Tale üzünə çox az güldü. Atam kimi. “Tez-tez atan cavan köçdü, 55 yaş nədi ki”, hərdən də “bəxtin gətirmişdi, elə atan vardı” deyirdi. Əslində atam 55 yaş 8 ay 9 gün yaşamışdı. Təqribən onun qədər. İli, ayı qədəri. Yalnızca bir günü əksik. Bunu ona dedirdən qüvvə öz dili ilə qısa ömrünəmi yanmışdı? Atam sarıdan bəxtimin gətirdiyində də haqlı idi. Övladlarımızın da bu sarıdan bəxti gətiribsə, nə xoş bizə. Bunu ona deməmişdim. Ancaq atamı itirəndə 23 yaşında olduğumu bilirdi. Oğlu Gündüz kimi. Hansımızın taleyidir, onun, yoxsa mənim? Bilmirəm.
Körpəliyindən bəxti gətirmədi. Valideynləri ayrılmışdı. Bu taleni tanışlığımızdan əvvəl bölüşmüşdük. Körpəykən. Bizim üçün “biri vardı biri yox”.
Atası yeni ailəsi ilə Laçından uzaqda yaşayırdı. Görüşmək imkanları məhdud idi. Anam kimi. Anası da ikinci dəfə ailə qurmuşdu. Yeni olduqları qədər fərqli olan ailələri birləşdirən yalnız o idi. İki ailənin yeganə övladı. “Sənin nə dərdin olacaq, qardaşların, bacıların”. Yox bu sözlərdə heç həsəd də yox idi. Uzun illər qardaşlarımı, bacılarımı az qala mənim qədər sevdi. Mənimkilər də ona doğmaları qədər ürək qızdırırdı. Əfqanıstanda sovet qoşunlarının tərkibində şərqşünas kimi işləyəndə onlar da narahat idilər. Rayonlara dəmir tabutlar ayaq açandan sonra bu narahatlıq daha da artdı. Laçının Qarabağ döyüşlərinin başlandığı ilk məkanlardan biri olduğu vaxtlarda da belə oldu. Elə buna görə çoxları “siz dostdan daha artıqsınız, bir ailəsiniz”, deyirdi. Qardaş olsaydıq bundan azmı bağlanırdıq? Zənn etmirəm. Yox, biz bir ailə deyil, dost idik. Həmişə də belə olaraq qaldı. Ailə quranda bu dostluğun yalnız sərhədləri genişləndi. Ancaq bu nə onun, nə də mənim diqtəmlə baş vermədi. Bu da talenin qisməti idi. Nə yaxşı ki, taleyimizə belə ürəkaçan qismətlər də yazıldı.
Dostlar hərdən zarafatla qoşa valideynlərə görə ona bəxtəvərlik verirdilər. Darılmırdı, incimirdi. Heç eynini də pozmur, sadəcə gülümsəyirdi. Ancaq çox az adam ürəyində nələr keçirdiyindən xəbərdar idi. Qüruru uşaqlıqda içdən gələn ata sevgisinə nə qədər təşnə qaldığını dilə gətirməyə qoymurdu. Bu yaşantılar onu qapalı, üzdən tanıyanların gözündə bir az təkəbbürlü etmişdi. Ancaq əslində hər şey tamam fərqliydi. Bəlkə ona görə “bəxtin gətirmişdi...” deyəndə gözlərinin dərinliyində illər uzunu qəlbində daşıdığı kədərin izləri sezilirdi. Bunu dostluğumuzun ilk illərində mən də görə bilməzdim.
Həqiqətsə çox sadə idi. Atalığı nə qədər yaxşı insan olsa da, doğma atanı əvəz edə bilməzdi. Bunu yalnız eyni taleni bölüşənlər bilər. Bəlkə sözlə ifadəsi mümkünsüz olan bu hisslər yaratmışdı özünə qapılmağı, bir az adamayovuşmaz olmasını. Dünyaya, taleyə üsyanını təkəbbürü ilə boğmasını. Ögeyliyin ən acı qisməti hisslərini dilə gətirməkdən çox vaxt çəkinməkdir.
“Dərd çox, həmdərd yox”. Onun ürəyinin başında ögeylik adlı bir Demokl qılıncı asılmışdı. Bəlkə ürəyini də bu gizli dərdin zədələri əsl qılınc kimi doğrayıb, tökdü. Ömrünü yarıda qırdı. Tamam başqa dərdlərdən gözlənilən təhlükə ürəyini hədəf aldı. Atam kimi. Ona da “bu ikinci infarktıdır, birini gizli keçirib”, dedilər. Onun da yarımçıq ömründə tibbi yalnışlıqların rolu olması şübhəsi qaldı.
Gənclik illərində uşaqlıqdakı qapalılıqdan cüzi izlər, daha sonrasa heç nə qalmadı. Axır vaxtlarda isə ürəyinə yatanda az qala ilk ünsiyyət qurduğu insanla da hər şeyi, sevincini, kədərini bölməyə hazır idi. Görünür ömrün sonunda talenin ona yazdığı qismətdən qisas alırdı. Bir də onu qapalı, təkəbbürlü, hətta insafsızcasına kobud sayanların yanıldığını az qala nümayişkaranə göstərmək istəyirdi. Buna hərdən etirazın nəticəsi isə həmin tanış təbəssüm olurdu.
Uşaqlarına sevgisində əksər atalardan bəlkə də fərqlənmirdi. Ancaq bunu heç vaxt dilinə gətirməzdi. Hətta buna görə hərdən kimlərəsə soyuq görünürdü. Əslində övladları üçün hər şeyə hazır idi. Bunu Aytacın özünə oxşayan mavi gözlərindəki gülüşdən, Gündüzün hansısa şıltaqlığına başqalarının darılmasına təbəssümündən bilirdim. İkimizin də sevdiyi bir türk şərqisində deyildiyi kimi:
Hər şeyimi sana verdim,
Yollarına canımı sərdim...
Bu sadəcə yumşaqlıq deyildi. Yaşadıqlarından doğan ehtiyat idi. Övladlarının qəlbinin bütöv olmasını istəyirdi. Ancaq tale bunu da çox gördü. Arzuları yarımçıq qaldı. Heç hərbi xidməti başa vurub yenicə işə düzəlmiş Gündüzün ilk əmək haqqını da görmədi. Övlad qazancı yemək qismət deyilmiş. Atam kimi.
Mavi gözlərini anıb “mavi gözlü divi” yada saldım. Nədən səni heç vaxt belə çağırmadıq. Nə dostlar, nə də mavi gözlərinin vurğunları. Sən tələbəlik illərimizin Co Dasseni, Alen Delonu idin. Dmitrov küçəsində dostlardan biri ilə kirayə qaldığın mənzilin nəinki pəncərələrindən, divarlarından da ətrafa fransız korifeyin nəğmələri süzülürdü. Bu musiqidəki qüssə, həzinlik ruhuna o qədər yaxındı ki. Bu yad dildə səslənənlər demək istədiklərin idi. Bir az yaşa dolandan sonra eyni çalarlı doğma musiqinin dili ilə çatdırdıqların kimi. Qüruru başqa cür olmağa imkan vermədi. Ən sıcaq sözlərini sözsüz dedi.
Dmitrov küçəsi 75. Əslində bu ünvan tələbə dostların çoxuna doğmaydı. Sonuncu marşruta çatmayan, rayondan sovqat gözləyən, səhər erkən mərkəzdə hansısa ünvana getməli olan hər kəs bu mənzildə gecələyə bilərdi. Ürəyi tənək dolması, plov, təmiz bal, qışın oğlan çağında təzə-tər qalmış meyvə istəyənlər də azı ayda bir dəfə bura üz tuturdular. İndi o ünvan da yaddaşlarda yaşayır. Sənin kimi.
Doğulduğu yurda, böyüdüyü torpağa bağlı idin. Ürəyi həmişə o yerlərə can atırdı. Bir-iki gün vaxt tapan kimi dağa-meşəyə tələsirdi. Son illər ağır böyrək xəstəliyi imkan verməsə belə. Laçını azacıq yada salan mənzərə axtarırdı gözləri. Üz tutduğu yerlərdə ürəyi açılırdı, ancaq nə bu hava, nə bu su ruhuna hopan o yerlərinki deyildi. Xəzəri də sevirdi. Əslində bütün Vətəni. Bu sevgisini Qarabağ savaşına qatılmağıyla da təsdiqləmişdi. Yox, ürəyindən Xəzərin mavi sularına baş vurmaq keçmirdi. Sahildə oturub dalğaların səsinə qulaq kəsilmək istəyirdi. Daha çox çiskinli, dumanlı, yağışlı havalarda dənizə baxmağı xoşlayırdı. Deyirdi “adamın hündür bir yerdə bağ evi ola, oturub pəncərədən saatlarla yağışa baxasan”. Bəlkə ruhuna hopmuş dağ havasının yanğısını yağış damlaları ilə soyutmaq istəyirdi? Məzarının ilk ziyarətində yağan ilk yağış damcıları kimi. Uşaqları əmanət etməyə macal tapmadığı ömür-gün yoldaşı “qaldır başını sevdiyin havadır”, –dedi.
Bizi birləşdirən şeylər o qədər idi ki... Bizi ayıran isə qəfil ölüm oldu. Mənə dost deyən atam kimi. Son vida şəklində başı üstündə parça-parça buludlar əks olunub. Yarımçıq arzuların kimi onlar da pərən-pərən düşüb. Sanki o buludların toqquşması bir azdan sevdiyin çiskinli, yağışlı, bəlkə də qarlı havaya dönəcək. Məzarına yağıb bu dünyada rahatlıq tapmayan qəlbini soyutmaqçün.
Bir də bilirsən nə düşünürəm? Tale sənə olduğundan da artıq ata-anana qəddar davrandı. Son mənzil yolçuluğunda arxanca ağlayanlar arasında ömürlərinin ən ağır günlərini yaşayan, dünyanın ən çəkilməz dərdini çəkməyə məhkum valideynlərin də vardı. Yaxşı ki, talenin bu qəddarlığından bixəbər idin.
Ruhunla ilk görüşümüzdə də “niyə səsin çıxmır, zəng vurmadın?” soruşdun. Bu dəfə “elə dünən zəng vurmamışdım?”, demədim. Ruhun şad olsun dostum, deyirəm. Mavi gözlərini xatırladan göylərə baxıram. Heç vaxt inanmayacağım yoxluğuna təsəlli kimi...
Lətif ŞÜKÜROĞLU
çap et