525.Az
“Aqoniya”, yoxsa təkamül? (Üçüncü məqalə )
(XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatına bir nəzər)
İlkin orta əsrlərdən bu tərəfə Azərbaycan ədəbiyyatı Füzulinin “Şikayətnamə”si də daxil olmaqla, dünyanın fənalığından yazıb, dövrandan şikayət edib və XIX əsrdə Vaqif ənənələrinin davamçısı olaraq, Qasım bəy Zakir yaradıcılığı həmin “ədəbi şikayətnamənin”, əgər belə demək mümkünsə, tam şəkildə milliləşdirilməsində ciddi rol oynayıb, yazılı ədəbiyyatın poetik şikayətini “Divan ədəbiyyatı”nın yuxarıda dediyim elitar oxucular monopoliyasından çıxararaq, kütlənin, indiki halda millətin anlayacağı dillə ifadə edib:
Doğruluq qalmayıb əsla
bu fəna aləmdə,
Səringun ola, görüm,
beylə yaman dövranı.
Əslində,bu, elə Füzulinin özünün bədii-estetik nəsihətinə və indiki kontekstdə, poetik vəsiyyət kimi səslənən fikirlərinə müvafiq idi:
Qəzəl de ki, məşhuri-dövran ola,
Oxumaq da, yazmaq da asan ola.
“Divan ədəbiyyatı”nda müəllif özünü ifadə edərək, fikirlərini onun dilini başa düşən bir qrup oxucu ilə bölüşürdüsə və ən yaxşı nümunələrində bu, böyük ədəbiyyat hadisəsinə çevrilirdisə, Zakirin poetik şikayətləri eyni zamanda sosial hadisəyə çevrilirdi, çünki artıq yalnız müəllifi yox, onu başa düşən, anlayan milləti ifadə edirdi. Rüstəm Kamalın “böyük şair hesab etmədiyi” (“Kulis.az” saytı, 29 aprel 2013.) Zakir poeziyası olsun ki, sırf bədii-estetik baxımdan, poetika baxımından “Divan ədəbiyyatı”nın mükəmməl nümunələrinə, elə Vaqifin özünün də poeziyasına uduzurdu, ancaq bu, onların sosial əhəmiyyətinə heç vəchlə xələl gətirmirdi.
Zakir heca şeirində, yəni əsas etibarilə aşıq poeziyasındakı ümumiləşdirilmiş, təbiri-caizsə, qeyri-konkret “dünya”dan şikayəti, misal üçün, Xəstə Qasımın bu gəraylısındakı şikayəti:
De görüm, nəyə talibsən,
Dərsini kimdən alıbsan?
Neçə min yol boşalıbsan,
Neçə min il dolan dünya?
– konkret ünvanlı dövrandan (Rusiya imperiyasından, çarizm məmurlarından!) şikayətə çevirməyi bacardı və bu şikayəti ictimailəşdirdi.
Füzulinin ən gözəl və məşhur qəzəllərindən birinin lirik qəhrəmanı yüksək poetik-romantik bir şövq ilə:
Məndə Məcnundan füzun aşiqlik
istedadı var,
Aşiqi-sadiq mənəm,
Məcnunun ancaq adı var...
– deyərək, eşq aləminin dərinlərinə baş vururdu, Zakirin lirik qəhrəmanı isə artıq
23.12.2013 
çap et