Dünyada elə bir insan tapılmaz desin ki, onun babasının babası olmayıb. Təbiidir ki, hər bir şəxsin babasının babası, onun da öz babası olub. Beləliklə babalar (dədələr) zənciri gedib daş dövrünə çıxır.
Dünya tarixçiləri artıq sübuta yetirmişlər ki, çağdaş insan cəmiyyətlərinin hami-sami dilli əcdadları Afrikada Nil çayı vadisində, indiki Misirdə; şümer-türk dilli əcdadları Yaxın Şərqdə, Dəclə və Fərat çayları vadilərində, Mesopotamiyada (İkiçaylararasında); hind-fars dilli əcdadları Asiyada Hind çayı vadisində; çin-mancur dillilərin əcdadları isə, Xuanxe çayı vadisində eradan əvvəl (e.ə.) 3-cü və 2-ci minilliklərin ortalarında öz quldar dövlətlərini qurmuşlar.
E.ə. 3-cü minilliyin ortalarında İkiçayarasında dövlət qurmuş şumer-türklər, əvvəlki 6-cı-4-cü minilliklərdə Bərxəz zolağından (Suveyş Kanalı qazanılmamışdan əvvəl Afrika ilə Asiya qitələri arasında 160 km-lik quru keçid-zolaq) keçərək, Hicaz ərazilərinə Misirdən gəlmiş, hami-sami dillilər, oradan da İkiçaylararasının (Mesopotamiyanın) şimalında məskunlaşmış gəlmələr Akkad dövləti qurmuş və şumer-türklərlə qonşuluqda yaşamışlar. Akkadlarla şumer-türklər arasında münaqişələr də olmuşdur.
Yazılanlara görə, "Sami tayfaları içində hakimiyyəti ələ alan Sarqon 2370-ci ildə Aqada şəhərinin adı ilə ilgili qüdrətli Akkad dövlətini yaratdı və şumer (kenger) torpaqlarını da bura qatdı". (Firudin Ağasıoğlu. "Azər xalqı" kitabı, səh 383).
E.ə. 24-cü əsrdə Akkad-şumer müharibəsində akkadlar qalib gəlmiş, Sarqon I (e.ə. 2369-2314) hakimiyyəti ələ keçirmişdir.
Məntiqlidir ki, bundan sonra şumer-türklər kütləvi şəkildə İkiçaylararasından şərqə və şimala doğru köçə başlamışlar.
Firudin Ağasıoğlunun "Azər xalqı" kitabında (Bakı - 2005, səh 391) yazdığına görə 32 türk boyları 3-4 min il e.ə. Türkistan tərəfə köçmüşlər". Təqribən 100 ildən sonra türklər Xarəzmə çatmışlar.
Məlumdur ki, e.ə. 4-cü əsrdə çinlilər türklərdən qorunurdular. Çox ehtimal, sonrakı minilliklərdə türklərin bir qisminin Çin sərhədlərindən geriyə-qərbə doğru qayıdışı da yersiz olmamışdır.
Göründüyü kimi, şumer dastanlarından sonrakı gil lövhələr və daşüstü yazılar saxlanmadığından, türklərin yazılı tarixləri də olduqca solğun halda qalmışdır. Lakin Türk Dünyası yaşamış, bütün çətinliklərə, eranın orta əsrlərinin müharibələrinə tab gətirmişdir.
İkiçayarasında samidilli Sarqon I hakimiyyəti (e.ə. 2369-2314-cü illər) dövründə asılı vəziyyətə salınmış şumer-türklərin böyük dəstələri (boyları) Asiyanın şimalında və şərqində məskunlaşmağa üstünlük vermişlər. Bu proses iki min il ərzində - eranın başlanğıcına qədərki dövrdə davam etmişdir.
Eradan əvvəl 15-ci əsrdə Asiya qitəsinin cənub-şərqində Xuanxe çayı vadisində quldar dövlət qurmuş Çin-mancur dillilər gücləndikcə, türkdilli tayfalar da Çinin şimalında özlərinin Böyük Hun İmperiyasını yaratmışdılar.
E.ə. 215-212-ci illərin Hun-Çin müharibələri göstərir ki, insanı e.ə. 221-207-ci illərdə başa çatdırılmış Böyük Çin Səddi həmin yüzillikdə (e.ə. 3-cü əsrdə) dikəldilmişdir.
Çin Səddindən qərbə dönmüş türklər 5-ci əsrdə Göy-Türk imperiyasını qurmuş və bununla da Orxan - Yenisey türklərin abidələrini yaratmış, yenidən qərbə doğru genişlənmiş, Altay türklərini gücləndirmişlər.
Akkadın qələbəsindən sonra 15 əsr hami-sami dillilərin təsiri altında qalmış, İkiçayarasındakı və ətraf ərazilərdəki şumer-türklər e.ə. 9-cu əsrdə Azərbaycan Manna dövlətini qurmuşlar.
E.ə. 28-ci əsrdə şumer-türklərin "Bilqamıs" dastanı mixi (mıxvari hərflərlə) qrafika ilə gil lövhələr üstündə yazılardan bəri minilliklər ərzində olmazın çətinliklərinə baxmayaraq, Türk Dünyası ilkin şəkildə inkişaf etmişdir.
Keçmişim quldarizm və feodalizm cəmiyyətləri dövrlərində bəlalı minilliklərdə insanlığa yaraşmayan münasibətlər zəminində, zorakılıq, yalançılıq, işğalçılıq və istismarçılıq şəraitində yaşayan Bəşəriyyətin inkişafı mərhələdən mərhələyə addımlamışdır. Kapitalizmin inkişafı Türk dünyasını da yeni inkişaf mərhələsinə qaldırmışdır.
Tarixdən yaxşı məlumdur ki, eranın başlanğıcında, 1-ci - 3-cü əsrlərdə Roma və Parfiya imperiyalararası münaqişələr İkiçayarası ölkələri və bütövlükdə Yaxın Şərq ölkələrini - türkləri və gəlmələri ağır vəziyyətə salmışdı.
Yazılı mənbələrin məhdudluğu, Orxan Yenisey Abidələrinin 7-11-ci və ya 5-10-cu əsrlərə aid edilməsi, yanlış olaraq, Orta Asiya türklərini şumer-türklərdən ayırmışdır.
11-ci əsrdə Səlib yürüşlərinin başlaması ilə, avropalılar cürətlənmiş, onların türklərə qarşı çıxışlarını artırmışdır. Xristian dindarlar isə, öz fırıldaqlarını işə salmışlar.
19-cu əsrdə Napoleonun Moskvanı işğal etməsi, türklərin Avropaya inamını azaltmışdır.
Şükürlər olsun ki, 1945-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) yaradılması, növbəti bəşəri sülhsevər eranın əsasını qoymuşdur.
21-ci əsrin "Türk əsri" adlandırılması, "BMT erası"na daxil olduğundan, Türk Dünyasını da, başqa dünyaları da ruhlandırmışdır.
Bu səbəbdən də tarixi yenidən yazmağı təklif edənlər yanılmırlar. Çünki BMT-nin ədalətlik tələbləri həm də tarixin doğru yazılmasını nəzərdə tutur.
Keçmişdən, feodalizm münasibətlərindən qalmış adət-ənənələrin, xasiyyətlərin, vərdişlərin və "mən"liklərin hansının nə qədər ədalətsiz olduğunu bilmək zəruri sayılmalıdır. İnsanlığa və ədalətliyə uyğun gəlməyən ictimai nə varsa hamısı tərgidilməlidir.
İndiki zamanda, aparıcı insanların - idarəedicilərin ədalətlikdən, qanunçuluqdan, hüquqçuluqdan danışdıqları bir vaxtda, imperializmin, militarizmin, separatizmin və terrorizmin hamılıqla pisləndiyi bir dövrdə, qeyri-insani nə varsa, hamısı kənarlanmalıdır.
"Barış", "birlik", "dəqiqlik", "dostluq", "ədalətlik", "qanunçuluq", "mehribanlıq" və "şəffaflıq" kimi dərin mənalı termin dəyərlərin hamılıqla bəyənildiyi cəmiyyətlər də keçmiş və gələcək haqqında açıq danışmaq lazımdır ki, insanlar dünyanın hər yerində çağdaş tələblərə uyğun yaşamağı bacarsınlar.
Çalışmaq gərəkdir ki, kimsə, barış əvəzinə münaqişə; birlik yerinə parçalıq; dostluq yoxluğuna düşmənçilik; dəqiqlik kasadlığına yanlışlıq istəməsin və yapmasın. Təhsil və bilik insana doğruluq üçün lazımdır. Doğruluq isə onun qəlbində müsbət ruh və nikbinlik doğurur.
Haliyədə (hal-hazırda) dünyanın hər yerində təhsilli, bilikli insanların sayı xeyli artdığından, həyat tərzinə münasibət də bəlli qədər dəyişilmişdir.
İndi insanları istismarçılara və soyulanlara bölmək doğru olmaz. Çünki iri kapitalistlər də ağır zəhmətin altında çalışırlar. Hər bir şəxs öz boyuna uyğun çəkidən danışır. Kök adamlar arıqlamaqdan bəhs edirlər. Varlı sayılan ölkələrin dövlət borcları da həddindən çox olduğundan, özlərini rahatsız hiss edirlər. Silah istehsalçıları insanlığa yaraşmayan məhsullarını sata bilmədiklərindən, qeyri-qanuni tədbirlərə əl atırlar. Beləliklə insanlar sağlam və ədalətli yaşamaq əvəzinə, ən hüquqsuz yollardan istifadə edirlər.
Təbiətcə insan azadlıq və müstəqillik tərəfdarı olduğundan, "mən"lik (təkəbbürlü) şüuru ilə, aldanaraq, mübarizəyə girişir və nəticədə heç nə əldə etmir.
Razılaşmaq lazımdır ki, həyatda filin fiziki-maddi ölçüləri mikroorqanizmin ölçülərindən nə qədər böyükdürsə, istehsalçı fəhlənin ruhu da, tənbəl bir şikəstin ruhundan o qədər fərqlidir, zəngindir.
Günəş enerjisi də bir insanın enerjisindən milyonlar dəfə artıqdır.
Dünyadakı ən varlı insanların pulu da ən yoxsulunkundan qat-qat çoxdur. Bu təbiətin özünün yaratdığı təzaddır.
Bəzi adamlara görə, yoxsul çalışmamalıdır ki, hamı yoxsul olsun. Çünki Günəş enerji payladığı kimi, varlı insanlar da öz zənginliklərindən başqalarına pay verirlər. Həyatda varlının da, yoxsulun da olması zəruridir.
Bu təbiətin və həyatın yenilməz qanunudur. Bununla razılaşmaq lazımdır.
Həyatda şərtilik və hüquqi müqaviləçilik naminə hər cür bərabərsizlik və təzadlı hallarla razılaşmaq gərəkdir ki, barış və birlik olsun. Yazılanlara görə insanları və dünyanı birlik xilas edəcək.
Bu məqsədlə, məişətdə, evdə, ailədə səliqəlik tələb olunduğu kimi, siyasətdə də, diplomatiyada, hüquqçuluqda, beynəlxalqçılıqda da səliqəlik vacibdir ki, üstünlük məsələlərində, əraziçilik, sərhədçilik problemlərində razısızlıq yaranmasın. Türk dünyası da bəşəri inkişaf problemlərinin həllində öz rolunu daha da artırsın.
İnsan enerjisi ulduz qədər olmasa da, kifayət qədər böyükdür. Onun faydalı sərfi yüzlərlə ehtiyaclı insanı razı sala bilər. Bir terroristin enerjisi yüzlərlə insanı qış mövsümündə soyuqdan qoruya bilər. Bu enerjidən sülh məqsədilə istifadə edilməlidir ki, faydalı olsun.
Dünya ölkələrində fəaliyyət göstərən rəqib partiyaların və iclasçıların faydasız sərf etdikləri enerji, militaristlərin silah istehsalına yönəltdikləri enerjidən az deyil. Göründüyü kimi, kiçik miqyasda səliqəsiz enerji sərfi ailəyə, təhsilə və istehsalçıya xeyli ziyan vurur, iri miqyasda isə, izafi enerji sərfi ölkəyə (millətə), ölkələr birliyinə, - Türk Dünyasına və Bəşəriyyətə azman zərər gətirir (verir), çətinliklər törədir.
Hər bir şəxs öz vaxtında enerjisindən, xoşniyyətli sözündən və müsbət yüklü ruhundan səliqə ilə istifadə edərsə, tamamilə insanlaşmış olar və kamilliyin zirvəsinə qalxar.
Qeyd edildiyi kimi, "mən"lik şüuru hər an insanı təkəbbürlüyə və lovğalığa doğru sürüklədiyindən, o öz mənfi yüklü ruhunu cilovlaya bilmir və enerjisini lazımsız fəaliyyətə sərf edir.
Hər halda, xoşagəlməz xasiyyətlər də keçmişdən gələcəyə, valideynlərdən övladlara (evladlara) keçməklə dövrümüzə çatmışdır. Bu səbəbdən də bir sıra hallarda valideynlər evladlara "keçmiş" kimi görünürlər.
İnsanın - insana sayğısı, insanlığın əsas şərtlərindən, mühüm göstəricilərindən biridir. Yaxınlıq, dostluq, doğmalıq bütün canlılara xas olan keyfiyyətdir. İnsana mənsub olan əməkdaşlıq və insanpərvərlik isə doğmalığa - valideyn - övladlığa (evladlığa) bərabər bir yaxınlıqdır. Fəxrimizdir ki, qonaqpərvərlik, qurbanverərlik, mehribanlıq və namusluq kimi milli mənəvi dəyərlər də Azərbaycan mentalitetinə aiddir.
Mənəvi dəyərlərin səliqə ilə qorunması, saxlanması və daha dərindən mənimsənilməsi, insaniliyin, humanistliyin və insanpərvərliyin ən zəruri tələblərindəndir.
İndiki zamanda türklüyün də, türkçülüyün, türkşünaslığın aktual problemi dilçilikdir. "Parçala , hökm sür" siyasəti elə vəziyyət yaradıb ki, türkdilli təhsillilər də eyni dildə danışmağı bacarmırlar.
Budaqlanmış və yarpaqlanmış, e.ə. 28-ci əsr (4800 il bundan əvvəlki) vahid şumer-türk dilindən 100 türk etnik qrupunun (xalqının) yüz dili yaranmışdır. Şəffaflıq naminə deməliyik ki, indi türkdilli dövlətlərin başçıları da ümumtürk dilində danışa bilmirlər. Xarici dillərə aludəlik bizim beynəlmiləlçiliyimizdən irəli gəlir, qloballığa sayğımızdan yaranır. Ola bilsin ki, dilçiliyə, dil öyrənməyə səliqəsizlik də var. Bu problemin həllində də səliqəli və doğruçu olmaq zərurətdir. Səliqəlik insanları və dünyanı xilas edəcək.
Baba ƏHMƏDLİ
çap et