Hacı Məmmədov və Habil Kamandan neftdən qır qayıranlara unudulmaz "ustad dərsləri"
Bəxtiyar Vahabzadənin "qulaqburması" və Habil Kamanın avtoqrafı
1985-ci ilin avqust ayında o dövrün ən oxunaqlı qəzetlərindən olan "Azərbaycan gəncləri" qəzetinin "Şənbə görüşləri" rubrikası üçün bənzərsiz kaman ustası Habil Kaman haqqında yazı hazırlamaq tapşırığı almışdım. Qəzetin baş redaktoru (indi haqq dünyasında olan və ruhuna rəhmət dilədiyim) unudulmaz Yusif Kərimov yazının hansı janrda yazılacağını mənim öhdəmə buraxmışdı. Ustadın mənzilində görüşüb çay süfrəsi arxasında səmimi söhbət etdik və bir həftə sonra qəzetdə "Verilməyən sualın cavabı" adlı müsahibə-oçerkim dərc olundu. Yazı yaxşı qarşılandı və bu, mən - 26 yaşlı gənc jurnalist üçün böyük uğur sayıla bilərdi. Amma cəmi bircə gün sonra baş verən əhvalat əvvəlcə məni əməlli-başlı həyəcanlandırdı... və sonra da dağın başına qaldırdı...
O vaxtlar "Bakı" qəzetinin məktublar şöbəsində işləyirdim və səhər işə gələndə şöbə müdiri Ənvər Məşədiyev məni sürprizlə qarşıladı: "İndicə Bəxtiyar Vahabzadə zəng vurmuşdu, səni soruşurdu. Nə eləmisın, ə? Telefon nömrəsi qoydu ki, ona zəng vurasan".
Həyəcandan boğazım qurudu. Bu gözlənilməz zənglə bağlı ağlıma cürbəcür fikirlər gəlsə də, sövq-təbii hiss elədim ki, səbəb ustad haqqında yazdığım yazıdır, çünki Bəxtiyar müəllimin Habil sənətinin vurğunu olduğunu bilirdim. "Yəqin yazıda nə isə bir "qələt" eləmişəm və Bəxtiyar müəllim də mənə qulaqburması vermək istəyir". Amma geriyə də yol yox idi. Dəstəyi götürüb əlim əsə-əsə nömrəni yığdım. O başda dəstəyi şair özü qaldırdı."Sabahınız xeyir, Bəxtiyar müəllim. Sizi narahat edən filankəsdir" - deyib nədənsə gözlərimi yumdum və xəttin o başında Ustadın tanış səsini və dediyi ilk cümləni eşidən kimi ürəyim yerinə gəldi: "Ay oğul, yazını oxudum, ordakı bir cümlə məni necə tutdusa, səni tapıb bir "çox sağ ol" deməyi özümə borc bildim" və sonra Bəxtiyar müəllim xoşuna gələn həmin o cümləni mənim özüm üçün oxudu. Həmin cümlənin məzmunu təxminən belə idi ki, Habil Əliyev barmaqları ilə ürəyi arasındakı məsafəni minimuma endirməyi bacaran nadir ifaçılardan biridir və onun uğurlarının, bir sənətkar kimi ümumxalq məhəbbəti qazanmasının əsas səbəbi də elə budur. Ustad "çox gözəl yazmısan, oğul. Bu cümlən ürəyimdən tikan çıxartdı" - deyib mənə uğurlar arzuladı və tapşırdı ki, sükanı belə saxlayım.
İndi aradan təxminən 35 il keçəndən sonra bu əhvalatı xoş bir duyğu ilə xatırlayıram və düşünürəm ki, nə yaxşı ki, bu dunyada belə böyük ürəyə sahib olan insanlar, gənclərə ruh, qanad verməyi bacaran müdrik şəxsiyyətlər yaşayıblar. Şöhrətin zirvəsində olsalar da, dəyərli bir cümləyə, sözə qiymət verməyi özlərinə borc bilən belə müdrik şəxsiyyətlərə bizim həmişə böyük ehtiyacımız var.
Allah mədəniyyətimizdə silinməz izlər salan hər iki Ustada rəhmət elə
sin, ruhları daim şad olsun...
Hə, yadımdan çıxmışdı: Sizə təqdim etdiyim bu avtoqrafı Habil müəllim həmin o unudulmaz görüşün sonunda mənim xahişimlə yazmışdı.
Hacı Məmmədov və Habil Kamandan neftdən qır qayıranlara unudulmaz "ustad dərsləri"
1980-si illərin sonlarında "Bakı" qəzetinin redaksiyasında birgə çalışdığımız istedadlı jurnalist Araz Qurbanovun yarızarafat, yarıciddi, amma orijinal bir "kəşfi" hamımızı heyrətə saldı. Həmin kəşfin məzmunu o vaxtlar kamança ciyildətmək üçün Azərbaycan tarzənlərinin böyür-başından əl çəkməyən, az qala onların ...ağzına girən Nefton Qriqaryanın adının və soyadının "etimologiyası" ilə bağlı idi. Araz bəy kəşf eləmişdi ki, bu ad və soyad həmin dığanın Bakıda neftdən qır qayırmaqla baş girləyən bir nəslə mənsub olmasından irəli gəlir (Möhtəşəm! Müqayisə edin: Nefton Qriqoryan - neftdən qır qayıran - Ə.H.).
Deməli, həmin nəslin başbiləni bizim Mirzə Cəlilin "Kamança" pyesindən xəbər tutan kimi bu gədədən kamançaçalan qayıraraq soxuşdurub bizim ənənəvi "üçlüyə".
Arazın "kəşfi" öz yerində, amma xoşbəxtlikdən bizim Hacı Məmmədovumuz, Habil Kamanımız vardı. Hacı müəllim öz ifası ilə tarımızı Saqomon Seyranovun əlindən alıb sözün məcazi mənasında çox mükəmməl tərzdə onun başına necə çırpmışdısa, deyilənə görə, guppultusu hələ də İrəvanda əks-səda verir və Soqomonun varisləri bu vaqeədən sonra tara yaxın düşməkdən it kimi qorxurlar. Habil müəllim isə həm də baməzə adam idi: kamança ciyildədənin əlindəki alətin canağını onun başına çırpmaqla kifayətlənmədi, kamançanın döşər bir hissəsinə də balaca "zəhmət" verdi və opponentinə dedi ki, get, qır qayırmağınla məşğul ol, kamança sənlik və sizlik deyil.
Deyilənə görə, bu qır "mütəxəssisi" Habil müəllimdən əvəz çıxmağa girəvə axtarırmış və ustadın məşhur "Cücələrim"indən sonra onu pərt eləyəcəyini düşünüb yüyürür Habil müəllimin yanına ki, bəs mənə də kamançada toyuq-cücə səsi çıxarmağı öyrət. Habil müəllim də sakitcə qayıdıb deyir: "Bu, sənin üçün böyük şərəf olardı. Amma əvvəlcədən deyirəm, "Cücələrim" sənlik deyil, sənin kamançandan ən yaxşı halda eşşək anqırtısının səsi çıxacaq".
Bax, belə!
Habil müəllim çoxlarının yuxusuna haram qatan "kamança sindromunu" beləcə yox elədi.
Aydın Məmmədovun təəccübü
1988-ci ilin payız günlərindən biri idi. İndi haqq dünyasında olan ədəbiyyatşünas alim Arif Əmrahoğlu (Allah rəhmət eləsin), yazıçı-publisist Ağəddin Mansurzadə (Allah ona da rəhmət eləsin), mən və adlarını xatırlamadığım 2 jurnalist həmkarım indiki "Azərbaycan" nəşriyyatının bufetində çay içirdik. Qəfildən Aydın Məmmədov içəri girdi və əyləşdiyimiz masaya yaxınlaşıb bizə qoşuldu. Mən yazılarını maraqla oxuduğum bu cəsarətli insanı, dərin təfəkkürə malik dilçi alimi ilk dəfə idi belə yaxından görürdüm. Nəyə görəsə yazılarında ağır, zəhmli adam təsiri bağışlayan Aydın müəllim, sən demə, çox sadə, səmimi, hətta mən deyərdim ki, bir az da sadəlövh "böyük uşaq" imiş. Onun təbəssümü - uşaq təbəssümü qədər təmiz, şöhrəsi məsum uşaq çöhrəsi kimi işıqlı idi. Yalnız gözlərində sirli bir "bulanıqlıq" hiss olunurdu - bu gözlərdə uşaq heyrəti ilə yaşlı adamlara xas olan nüəmmalı kədər bir-birinə qarışmışdı...
Söhbətin şirin yerində Aydın müəllimlə həmsöhbət olmaq şərəfinə qovuşmaq üçün üzümü ona tutub dedim:
- Aydın müəllim, kitabınızı təbrik edirəm!
O, dərhal mənə tərəf çevrilib qəribə bir tərzdə soruşdu:
- Nə kitab?
- Təzə kitabınızı deyirəm də, - "Sözümüz eşidilənədək"...
- Çıxıb o kitab? Özün görmüsən? - Aydın müəllimin təəccübünü hiss etməmək mümkün deyildi.
- Əlbəttə. Tünd göy rəngdə qalın üzü var.
- Doğurdan deyirsən? Harda görmüsən? - Aydın müəllim bunu elə soruşdu ki, cəmi bir gün əvvəl "Bənövşə" kitab mağazasında həmin kitabı götürüb vərəqləməyim özümə yuxu kimi göründü və bir az çaşdım. Amma özümü birtəhər ələ ala bildim:
- "Bənövşə" mağazasında görmüşəm, Aydın müəllim.
O dinmədi, amma hiss elədim ki, dediklərimə hələ də şübhə ilə yanaşır və kitabının çıxmağına nəyə görəsə inanmaq istəmir... Bir neçə dəqiqə sonra yenə də üzünü mənə tutub təəccüblə soruşdu:
- Deyirsən çıxıb da?...
- Bəli, çıxıb.
- Onda dur gedək, mənə də göstər. Çıxıbsa, ilk nüsxəni sənə bağışlayacam...
...Və biz təxminən yarım saatdan sonra "Bənövşə" kitab mağazasında idik. Aydın müəllim kitabı götürüb əlləri ilə uşaq kimi sığalladı, müəmmalı bir tərzdə "Doğrudan da çıxıbmış ki", - deyə öz-özünə pıçıldadı, satıcı qızdan qələm alıb aşağıda gördüyünüz avtoqrafı yazaraq kitabı mənə bağışladı.
Təəssüf ki, Aydın müəllimin bu ilk kitabı onun həm də son kitabı oldu.
Onun həmin o sirli təəccübünün səbəbi isə hələ də mənim üçün müəmma olaraq qalır.
Ruhun şad olsun, Aydın müəllim!
Süleyman Rüstəmin hərf "səhvləri"
Süleyman Rüstəmin bu kiçik avtoqrafındakı hərf səhvləri sizi çaşdırmasın - ustad bunu yazanda çox gərgin, əsəbi bir vəziyyətdə idi, bayaqdan siqareti siqaretə calayırdı. Üstəlik, mən bilən əsərlərini ərəb qrafikalı əlifba ilə yazdığına görə kiril qrafikası ona o qədər də doğma deyildi.
O vaxtlar nəinki Bakı, bütün Azərbaycan həyəcanlı günlər yaşayırdı və mən də Süleyman müəllimgilə onun məxsusi bizim "Bakı" qəzeti üçün yazdığı şeirin ardınca gəlmişdim. Şeir "Ocaq" kitabının müəllifinə kəskin cavab ruhunda yazılmışdı və onun elə girişindəcə həmin subyekt "daşnak tüpürcəyini bal yerinə yalayan" miskin bir ünsürə bənzədilirdi. Maraqlananlar qəzetin 1988-ci il noyabr nömrələrinin birində dərc olunmuş həmin şeiri tapıb oxuya bilərlər.
Biz onun səliqəli iş otağında əyləşmişdik - ustad şeiri çox emosional tərzdə diktə edir, mənsə kağıza köçürüdüm. Və çoxlarının "leninçi", "partiyaçı", "beynəlmiləlçi" şair adlandırdığı Süleyman müəllim həmin anlarda yuxarıdakı ibarələrin parıltısı arxasında dayanıb otaylı-butaylı bütöv Azərbaycanın təəssübünü çəkən, poeziyamızda cənub mövzusunun təsirli nümunələrini yaradan, "Ana və poçtalyon", "Təbrizim", "Dilimə dəymə"... kimi şedevrlərin, gözəl qəzəllərin, lirik şeirlərin müəllifi olan əsl Süleyman Rüstəm idi ki, əyləşmişdi qarşımda və mən şairin portretini çox dəqiqliklə tamamlayan "Dilimə dəymə" şeirinin bir bəndini sizinlə birlikdə yada salaraq onun ruhuna rəhmət diləyirəm.
Həsədlərlə baxdın çəmənimə sən,
Gör bir nələr etdin vətənimə sən,
Yan deyib od vurdun bədənimə sən,
Altında atəş var, külümə dəymə!
çap et