(Əvvəli 26 iyul sayımızda)
1994-cü ildə Ermənistanla atəşkəs bağlanandan sonra Azərbaycan onu bürümüş dərin böhrandan çıxmağa başladı. Bu yeni durumda xarici ölkələrdən gəlmiş missionerlər Azərbaycan əhalisi arasında genişmiqyaslı açıq təbliğata başlamışdılar. Xüsusilə Qərb ölkələrindən gəlmiş çeşidli protestant kilsələrinin dəvətçiləri Bakı, Gəncə və başqa şəhərlərdə öz yığıncaqlarını keçirib, bu məqsədlə geniş konsert zallarını icarəyə götürüb, orada dualar, moizələr və dini məzmunlu mühazirələr oxuyublar. Həmin dövrdə xaricdən ölkəmizə gəlmiş xristian-protestant mühazirəçilər və din xadimlərinin səyləri nəticəsində dini təriqətlərə çoxlu adam cəlb edilib. Bir çox dini dəvətçilər kəndlərdə, eləcə də sadə insanların yaşadıqları yerlərdə evləri icarəyə götürərək xalqla ünsiyyətə girib, orada təbliğat aparıb, bəzi gəncləri öz təriqətlərinə cəlb etmişdilər.
Onların missioner çalışmaları nəticəsində, bir çox həmyerlimiz bu təriqətlərin inanclarını mənimsədilər. Bunun bir çox subyektiv və obyektiv səbəbləri var idi. Birinci növbədə sosial səbəblər gəlirdi. Həmin illərdə ölkənin durumu olduqca pisləşmiş, insanların bu günə və gələcəyə inamları yoxa çıxmışdı. İqtisadi problemlər, əhalinin yoxsulluğu da bir çoxların dini təbliğatlara uymağa məcbur edirdi. Çünki tarixin bu kimi çağlarında xalqlar sakrallığa meyilli olur, ideal dünyada xilaskar axtarışında olur, möcüzələrə inanır, məsih-xilaskarı gözləyirlər. Elə təriqət təbliğatçıları da onlara psixoloji təsir göstərərək ardıcıllarını dini trans hallarına salır, vədlər verirdilər. Xarici təriqətlərin dəvətçiləri göylərdən gələn xilas vədləri ilə kifayətlənməyərək həm də dünyəvi vasitələrdən də istifadə ediblər.
Əhalinin o zamankı yoxsul durumundan yararlanaraq, azərbaycanlılara maddi yardımlar edib yaşamlarında olan çeşidli problemlərini çözmüşdülər. Bu və ya başqa təriqətin üzvü olmaq bəziləri üçün çox əlverişli olub.
Bəzən isə yabançı din təriqətçilərinin təbliğatı siyasi xarakter daşıyıb. Onlardan bəziləri öz dinlərinin ermənilərlə azərbaycanlıların barış əldə etməsinə yardımçı olacağını iddia edirdilər. Onların fikrincə, bu halda azərbaycanlılar da ermənilər kimi xristian olacaq və xristian qardaşlığı ideyaları ilə bu savaşı çözmək mümkün olacaqdır.
Eyni zamanda azərbaycanlılara, onların yurdlarının əslində ərəb, sonra isə türk “istilaçıları” tərəfindən sıxışdırılıb çıxarılan tarixi xristian ölkəsi olduğu fikri aşılanırdı. Deməli, İslam dini Azərbaycana xas olmayan yad inanc kimi qələmə verilirdi.
Azərbaycanda xristianlığın bərpa edilməsi mövzusunu qaldıran xarici təriqətçi qurumların nümayəndələri millətlərarası problemlərə də toxunurdular. Öncədən onların hamısı azərbaycanlıların İslamın praktiki tələblərini icra etməsələr belə, kütləvi şəkildə xristianlığa üz tutmalarının mümkünsüz olduğunu bilirdilər. Çünki İslam dini bu xalqın şüuraltı qatında yer almış və azərbaycanlılar öz milli kimliklərini və mədəniyyətini bu dinlə bağlayırlar.
Bu səbəbdən də təriqətçilər ölkədə özəlliklə milli azlıqlara yönəlmiş təbliğat aparıblar. Təşviqatda prioritet yönüm kimi, onlar respublikanın şimalında yaşayan Qafqaz mənşəli xalqlara önəm veriblər. Onlar bu xalqları Qafqaz Albaniyasının birbaşa varisləri kimi qələmə verərək, bu fikri onların beyninə yeridiblər. Azərbaycanın türk və İran mənşəli əhalisini isə gəlmə, qafqazlılara yad olan İslam dinini aşılayan xalqlar kimi təqdim ediblər. Beləliklə, xarici missioner təriqətlərinin Azərbaycandakı fəaliyyəti bəzi durumlarda millətlərarası gərginlik yaradıb və əhalinin bir hissəsində separatist əhval-ruhiyyənin yaranmasına təkan verib. Bu kimi problemlər üzrə Azərbaycan mətbuatında vaxtaşırı materiallar yayımlanıb.
Erməni tərəfi də xristianlığın Azərbaycanda yaşayan etnik azlıqların arasında yayılmasını dəstəkləyib, etnik qarşıdurmalar yolu ilə ölkəni parçalamaq istəyində olub. Həm də çeşidli missioner qurumlarının üzvləri və təbliğatçıları İslam əleyhinə təşviqatlar aparıblar. Onlar İslamı mürtəce və vəhşi din kimi dəyərləndirərək müsəlman mədəniyyətinə, inanclı müsəlmanlara qarşı təhqirlər səsləndiriblər.
Ayrı-ayrı təriqətlərin təlimlərini qəbul etmiş azərbaycanlılara onlara uyğun gəlməyən cəmiyyətlə və ailələrlə ixtilafa girmək aşılanırdı. Missionerlərin dilə gətirdikləri amacları bütün Azərbaycanın xristianlaşması olmuşdur. Bu yolda, ilkin olaraq, hər beşinci azərbaycanlını xristian etmək planı açıqlanırdı.
Təriqətçilər gənclər arasında daha fəal olublar, ordu sıralarında da öz təbliğatlarını aparmağa cəhd göstəriblər. Missionerlər “humanizm” prinsiplərini gənclərə aşılayaraq onları ələ silah almaqdan çəkindiriblər. Bununla belə, onlar ermənilərin xristian azərbaycanlıların din qardaşları olması duyğularını aşılayıblar. Sonra isə həmin təriqətlərin əksəriyyətinin erməni əks-kəşfiyyatı ilə bağlantıda olması faktı ortalığa çıxıb. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, təriqətçilərin hamısı neqativ işlərlə məşğul olmayıblar. Onların arasında səmimi inanclılar da olub. Ancaq bütövlükdə, bu dini qurumların fəaliyyəti yuxarıda göstərilən amillər üzrə Azərbaycan dövlətçiliyinə ziddiyyət təşkil edib. Buna görə də möhkəmlənmiş dövlətimiz 1995-ci ildən sonra təhlükəli təriqətlərə qarşı aktiv tədbirlər planı həyata keçirməyə başlayıb. Destruktiv fəaliyyətlə məşğul olan xarici dini təbliğatçılar ölkədən qovulub, çeşidli dini qurumların maliyyə axınları gözaltına alınıb. Çünki bütün dini qurumlar öz fəaliyyətlərini Azərbaycan qanunvericiliyi ilə uyğunlaşdırmalı idilər.
Bu istiqamətdə tədbirlər həyata keçirildikdən sonra təriqətçi qurumların aktivliyi azalıb və xalq arasında nüfuzlarını itiriblər. Onların üzvlərinin sayı minimum həddə enib və insanlar getdikcə bu təriqətlərdən uzaqlaşıblar.
– Hazırda bu sahədə vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz?
–Günümüzdə Azərbaycan qanunvericiliyinə zidd olmayan təriqətlər ölkədə fəaliyyətlərini sürdürməkdədirlər. Rəsmi dairələrin bildirdiklərinə görə, qeyri-ənənəvi təriqətlərin ardıcıllarının sayı o qədər də çox deyildir və bu dini icmaların heç biri Azərbaycanın milli maraqlarına təhlükə törətmirlər. Azərbaycanda dini qurumların fəaliyyəti üçün qanunvericilik işlənib hazırlanıb. Sözügedən təriqətlərin hamısı yalnız ölkə qanunlarına zidd işlərə yol vermədikləri halda fəaliyyət göstərə bilərlər.
Təriqətçi qurumların fəaliyyətinin zəifləməsinin əsas səbəbi təkcə qanunvericilik bazasının yaradılması yox, Azərbaycanın əvvəllər yaşadığı böhranlı vəziyyətdən çıxması olub. Tədricən insanların bir çox problemləri çözülmüş, onlar yaxşı yaşamağa, bu günə və sabaha inamla baxmağa başlayıblar. Eyni zamanda cəbhə xəttində vəziyyət sabitləşib, hərbi geriləməyə son qoyulub, ordu möhkəmləndirilib. Ölkənin belə güclənməsi yabançı dini qurumların Azərbaycanı xristianlaşdırmaq planlarını pozub.
Xristian dini təriqətçiliyinin qarşısında daha önəmli bir amil də olub. Yüzilliklər boyu sürmüş azərbaycanlıların adət-ənənələri. Bu adət-ənənələr çox vaxt İslam dünyagörüşü ilə qarışıq olaraq özünü göstərməkdədir. İslam azərbaycanlılar üçün praktiki cəhətdən icra edilən dindən çox, mədəniyyətlərinin ayrılmaz parçasıdır. Buna görə də Azərbaycan toplumunun böyük hissəsi yabançı təriqətlərin aktiv təbliğatına qarşı olub. Ölkə vətəndaşlarının çoxu bu təbliğatı anlamaq belə istəməyib, ona uyanları isə qınayıblar.
Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının müstəqillik illərində qeyri-islam təriqətləri yönümündə aparılan siyasəti uğurlu saymaq olar. Azərbaycanda aparılan siyasətin sayəsində ölkədə dini dözümlülük hökm sürür, bütün dinlər və təriqətlər qanun çərçivəsində fəaliyyət göstərirlər.
Sevinc MÜRVƏTQIZI
çap et