Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (Türk Şurası) Bakıda keçirilən VII Zirvə Görüşü bir neçə cəhətdən əlamətdar oldu. Bunlardan ən vacibi kimi Özbəkistanın təşkilatın yeni üzvü kimi sammitdə iştirakını qeyd etmək olar.
Zirvə Görüşündə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Qazaxıstanın birinci Prezidenti, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının fəxri sədri Nursultan Nazarbayev, Qırğız Respublikasının Prezidenti Sooronbay Jeenbekovla yanaşı, Özbəkistanın Prezidenti Şavkat Mirziyoyev də iştirak etdi. Macarıstanın Baş Naziri Viktor Orban isə ölkəsi adından sammitə müşahidəçi statusuyla qatılmışdı.
Qeyd edək ki, Türk Şurası türkdilli ölkələr arasında hərtərəfli əməkdaşlığa yardım edən beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatdır. Təşkilat türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının 3 oktyabr 2009-cu il tarixində Naxçıvan şəhərində keçirilən Zirvə görüşündə imzalanmış Naxçıvan Sazişi əsasında yaradılıb. Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə təşkilatın təsisçi üzvləridir. Özbəkistan Türk Şurasına üzv olmaq barədə bu yaxınlarda qərar qəbul edib. Macarıstan isə təşkilatda müşahidəçi statusundadır.
Özbəkistanın təşkilata üzv olması əlbəttə ki, mühüm hadisə kimi qiymətləndirilməlidir.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də toplantıda bu müdrik qərara görə Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevə təşəkkürünü çatdırmaqla yanağı, qeyd etdi ki, Özbəkistanın bu qərarı türk dünyasında birlik və həmrəyliyin daha da güclənməsinə, əməkdaşlığımızın daha da dərinləşməsinə xidmət edəcək.
Elə ilk samiitdə aydın oldu ki, Özbəkistan Türk Şurasında aktiv fəaliyyət göstərmək niyyətindədir. Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev çıxışında Türk Şurası gənc iş adamlarının forumunun təşkil olunmasını, forumun ilk iclasının isə gələn il Özbəkistanda keçirilməsini təklif etdi. Türkdilli dövlətlərin ortaq investisiya fondunun da yaradılmasını təklif etdiklərini bildirən Özbəkistan Prezidenti Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xəttindən səmərəli istifadənin əhəmiyyətini vurğuladı. Prezident dedi ki, nəqliyyat, loqistika əlaqələrinin inkişafı ölkələr arasında münasibətlərin irəliləməsinə töhfə verəcək, eyni zamanda Özbəkistanın şəhərlərini Avropaya daha da yaxınlaşdıracaq.
Ş Mirziyoyevin Bakıda keçirdiyi görüşlərdən, habelə sammitdəki çıxışından belə qənaətə gəlmək olar ki, Özbəkistan Türk Şurasının daha da güclənməsi, eləcə də türkdilli ölkələr arasında münasbitlərin daha da dərinləşməsi və genişlənməsində maraqlıdır və bu işə öz təhfəsini verəcək.
Daşkəndin bu addımı Türk Şurası ölkələri arasında inteqrasiyanı və əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirəcək. Özbəkistan Azərbaycanın, Türkiyənin və Qazaxıstanın yer aldığı regional layihələrdə iştirak edə bilər, bu isə olduqca ciddi ittifaqın qurulmasının xəbərçisidir. Özbəkistan Qazaxıstan kimi Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolundan istifadə edərək mallarını dünya bazarlarına çıxarmaq istəyir. Bu isə yeni inteqrasiya müstəvisinin formalaşması deməkdir. Digər tərəfdən, Özbəkistanın Türk Şurasına qatılması Türkmənistanı da eyni addımı atmağa həvəsləndirə bilər. Türkmənistan artıq Türk Şurasına müşahidəçi statusunda qatılmaq istəyini bəyan edib. Ehtimal etmək olar ki, Türkmənistan da tezliklə Türk Şurasına üzv olacaq. Bu isə təşkilatın daha da güclənməsi deməkdir.
Digər vacib amil isə Macarıstanın təşkilatda müşahidəçi statusu iə təmsil olunmasıdır. Macarıstan müşahidəsi olsa da, təşkilatın güclənməsi və nüfuzunun artması üçün mühüm addımlar atır. Bu yaxınlarda Macarıstanda Türk Şurasının nümayəndəliyinin fəaliyyətə başlamasını buna misal göstərmək olar. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də Zirvə Görüşündə Macarıstanın Türk Şurası ilə əməkdaşlığının genişlənməsinin məmnunluq doğurduğunu vurğuladı. Prezident ümidvar olduğunu bildirdi ki, Türk Şurasının Macarıstandakı nümayəndəliyi Türk Şurasının Avropa ölkələri və regional təşkilatlarla əlaqələrin inkişafına təkan verəcək.
Onu da xüsusi vurğulamaq yerinə düşər ki, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası Macarıstan vasitəsilə Avropada mövqelərini gücləndirmək imkanı qazanacaq. Macarıstan isə türk dünyası ilə siyasi və iqtisadi əlaqələrini genişləndirəcək, türkdilli dövlətlərin regional layihələrində yer alacaq.
Bakı sammiti Türki Şurasının getdikcə gücləndiyini, nüfuzlu quruma çevrildiyini bir daha təsdiqlədi. Sammitin gedişində aydın oldu ki, qurum türkdilli ölkələr arasında münasibətlərin, istisadi, siyasi, nəqliyyat-loqistika, humanitar, mədəni və digər səhələrdə münasibətlərin daha da dərinləşməsində mühüm rol oynayır. Təbii ki, bu prosesdə Azərbaycanın rolu danılmazdır. Prezident İlham Əliyev Zirvə Görüşündə çıxışında bildirdi ki, Azərbaycan etibarlı tranzit ölkəsi olaraq türkdilli ölkələrin dünya bazarlarına çıxışı üçün səylərini davam etdirir: "2018-ci ildə türkdilli ölkələrdən 8 milyon ton yük Azərbaycan vasitəsi ilə daşınıb. Biz enerji sahəsində əməkdaşlığa da böyük əhəmiyyət veririk. Azərbaycan bu sahədə də öz imkanlarını təqdim edir. Mərkəzi Asiyadan olan tərəfdaşlarımızın enerji resurslarının bir hissəsi Azərbaycan vasitəsi ilə dünya bazarlarına nəql edilir”.
Dövlət başçısı türkdilli ölkələrdən Azərbaycana gələn turistlərin sayına da diqqət çəkdi: "2019-cu ilin ilk 9 ayında Azərbaycana ümumilikdə 2 milyon 400 min turist səfər edib ki, bunlardan 330 mini türkdilli ölkələrin payına düşür. 2018-ci ilin eyni dövründə isə bu rəqəm 285 min olub".
Prezident türkdilli ölkələr arasənda münasibətlərdən danışarkən təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı xüsusi vurğuladı: "Ölkələrimiz arasında təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq genişlənir. Ötən ay Türkdilli Dövlətlərin Xüsusi Xidmət Orqanlarının Konfransının 22-ci iclası Bakıda keçirilib. Təhlükəsizliyimizin möhkəmləndirilməsi və regional sabitliyin təmin olunması baxımından bu sahədə əməkdaşlıq mühüm əhəmiyyət kəsb edir”.
Türk Şurasının fəaliyyətindən danışarkən bu təşkilatın Azərbaycanın ən ağırılı problemi olan Dağlıq Qarabağ münasişəsinə münasibətini diqqətdən kənarda saxlamaq olmaz. Prezdient İlham Əliyevin Zirvə Görüşündə də dediyi kimi, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının Zirvə görüşlərinin bütün yekun bəyanatlarında dövlətlərin ərazi bütövlüyü, suverenliyi və sərhədlərinin toxunulmazlığına dəstək davamlı ifadə olunur. Bu o deməkdir ki, Türk Şurasının üzvləri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə daim dəstək verir. Bu isə ölkəmiz üçün çox mühüm amildir. Azərbaycan dövlət başçısı məhz buna görə Türk Şurasındakı tərəfdaşlara münnətdarlığını bildirdi.
Prezident İlham Əliyev çıxışında Ermənistan faktorunun Türk Şurası ideyasının gercəkləşməsinə yaratdığı əngələ də toxundu: "Türk Şurasının VII Zirvə Görüşü Naxçıvan sazişinin imzalanmasının 10-cu ildönümünə təsadüf edir. 2009-cu ilin oktyabrında Azərbaycanın qədim şəhəri Naxçıvanda keçirilmiş Zirvə Görüşündə ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın yeni formatı yaradıldı. Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan bölgəsi arasında Zəngəzur yerləşir. Vaxtilə Zəngəzur bölgəsinin Azərbaycandan alınıb Ermənistana birləşdirilməsi böyük Türk Dünyasını coğrafi baxımdan parçaladı. Ancaq Naxçıvanda qəbul etdiyimiz qərarlarla və birgə işimizlə biz Türk Dünyasının birliyini daha da gücləndirdik və qardaşlığımızı davam etdirdik. Bu mənada Türk Şurasının yaradılmasına dair qərarın Naxçıvanda keçirilmiş Zirvə Görüşündə qəbul edilməsi Türk Dünyası üçün böyük rəmzi əhəmiyyətə malikdir”.
Prezident Əliyev faktiki olaraq Türk Şurası ideyasının gerçəkləşməsinə Ermənistanın ciddi əngəl olduğunu bir daha türkdilli ölkələrin diqqətinə çatdırdı və bu məsələdə hər kəsi ədalətli mövqe sərgiləməyə səslədi. Prezident Əliyev yeni geosiyasi reallıqlarda türk-islam ölkələrin daha sıx əməkdaşlıq etməyə səsləməklə yanaşı başlıca problemi – Ermənistanın işğalını da hər kəs üçün başlıca problem kimi səciyyələndirdi.
Həm Azərbaycan Prezidentinin şəxsi nüfuzu, həm ölkəmizin geosiyasi mövqeyi və iqtisadi qüdrəti Bakının daha bir platformada - Türki Şurasında mühüm oyunçu kimi öz layiqli yerini tutması ilə nəticələnib. Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının VII Zirvə toplantısı bir daha göstərdi ki, Azərbaycan yalnız bölgədə əsas oyunçu olmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda türkdilli dövlətlər sırasında əsas ölkə statusunu qazanıb. Əminliklə söyləmək olar ki, Bakının birləşdirici mövqeyi olmadan Türk Şurası ideyasını gerçəkləşdirmək olduqca çətin olardı. Azərbaycan türk-islam dünyasını Avropa ilə birləşdirən ən əsas ölkəyə çevrilib. Zirvə toplantısının imkanlarından faydalanan Prezident Əliyev bir daha nümayiş etdirdi ki, bölgənin əh mühüm ölkəsi olan Azərbaycanın arxasında çoxmilyonlu türk-islam ölkələri dayanır. Bakı Qərbə inteqrasiya, Rusiya və İranla sıx əməkdaşlıq fonunda türkdilli ölkələrlə əməkdaşlığa da önəm verir. Bu isə Azərbaycanın siyasi çəkisinin göstəricisidir.
APA
çap et