Çoxdandı Məmməd Tahirin şeirləri məni sehirləmişdi, onun haqqında yazmaq istəyirdim. Bu səhər yenidən kitablarını vərəqlədim.
"Kimi" şeirinin son bəndindəki poetik ifadə nəzər-diqqətimi cəlb elədi. Sanki bu bənd Məmməd Tahirin bütün yaradıcılığının hərəkət istiqamətini müəyyənləşdirirdi:
Daş atmaz çöl quşuna,
Qan qatmaz göz yaşına.
Bu can sənin başına
Dolanar Kəbə kimi.
Eşq şərbətini içənlərin sevdası məlumdur; Məhəmməd Füzulinin Məcnunu, Hüseyn Cavidin Şeyx Sənanı məhəbbətlərinin üstündə heç nəyi qəbul etmədikləri kimi, Məmməd Tahirin də lirik qəhrəmanı o ənənənin davamçısı olaraq məşuqəsinin başına dolanır. Və belə demək mümkündürsə, həm də sevgilinin baxışları altında payız yağışından çıxan kimi islanır, sıxsan suyu tökülər.
Sən durub gülümsəyirsən
Bir payız yağışı altda.
Mən
Bir qadın baxışı altda.
Sıxsan suyum tökülər.
Bu payız yağışı altında islanan qıza şair öz sevgisini bildirmək, "səni sevirəm" demək istəyir. Amma yağış qızın saçlarının ucundan yerə damcılayır, şairin deyəcəyi sözlər də dilinin ucundan yağışın üstünə. Qız şairin dilindən yağışın üstünə damcılayan sözləri görmür, səsini eşitmir, istisini duymur.
Yağış süzür
Saçlarının ucundan.
Deyəcəyim söz dilimin ucundan
Damcılayır yağışın üstünə.
Amma həmişə yağış yağmır ki… bir axşam üstü də sevgililər bir kafedə üz-üzə oturub keçmişdə olanları unutmaq, sevən könülləri ovutmaq istədilər.
Oturduq üz-üzə bir axşamüstü,
Bir anlıq hər şeyi unutmaq üçün.
Hərə öz könlünü ovutmaq üçün,
Görüşdük, nə isə… bir axşamüstü.
O payız yağışından, o axşamüstündən sonra bir yaz gecəsində "Gilənar çiçəyi" açmışdı. Gilənar çiçəyi sevgili qızın dodaqlarına bənzəyirdi, o dodaqların təması şairi məftun etmişdi. Adətən deyərlər ki, ay işığında hər yer ağappaq olar, hər şey aşikar görünər. Lakin şairin ustalığı ondadır ki, ay işığını ağ örpəyə bənzətməklə, epizodu elə təsvir edir ki, sanki gecələrin nurlu çırağı bəyaz örpəyini sevənlərin üzərinə çəkir və sevgililəri yad baxışlardan qoruyur.
Öpdüm o gecə ay işığında
Açan gilənar çiçəyini.
Kimsə görməsin deyə
Örtü üstümüzə
Ay bəyaz ləçəyini.
O şirin xatirələrin sahibi daha başqa bir gün də şairin görüşünə gəldi. Bir qədər fərqli olan görüş əllərin təması ilə başlasa da, çox davam etmir, məşuqənin göyərçin qanadına bənzəyən əlləri bir anda çırpınıb lirik qəhrəmanın əlindən çıxır. Sevdiyi insanın əlinin bir anlıq təması şirin xatirəyə çevrilib uzun zaman şairin xəyalında yaşadı.
Əlini uzatdın görüşmək üçün,
Görüş g örməmişdim bu nəm-nişanda.
Əllərin göyərçin qanadı kimi,
Çırpınıb əlimdən çıxdı bir anda.
Ayrılıq başladı, hicran odu şairin bütün bədənini sarır, yandırıb yaxırdı. Aylar, illər keçirdi və zamanın yetişdirdiyi daha bir görüş qisməti var imiş şairin taleyində. Bir gün tale onları yenidən qarşılaşdırır. Şair dodaqları gilənar çiçəyinə oxşayan gözəli tanıyır. Gözəl də şairi tanıyır və "Mən səni tanıdım" görüşək deyir.
Dedin görüşək,
Bir az fikirləri yumaqdan ötrü,
Biri-birimizin dərdi-sərinə
Bir az acımaqdan, yanmaqdan ötrü,
Bəlkə könlümüzü ovutmaq üçün,
Bəlkə özümüzü unutmaq üçün.
Bu minvalla şair görüş yerinə tələsir. Şair yerlə göyün arasında qalmışdı, bu görüşü göylərin bəxşişi sayırdı, uça-uça gedirdi, qaça-qaça gedirdi bu görüşə. Bir Allah bilir ki, könlündən hansı arzular, istəklər keçirdi. Amma təəssüf ki...
Qoy görüş yerinə bir az tez gedim,
Umdum, umacağım çox oldu bir az.
Ötdü dəqiqələr, anlar əridi,
Azaldı sevincim yox oldu bir az.
Dedim görüşək,
Dedin görüşək.
Demişdin, görüşə gələydin gərək.
Nə olmuşdu?! Nədən lirik qəhrəmanımızın sevgilisi belə vəfasızlıq edirdi? Neçə yol qar yağdı, yağış yağdı. Günəş doğdu, buzlar əridi, yazın ilıq nəfəsi dağları, daşları isitdi, güllər, çiçəklər açdı, amma o qızın duyğuları isinmədi, qəlbindəki buzlar ərimədi, verdiyi vədəni, sözü unutdu. Fəsillər dəyişsə də, o qız görüşə gəlmədi.
Neçə kərə yağdı qar,
Neçə yol bahar gəldi.
Sığışmadım aylara,
İllər mənə dar gəldi.
Aramıza od düşdü
Bircə kəlmə sözündən.
Səslədim, səsin gəldi
İllərin o üzündən.
Bu həsrətə dözə bilməyən qəhrəmanımız bir gün özündə cəsarət tapıb illərin o üzündə qalan sevgilisinin qapısını döyür. Bir el misalı var; "qapıya gələni qaytarmazlar". Babalardan qalma adət-ənənin unudulduğu bir zamanda şair nəyə ümid edirdi, bəlkə özü də bilmirdi. Amma içindəki od, illərin həsrəti onu yandırır və həm də ümidləndirirdi. Ümidlə getdiyi qapıda isə onu tamamilə fərqli bir şərait gözləyirdi.
Qapına gəlmişdim,
Gəlmişdim könlüm
Harda səhv etmişdi, səhvini soram.
Hər gecə sinənin üstündən uçan,
Qərib bir durnanın kefini soram.
Amma sən, sən idin.
Sevdası kül olmuş boş bədən idin.
Şair ümidlə gəldiyi qapıda yenidən ayrılıq təklifi alır. Dost kimi ayrılıq da olurmuş. Dost nədir? Sirdaşdır, yoldaşdır, könül həmdəmidir, əqidə birliyidir. Ayrılıq varsa, dostluq necə davam edə bilr ki...
Deyirsən ayrılaq,
Yadımda elə
Havada yellənən bir əlin qalsın.
Ayrılaq, ayrılaq bəlkə dost kimi,
Nə sən məndən inci, nə qəlbin qalsın.
Bu ayrılıq qəmli xatirələri arxacında aparır, heç vaxt unudulmayacaq xatirələri. Nə zaman peşman olacağı bilinməsə də, mütləq o günlərə qayıtmaq istəyəcəkdir. Bir zaman sevgiylə açdığı qapını indi örtməyə tələsən sevgilini belə yanlışlığa məcbur edənmi var? Bəs bu yalnızlıq, bu hicran, bu dərdlə baş-başa qalmaq asanmı olacaq ona...
Qəmli xatirələr daha sənindi,
Yalqızlıq əlinə düşən əsirsən.
Sevgiylə açdığın qapını indi,
Arxanca örtməyə çox tələsirsən.
O sevgili qız qapını arxasınca örtdü. Bizim lirik qəhrəmanımız qapının bu üzündə qaldı. Bir vaxt əlçatmaz göy üzündə olan lirik qəhrəman yerə enən kimi dəyərsizləşdi, işığını itirdi, rəngini itirdi, adiləşdi. Sevgi də adiləşərmiş, iki qəlbi ehtizaza gətirən, ülvi duyğuların qucağında məst olan, dünyanı, bəşəri unudanlar belə zamanlarda özlərini itirir, özlərini unudurlar.
Bir vaxt sənin üçün göy üzü idim,
Əlini uzatsan çatmazdı mənə.
Gündüzlər ömrünün gündüzü idim,
Qaçardın işığa yetməzdin yenə.
Lirik qəhrəmana görə müqabil tərəf sonra peşman olsa da, yalanlarını doğru geyimində yenidən ortaya qoymaq istəsə də, artıq bu cəhdlər əbəsdir, bir eşqin könül sarayı aşağıdan sökülməyə başlamışdır.
Yüz yalanı bir doğruya bükürsən,
Ələk belə, kələk belə olanda.
Tikdiyini aşağıdan sökürsən,
Yalanına gərək belə olanda.
Yalan olan yerdə gec-tez məhəbbət ölür. Bu, həyatın qanunudur. Məhəbbət elə ülvi bir hissdir ki, onun şərbətini şərbət kimi, zəhərini zəhər kimi içmək lazımdır. Şərbətə qatılan zəhər də öldürücülük qabiliyyətinə malikdir. Yalan da zəhər kimi könülləri pərişan eylər, məhəbbəti məhv edər, iki ürəyin bir döyüntüsünə son qoyar.
İndən belə bu ocağı ha yellə,
Odu səni, közü məni isitməz.
Çır-çırpısı yalan olan ocağın,
Dili səni, sözü məni isitməz.
Lirik qəhrəmanın sevgisi daşa dəyəndən sonra onda Haqqın dərgahına qovuşmaq istəyi yaranır.
Eyni ilə Füzulinin "Leyli və Məcnun" əsərindəki kimi Məcnun Leylini tərk edib çöllərə necə düşürsə, sonra onun məzarı üstündə can verib Haqqa qovuşursa, Məmməd Tahirin lirik qəhrəmanı da Əzrayıla müraciət edir, məhşər gününü arzulayır. Məhəbbət dünyasında yerini ala bilməyən, hansısa uğursuzluğun nəticəsi olaraq könül xanimanı dağılan şair can evini döyüşlərdə məğlub olmuş bir ölkəyə bənzədir. Məğlub məmləkətin bayrağı endirildiyi kimi, aşiqin məhəbbət göylərində dalğalanan cancağı da paramparça olmuş, dəstəyindən qırılıb yerə düşmüşdür.
Əzrayıl, gözəl mələk,
Gəl otur qabaq-qənşər.
Gözlərindən oxunur,
Belə olur son məhşər.
Gəlişin mübarəkdi,
Haqqın buyruğu belə.
Hər can bir məmləkətdi,
Enir bayrağı belə.
Məmməd Tahir bir neçə şeir kitabının müəllifidir. Geniş süjetli şeir və poemaları vardır. Bir məqalədə şairin bütün yaradıcılığını əhatə etmək qeyri-mümkün olduğundan, biz burda sadəcə olaraq onun sevgi dünyasına bir zərif işıq salmağa çalışdıq.
Sonda Məmməd Tahirə, qələm dostuma, bu gözəl şairə hələ yazıb-yaratmaq eşqi arzulayıram. Məmməd Tahir sadə, təvözakar, özünü gözə soxmayan adamdır. Lakin içi dolu, poetik dünyası zəngin olan şairin bundan sonra da bizi çox nəfis, poetik yazıları, şeir və poemaları ilə sevindirəcəyinə inanıram.
Nizami MURADOĞLU
AMEA Folklor İnstitutunun şöbə müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
çap et