Nilufər A. ŞIXLI
"Salam, əzizim El! Çoxdandır səndən heç bir xəbər ala bilməmişəm. Tez-tez yadıma düşürsən, uşaqlığımızın o qayğısız və xoşbəxt günləri üçün burnumun ucu göynəyir...
Dünən, nə vaxtdan bəri axtardığım məktəb albomum əlimə keçib. Köhnəlib... Elə bilirdim ki, yeni evə köçən zaman itirmişəm onu. Tapanda elə sevindim ki! Həvəslə əski şəkillərimizə baxmağa başladım. Birinci sinifdən son sinfədək - bütün həyatımız gözümün önündən gəlib keçdi...
Sanki çoxdan, lap çoxdan baxdığım maraqlı bir filmin kadrları idi bu şəkillər. Zamanın soldurduğu bu rəsmləri uzun-uzun seyr edərək, nəsə yeni bir şey, daha doğrusu unutduğum köhnə bir şeyi tapmağa çalışırdım.
Bax, indi yenə də, bizim köhnə albomumuzu vərəqləyirəm. Baxıb heyrətə gəlirəm - zaman bizlər neçə də dəyişir...
...Bax burada birinci sinifdəyik, sən və mən, yanaşı oturmuşuq. Hər ikimizin uzun hörükləri, ağ bantları... Mən obyektivə ürkək-ürkək baxıram, sən isə əksinə, şən-şən gülümsəyirsən.
Burda isə, Əlifba bayramındayıq. Başımızda kartondan düzəldilmiş taclar var: mənimkində İ hərfi, səninkində isə D hərfi yazılıb. Xatırımdadı, özümüz bu hərfləri istəmişdik müəllimdən, sən demişdin ki, bu İki Dost deməkdir.
Bu şəkildə isə artıq dördüncü sinifdəyik. Bütün sinif uşaqları ilə. İbtidai sinfin buraxılış günü bayramındayıq. Hamımız səliqəli və təmtəraqlı geymişik: qızlar - ağ kofta, qara ətək, oğlanlar isə ağ köynək, qara şalvar. Qəribə də olsa, mən bu günü aydınlıqla, bütün təfərrüatı ilə xatırlayıram. Yadımdadır, ilk müəlliməmiz Olqa Nikolayevna - o ciddi və təmkinli qadın - həmin gün yaman kövrəlmişdi. Şəhadətnamələrimizlə birgə, yazdığımız ilk imlaları və çəkdiyimi ilk rəsmləri bizə təqdim edəndə göz yaşlarını gizlətməyərək, bir-bir üzümüzdən öpmüşdü.
Hər şey elə dəyişir ki! Sən - mehriban və səmimi rəfiqəm, zamanla, hər kəsin diqqət mərkəzində olan cazibədar və şıltaq gənc qıza çevrilirdin. Məktəbdəki oğlanların əksəriyyəti sənə vurulmuşdu. Rəfiqən olduğum üçün, sənə çatacaq sevgi məktubları mənə verirdilər. Heyranlarının sayı gündən-günə artırdı. Əvvəllər, hər an səni izləyən yad nəzərlərdən, addımbaşı deyilən təriflərdən utanır, qıp-qırmızı olardın. Və bu xüsusiyyətin çox xoşuma gələrdi.
Xəbərin yoxdu ki, sən öz zehnin, savadın, gözəl yaddaşın və özünü sevdirə bilmək qabiliyyətlərinlə həmişə mənə örnək olurdun. Düzdür, səninlə yanaşı mən sanki yox kimiydim, heç kimin diqqətini çəkmirdim, amma bu məni elə də narahat etmirdi. Çünki səni bir rəfiqə kimi deyil, bacı kimi sevirdim.
Aylar, illər keçirdi, böyüyürdük.
İndi bir şəklə baxıram: sən, mən və paralel sinifdən olan iki oğlan. Onların hər ikisi səni sevirdi.
Əzizim El! Sənin xarici görünüşünlə birgə daxili aləmin də necə dəyişirdi! Qocaman tarix müəllimimiz (yadımdadı, bəzən sərkərdələrin adını dolaşıq saldığı üçün, sən ona "huşsuz" deyirdin) bir aforizmi tez-tez işlədərdi: "Honores mutant mores, sed raro in meliores". Bəli, sən yavaş-yavaş vurğunlarının baxışlarına, komplimentlərinə, qulluqdarlığına öyrəşirdin. Hətta, kiminsə sənə məhəl qoymaması, diqqət göstərməməsi səni özündən çıxarırdı. Adətən, sənin dediyinə görə, belə oğlanlar şir bürcündən olurdu. Qoroskoplarla, bürclərlə yaman maraqlanırdın, və İlahi, "şir"lərə necə də nifrət edirdin! Necə olur-olsun onları özünə məftun edib qələbə çalmaqdan həzz alır və özünə "şirləri ram edən qadın" deyib gülürdün.
Düzünü deyim ki, getdikcə sənin davranışların mənim xoşuma gəlməməyə başlayırdı, amma susurdum, çünki sən tənqidi sevmirdin. İndi başa düşürəm ki, heç də düzgün hərəkət etməmişəm... Bu dostluq deyil! İnsan öz dostu ilə yalnız həmfikir yox, həm də dürüst olmadır! Yeri gələndə, çatışmayan cəhətlərini üzünə deməli, səhvlərini göstərməlidir! Mənsə, bunları etməyə qorxurdum... və indi buna görə utanıram...
Yadındadırmı, onuncu sinifdə oxuyarkən, bir dəfə ədəbiyyat müəlliməmiz xəstələnmişdi, dərsimiz boş idi. Sinif uşaqları ilə oturub "evlilik" mövzusunu müzakirə edirdik. Onda sən öz sözlərinlə hər kəsi mat qoydun; dedin ki, ərin sənin xətrinə dəysə, şəksiz-şübhəsiz, onun başını yararsan. Bəlkə də bu sənin yersiz zarafatın idi, bilmirəm, amma elə sərt və qətiyyətlə demişdin ki, hamı sənə ikrahla baxmışdı. Sonra da demişdin ki, heç kim sənə ev işləri gördürə bilməz, yemək bişirmək, paltar yumaq - səninçün deyil. Bu ancaq qulluqçu işidir. Sənsə - xüsusi insansan, yalnız yüksək vəzifələrdə çalışmaq, məşhur olmaq üçün dünyaya gəlmisən. Özünü "taleyin ağası" adlandırdın.
O zaman mən dəhşətə gəldim və sənin təkəbbür və özündənrazılıq kimi pis xüsusiyyətlərini kəşf etdim. Lakin nə olur-olsun, özümü inandırmağa çalışırdım ki, bu müvəqqətidir və sən dəyişəcək, yenə də əvvəlki - sevdiyim və hörmət etdiyim insan olacaqsan. Ah, necə də yanılırammış!
Bax, həmin bu şəkil! Buraxılış sinifdə çəkilmişdi. Yenə də sən və mən, amma... sən üzünü yana tutub qürurla harasa baxırsan. Elə durmusan, sanki, yanaşı şəkil çəkdirməklə, mənə nəsə böyük bir yaxşılıq kimi...
Və elə bu ildən, sən özünə yeni bir əyləncə tapmışdın - sinfimizdəki iki sakit və fağır qıza lağlanmaq...
Düzdür. Onlar sənin kimi əlaçı deyildilər, amma pis də oxumurdular. Sənə neyləmişdilər, bilmirəm, amma müvafiq şərait düşən kimi, həyatlarını çəkilməz etmək üçün əlindən gələni əsirgəmirdin. Gah vurduqları ətrin iyindən ürəyinin bulandığını deyib, burnunu tutub otaqdan çıxır, gah geyimlərinin dəbdən düşmüş olmasına lağ edir, gah da saç düzümlərinə gülürdün.
Əlbəttə! Bu planda sən ideal idin: sənin ətirlərin bahalı və başgicəlləndirən olurdu, paltarların hər zaman mütənasib bədəninin üstündə gözəl oturur, uzun, ipək saçların isə sənə daha artıq yaraşıq verirdi. Lakin bu sənə ixtiyar vermirdi ki, özünə bənzəməyənləri incidə, könüllərini qırasan! Dəfələrə, sənin qabalıqlarından sonra, o bədbəxt qızların ağladıqlarının şahidi olurdum. Dəfələrlə sənin - ən yaxın rəfiqəm bildiyim insanın yerinə utanıb xəcalət çəkirdim.
Əgər bilsəydim ki, qəlbin də hərəkətlərin kimi çirkindir, and olsun Allaha ki, bir an belə tərəddüd etmədən, səninlə bütün əlaqələri kəsərdim. Lakin mən ayrı cür düşünürdüm, mən inanırdım ki, sənin etdiklərin - bizim də günahımızdır! Bizim - səni bütləşdirib təriflərlə gözə ucaldanların! İnsanın əqidəsi nə qədər yüksək olur-olsun, bu yaşda, gənckən "ulduz xəstəliyi"nə qarşı dura bilməzdi, sən də bacarmadın...
Bəli, dostum! Səni hər gün tərifləyib başqa şagirdlərə nümunə göstərən müəllimlərin, hər istəyini yerinə yetirib, oxşayıb əzizləyən valideynlərin, diqqətləri və məhəbbətlərilə göz açmağa aman verməyən heyranların və... yanında ola bilmək üçün hər sözünlə razılaşan, bəzən hiddətlənmək əvəzinə susan rəfiqələrin - heç də səndən az günahkar deyildilər!
Alicənab və mədəni insanlar olan valideynlərini çox yaxşı tanıyırdım. Və bilirdim ki, son vaxtlar sən onları da kədərləndirirsən. Düzdür, əvvəlki kimi yenə də yalnız əla qiymətlər alır, onların sevdiyi kimi, çoxlu kitab oxuyur, klassik musiqilər dinləyir, səliqə-səhmanına hər zamankından da artıq diqqət yetirirdin. Lakin... getdikcə ata-anandan uzaqlaşmış kimiydin... soyuqluğunla, biganəliyinlə, laqeydliyinlə... Özünüsevən Nərgizgülü kimiydin - səni səndən başqa heç kim maraqlandırmırdı...
Bir dəfə dedin: "Mənimlə olmayan mənə qarşıdır!" Bu sözləri mənəmi eşitdirirdin? Bəlkə də yox, amma bununla da, səninlə çoxillik dostluğumuza son qoydun. Və mən səni tərk etdim. İllər öncə, birinci sinfə gəldiyimiz ilk gün, tanış olub əlimdən tutan əziz rəfiqəm bunu hiss edərdi, sənsə hiss etmədin, çünki artıq o sən deyildin. Acınacaqlısı da elə bu idi. Sən öz-özündən uzaqlaşdığın kimi, mən də eləcə, hiss etdirmədən səndən uzaqlaşdım.
Tanış olduğumuz o sentyabr günündə qorxmuş, həyəcanlanmış, bu qədər müəllimin və uşağın içində özümü itirmişdim. Sənsə bunu görüb arxayınca mənə yaxınlaşmış, adımı soruşmuşdun. Biz əl-ələ tutub sinfə birlikdə girmiş və bir parta arxasında oturmuşduq. Beləcə başlayan 11 illik dostluğumuzun bitməsini qəbul etmək çox ağrılı idi, El, çox ağır!...
Bircə onu bil ki, nə olur-olsun, səni heç zaman unutmayacam. Sən özün də bilmədən mənə çox şeylər verdin: dostluq hissi, əvəzsiz məktəb xatirələri, ən başlıcası isə - həyat dərsi! Mən başa düşdüm ki, dünyada ən vacib şey - özünü itirməməkdir! Və həm də anladım - kimdir Dost! Səndən öndə, ya da arxada gedən insan Dost deyil. Dost - hər zaman səninlə yanaşı addımlaya biləndir!
Bütün bunlara görə, əzizim, sənə çox minnətdaram!
Ümid edirəm ki, heç olmasa hərdən bir, sən də məni xatırlayırsan. Bu sərt və qaçılmaz gerçəkliyi danışdığıma görə məni bağışla! Hərçənd ki, bunu heç zaman nə eşitməyəcək, nə də oxumayacaqsan. Çünki, bu, köhnə məktəb albomumuzu vərəqləyərkən sənə yazdığım xəyali məktub idi..."
Moskva
çap et