525.Az
Mərdliyin profilləri - C. F. Kennedi
İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib
(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)
Senator Taft öz tənqidçilərinin acgözlüyündən qəmgin olurdu – və onu xüsusi olaraq narahat edən o idi ki, bəraətlənmiş natsist liderlərindən biri Frants fon Papen özünün dustaqxanadan buraxılması barədə müsahibə götürənlərə demişdi ki, Taftın çıxışından razıdır. Taftın sözçüsü məsələni bir ifadəli bəyanatla yekunlaşdırdı: “O, məsələ barədə öz düşüncələrini bəyan etmişdir və hiss edir ki, əgər başqaları onu tənqid etmək istəyirlərsə, qoy onlar bunu davam etdirsinlər”. Lakin Ohayo Senatoru başa düşə bilmirdi ki, niyə onun köhnə tərəfdarı, qəzetin köşə yazarı Deyvid Lourens onun mövqeyinin “texniki söz” oyunundan başqa bir şey olmadığını bildirmişdi. Və həmin vaxt o, xüsusən daha çox məyus olmalı idi ki, Konstitusiya mövzusu üzrə hörmətli müəlliflər, Amerikan Vəkillər Assosiasiyasının prezidenti, onun İcra Komitəsinin sədri və qanun sənətinin digər aparıcı üzvlərinin hamısı onun bəyanatına görə peşimançılıq ifadə edirdilər, mühakimələri beynəlxalq qanuna müvafiq olan bir tədbir kimi müdafiə edirdilər.
Çünki Robert Taft çıxışında nə “natsist qatilləri müdafiə etmək” istəmişdi (Həmkarlar İttifaqının lideri onu buna görə ittiham etmişdi), nə də izolyatsionizmi (əksər müşahidəçilərin nəzərdə tutduğu kimi) müdafiə etməmişdi, o, yalnız qanun və ədalət barədə sərt konstitusionalizm apostolu kimi ənənəvi Amerikan konsepsiyasının həyata keçirilməsinin qiymətləndirilməsini müdafiə etmişdi; həyatın və hökumətin konservativ kursunun baş müdafiəçi vəkili kimi Robert Alfonso Taft öz partiyasının ehtiyatlı mövqeyinə və ya özünün Prezident olmaq perspektivinə xətər toxunması imkanından da qoruna bilməmişdi. Ona belə gəlirdi ki, ədalət risk zərbəsi altına qoyulmuşdur və bütün digər əsaslanmalar bayağıdır. Köşə yazarı həmin vaxt müşahidə etmişdi ki, “bu, nəhayət, Senator Taftın qatı inadkarlığını, vicdanlılığını və siyasi cəhətdən güclü başa malik olduğunu göstərdi”.
“Bu bir fakt idi ki, onunla minlərlə adam razılaşmırdı və bu, digər Respublikaçıları da siyasi cəhətdən utandırmışdı, yəqin ki, ümumiyyətlə Taftın özünün zəhləsini tökməmişdi. O, illər ərzində özünə və ya həm də başqa birinə ziyan toxundura biləcəyinə məhəl qoymadan qərar verməyə adət etmişdi. Taft yəqin ki, bilməli idi ki, onun qeydləri fırlanmağa məhkumdur və dəyişdiriləcəkdir. Onun həmin vaxtkı çıxışı cari kampaniyada şeytanı ayağa qaldıracaqdır. Lakin bu, onun üçün xarakterik hal idi və o, istənilən qaydada irəli atılmışdı”.
Onun çıxışı ilə qalxan tufan tam qüvvədən düşdü. Bu nə hamının car çəkməsindən, 1946-cı ildəki onun cəhdlərinə təsir göstərmək üçün olan amillərin meydana çıxmasından sonra baş vermədi, nə də – ən azı açıq şəkildə – Taftın 1948-ci ildəki Prezidentliyə namizədliyə başlaması məsələsi deyildi. Natsist liderləri dar ağacından asıldı, Taft və ölkə digər məsələlərlə məşğul olmağa başladı. Lakin biz bu gün onunla razılaşmırıq ki, məsələ Taftın Nyurnberq məhkəmələrini məhkum etməkdə düz və ya səhv olması ilə əlaqədardır. Qeyd edilməyə layiq olan odur ki, Taftın tərəddüd etmədən etdiyi bu mərd çıxış onun ictimai rəy axınına qarşı durmasını illyustrasiyalarla bəzəyirdi, çünki o, özünün əsaslandığı səbəbin doğru olduğuna inanırdı. Onun hərəkəti, irticaçı yarlığı ilə “mükafatlanmış” adam üçün xarakterik idi, o, konservativ olması ilə fəxr edirdi və o, liberalizmin və azadlığın belə davam edən qaydada müəyyən olunmasına müəlliflik etmişdi:
“Liberalizm xüsusən fikir azadlığını, ortodoks ehkamdan azadlığı, başqalarının kimdənsə fərqli düşünməsi hüququnu təmin edir. O, yeni ideyalara açıq olan və düşüncələrə diqqət verməyə hazır olan azad ağılı təmin edir...
Mən azadlıq dedikdə, öz düşüncəsi ilə fərdi qaydada fikirləşmək və arzu etdiyi düşüncə və həyat kimi öz ömrünü yaşamağın azadlığını başa düşürəm”.
Bu, Senator Taftın naminə yaşadığı kredo idi və o, öz dəbində və öz yolu ilə Amerikada atmosferi təmin etmək yolunu axtarırdı, bu atmosferdə digərləri də buna bənzər hərəkətləri edəcəkdilər.
X
Siyasi mərdliyin digər adamları
“...bəşəriyyətin nifrəti üçün...
təsəlli...”
Bu, siyasi cəhətdən mərd Senatorların heç də rəsmi “siyahısı” deyildir və mənim də belə bir niyyətim deyildir ki, kimisə təklif edim. Əksinə, Senatdakı siyasi mərdliyin ən görkəmli və dramatik əhvalatlarının bəzilərini yenidən dilə gətirməklə, cəhd etdim ki, bu keyfiyyətin hər bir Senatorda, hər bir siyasi partiyada, istənilən erada tanınmasının mümkün olduğunu vurğulayım. Çox sayda daha artıq nümunələr, buna bənzər davranışlar, bənzər şəraitlərdəki illyustrasiyalar kimi də xatırlana bilər.
Digər Senatorlar da bütün karyeraları boyu öz əqidələrini icra etməklə, Con Kvinsi Adams, Tomas Hart Benton, Edmund Ross, Sem Hyuston və Corc Norris kimi eyni qaydada öz partiyaları ilə əlaqələrini kəsmişlər. İndianadan olan Respublikaçı Senator Albert Beveridcin dostları 1910-cu ildə onun yenidən seçilmək üçün olan kampaniyasında partiyanın irəli sürdüyü Peyn-Oldric Tarif Aktına qarşı olan ittihamlarını məhdudlaşdırmağı ondan xahiş etdilər. Lakin o, sakit dayanmadı. “Partiya yalnız böyüməklə yaşaya bilər” – o, dedi. “İdeyalara dözümsüzlük (ona) ölüm (gətirir)”.
“Yalnız ona verilən səslərə görə törəyib artmalı olan təşkilat, atasının yerini tutan oğul kimi, siyasi partiya deyildir, ancaq çinlilərin tonqudur; heç bir vətəndaş düşüncəsinə və vicdanına görə bir yerə yığışmır, Hindu tayfası qana və xurafatına görə öz üzvlərinin bir yerdə olmasını saxlayır”.
Öz partiyasının nüfuzlu seqmentinin müxalifəti onun məğlubiyyətinə nail olanda ümidləri puç oldu və ruhdan düşmüşdü, seçkilərin səhərisi günü ancaq bir şərh verdi: “Bütün bunlar düz idi, on iki ilin çətin işi və təmiz reputasiya; mən razıyam”.
Öz partiyası ilə mərdcəsinə əlaqəsini kəsənlərin çoxu tezliklə yeni evlərini başqa təşkilatda tapdı. Öz sektsiyası ilə Senatorlar Benton və Hyuston kimi əlaqəsini kəsənlərə isə agah oldu ki, onların siyasi karyerasının sonu bir daha həmişəlik və daha pis olana oxşayır. 1924-cü ilin ərəfəsində Demokratik Qurultayda Alabamadan olan Senator Oskar U.Andervudun məsləhətçiləri, o, keçmiş Prezidentliyə namizəd (1912-ci ildə), hər iki palatada – Nümayəndələr Palatasında və Senatda Demokratik fraksiyanın keçmiş lideri, onun adını daşıyan məşhur Tarif Billinin müəllifi, yəqin ki, Prezidentliyə imkan məsələsində aparıcı şəxs idi, belə israr edirdilər ki, o, Ku Kluks Klanı təhqir etmək üçün heç nə deməsin – bu təşkilat isə xüsusən Cənubluların siyasətində qalxan bir qüvvə idi (Ku Kluks Klan 1865-ci ildə ABŞ-da ağların yaratdığı gizli irqçi təşkilat olmaqla, zənci hərəkatına və proqressiv təşkilatlara qarşı qəddarcasına mübarizə aparırdı – tərcüməçi). Lakin Senator Andervud özünün inandığı Cefferson demokratiyasının bütün prinsiplərinə əks kimi bir klanın mövcud olmasına əmin olduğundan, bunu tam dəqiq ifadələrdə təkzib etdi, təkid etdi ki, bu, elə birinci dərəcəli məsələdir ki, partiya onun üstündə möhkəm dayanmalıdır və cəsarətlə mübarizə aparmalıdır, lakin anti-klan münasibətini partiya platformasına daxil etməkdə uğur qazanmadı. Luiziana nümayəndə heyəti və digər Cənublular ictimai qaydada ondan üz döndərdilər və həmin andan onun Prezidentlik şansı sıfıra bərabər oldu. O, hətta Frank Kentin yazdığı kimi, Senata da yenidən seçilə bilmədi.
“Çünki onun siyasi kəlamlarının səmimiyyətindən və vicdanlılığından başqa heç bir səbəb yox idi... Alabamada ona müxalifət, onun məsləklərinin gücü və açıqlığına görə elə səviyyəyə qalxdı ki, oradan onun yenidən namizəd göstərilməsi, açıq şəkildə özünün aparmağa hazır olmadığı bir mübarizəsiz heç də mümkün deyildi... Senator Andervud Alabamada sağlam siyasi qaydaya müvafiq olaraq oyun oynasaydı, bunu etmədən belə nəsə demək kimi görünsəydi, bu vaxt öz həyatını tarazlaşdırmaq üçün Senatda onun qalmasına heç bir müxalifət olmayacaqdı”.
Vətəndaş müharibəsindən əvvəlki narahat günlərdə sektsiya təzyiqlərinin əksinə böyük igidlik – hətta Uebsterə, Bentona və Hyustona məxsus olandan yəqin ki, böyük olan bir igidlik Tennessidən olan Senator Endryu Conson tərəfindən nümayiş etdirildi. Bu cəsarətli, həm də taktiki qaydada hərəkət etməyən döyüşçü, 1868-ci ildə Ağ Evdən alçaldıcı qaydada çıxarılmaqdan bədbəxt Edmund Rossun bir səsi ilə xilas olmuşdu. 1860-cı ildə Birlik dağılmağa başlayanda Benton və Hyuston Senat zalından artıq getmişdilər və yalnız Endryu Conson Cənublular arasında yeganə adam idi ki, Birliyin xeyrinə danışırdı. O, Tennessidəki evinə döndü ki, öz doğma ştatının Birlikdə qalması uğrunda mübarizə aparsın, onun səfər etdiyi qatarı Virciniyadakı Linçburqda saxladılar, qəzəblənmiş kütlə Senatoru vaqondan dartıb aşağı saldı, ona hücum etdilər, söyüş yazdırmağa başladılar, yalnız son dəqiqədə onu linç etməməyi qərara aldılar, kəndir isə artıq onun boynuna keçirilmişdi. Bu vaxt onlar razılaşdılar ki, Tennessinin qonşuluğunda onu dar ağacından asmaq daha yaxşı olacaqdır. Bütün Tennessidə Conson fitə basılırdı, qışqırıqlarla müşayiət olunurdu və portreti dar ağacından asılırdı. Konfederat liderləri əmin idilər ki, “onun hakimiyyəti getmişdir və bu vaxtdan etibarən ondan bir satqın üfunətindən başqa heç nə qalmayacaqdır”. Ölüm təhlükəsini yaddan çıxaran Endryu Conson ştata səfər edərək, əbəs yerə cəhd edirdi ki, ayrılma dalğasını dayandırsın və nəticədə yeganə Cənublu Senator oldu ki, öz ştatı ilə birgə qaydada Birlikdən ayrılmaqdan imtina etdi. O, səfərdən Vaşinqtona qayıdanda sevinən camaat tərəfindən Tsintsinnati vağzalında salamlandı, onlara iftixarla dedi ki, “mən Cənubun və Tennessi ştatının vətəndaşıyam. (Lakin) mən həm də Birləşmiş Ştatların vətəndaşıyam”.
Con Kvinsi Adams yeganə Senator deyildi ki, prinsip məsələsinə görə mərdliklə öz yerindən istefa versin. Endryu Ceksonun şəxsi və siyasi populyarlığı artanda səlahiyyətsiz qaydada Birləşmiş Ştatlar Bankına qarşı onun hərəkətlərinə görə Ceksonu pisləyən qətnaməni “Senate Journal”-dan çıxarmaq üçün Senator Bentonun uzun müddət gözlənilən tədbirinə dəstək daha da artdı. Virciniyadan olan Senator Con Tayler “Journal”-ın təhrif edilməsinin qeyri-konstitusional və Senata layiq olmayan kimi bir iş olduğuna inandığından, əks müstəvidə dayanmışdı. Lakin Ceksonun dostlarının və Taylerin düşmənlərinin ağalıq etdiyi Virciniya Qanunvericiliyi həm də belə bir hissin təsiri altında idi ki, Prezidentə, öz daimi ləkəsinə baxmayaraq, istirahətə getməyə icazə veriləcəkdir, öz Senatorları isə qətnaməni çıxarmaq barədə təlimatlandırılmışdı.
Senatdan getməsi reallaşdıqda, daha fundamental məsələlərdə bu, Ceksonçulara daha böyük qüvvət verəcəkdi, onun siyasi karyerası, axı ona artıq Vitse-Prezidentliyə namizəd göstəriləcəyi vəd edilmişdi, müvəqqəti olaraq dayandırılacaqdı. Con Tayler mərdliklə öz vicdanına qulaq asdı və Qanunvericiliyə ünvanlanan bu unudulmaz sözləri yazdı:
“Mən özümə icazə verə bilmərəm və icazə verməyəcəm ki, Virciniya xalqının orqanları tərəfindən akkreditə olunmuş vaxtdan sonra bir an da olsun Senatda qalım, əgər təlimat alsam ki, mənim xidmətim artıq qəbul edilən deyil... (Lakin) mən Senatın “Journal”-ına toxunmağa cəsarət etmirəm. Konstitusiya bunu qadağan edir. Partiyanın bütün təşviqatçıları arasında mən indiyə qədər həqiqi müqəddəs alətin tərəfində dayanmışdım. Bu günün adamı öz yerini sabahın adamına verir və sitayiş edilən bütlər sonralar dağılır. Mənim siyasi sitayişimin yeganə obyekti ölkənin Konstitusiyası olacaqdır.
Mən ictimai həyata gətirdiyim prinsipləri istirahətə yollanana qədər daşıyacağam və bu yüksək yeri təslim etməklə, öz uşaqlarıma nümunə göstərəcəyəm, bununla onları öyrədəcəyəm ki, şərəfi qurban vermək hesabına əldə edilən və ya qorunub saxlanılan istənilən vəzifəni heç nə kimi qiymətləndirsinlər”.
(Ardı var)
21.07.2014 
çap et