Kulis.Az saytının baş redaktoru Qan Turalının AYB sədri, Xalq Yazıçı Anarla müsahibəsinin davamı
“Cavanlığımın heç bir idealına xəyanət etməmişəm”
- Sovet zamanı kənd və şəhər nəsri bölgüləri vardı. Bu bölgüyə indi o zaman olduğu qədər qabarıq rast gəlmirik. Amma o zaman indi də populyar olan bir bölgü var və bu bölgü şəhər-kənd bölgüsü qədər bəsit olmamaqla bərabər eyni zamanda təkcə Azərbaycana xas olan bir bölgü də deyil. Söhbət “literaturşina”dan gedir. Mən şəhər-kənd bölgüsünü bu söhbətə təsadüfən salmadım, çünki Azərbaycan ədəbiyyatında qəbul edilmiş fikrə görə kənd yazıçıları həyatdan, şəhər yazıçıları isə romandan gəlirlər. Mənim tamamilə naqis hesab etdiyim amma ədəbi fikrimizdə özünə yer eləmiş bu fikir məhz belədir. Yəqin ki, siz də mənim müşahidəmlə razılaşarsınız. Yenə başqa bir müşahidəmi bölüşüm. Siz şəhər həyatından yazmısınız, mütaliənizin böyüklüyünü rəqibləriniz də təsdiq edir. Özünüzü “literaturşina” sayırsınızmı? Ümumiyyətlə, bu haqda nə düşünürsünüz?
- Mən qəbul edirəm ki, Azərbaycan həyatının böyük bir hissəsi kəndlə bağlıdır. Doğrudan da kənd nəsri həyatdan gəlib. Ancaq bir müəllim, bir həkim, ədliyyə işçisinin ailəsində dünyaya göz açan adamın yaşadıqları həyat deyil ki? O da həyatdır. Həyat ancaq kənddən ibarət deyil axı. Kənd çox mühümdür, mən bunu qəbul edirəm. Ancaq demək ki, şəhər nəsrinin hamısı ədəbiyyatdan gəlir, bax, bu düzgün deyil. Ədəbiyyatdan gəlməyə qalsa, kənddən gələn yazıçılar da gəlir. Kənddən gələn yazıçılar bəyəm Aytmatovu, Şukşini oxumayıblar? Oxuyublar da, təsirinə də düşüblər. Biz də oxumuşuq, biz də təsirlənmişik. Təsirsiz yazıçı olmur. Kimsə hansısa təsirlə gəlir ədəbiyyata, amma onun öz fərdi güclüdürsə, təsirlərə üstün gəlir. Öz fərdi güclü deyilsə, onda elə təsir altında qalır.
- Siz özünüzü hansına aid edirsiniz? Borxes deyir ki, mən ədəbiyyatdan gələn yazıçıyam və bununla fəxr edirəm...
- Borxes kor idi də, ona görə elə deyir (gülür). Mənim gözlərim açıqdır. Sənə deyim ki, Borxes mənim yazıçım deyil. Başa düşürəm ki, böyük yazıçıdır, ancaq mənə yaxın yazıçı deyil. Mən Prustu daha çox sevirəm. Cavanlıqda Heminqueyi sevirdim və cavanlığımın heç bir idealına xəyanət etmədiyim kimi ona da xəyanət etməmişəm. Cavanlığımda mənə ruh verib. İndi Heminqueyi ciddi yazıçı hesab edirəm. Ancaq əlbəttə başa düşürəm ki, Prust, Folkner daha böyük yazıçıdır.
- Kamal Abdulla necə sizin yazıçınızdır, yoxsa yox? Borxesdən söz düşüb deyə soruşuram…
- Kamal Abdulla istedadlıdır. Azərbaycan ədəbiyyatında, ümumiyyətlə, hamı mənim yazıçımdır. Hamı deyəndə istedadlı adamları nəzərdə tuturam. Hamısını qəbul edirəm, o cümlədən də Kamalı.
“Nərminlə Şərifi oxumağa nə vaxtım, nə də həvəsim oldu”
- Mətbuatda çap edilmiş “Orxan Pamukun şəhəri və dünyası” məqaləniz çoxdan unutduğumuz bədii-estetik polemikalara səbəb oldu. Nərmin Kamal və başqa bir yazıçı Şərif Ağayarın yazdılar ki, Siz Ekodan sitat gətirirsiniz, amma sitat onun mənfi qəhrəmanı Xorxedəndir..
- Allah eləsin ki, mənlə mübahisə edənlər həmişə ədəbi çərçivədə etsinlər, böhtan atmasınlar. Nərmin Kamalı oxumamışam, adını eşitmişəm. Ancaq Şərifi tanıyıram. Bu məqalələr barədə mənə demişdilər, ancaq oxumağa nə vaxtım, nə də həvəsim oldu.
- Yeri gəlmişkən, belə görünür ki, əleyhinizə nə yazırlarsa, sizə deyirlər, ancaq lehinizə olanları yox...
- Vaxtilə Hüseyn Abbaszadə mənə deyirdi ki, oxuma belə şeyləri, əsəbiləşərsən, qanın qaralar. Sonra əlavə edirdi, dünən qəzetdə sənin haqqında yazı çıxmışdı, onu oxumadın? (gülür). Mən oxumağı daha çox istəyirəm, çünki oxumayanda və gəlib sənə deyəndə elə bilirsən ki, nəsə dəhşətli bir şey yazıblar. Oxuyursan və görürsən ki, bir fındıq, ciddi qəbul eləmək lazım deyil.
- Qayıdaq bundan öncəki sualımıza...
- Mən Xorxeni tərifləmirəm, sadəcə onun fikrini yazmışam. Bu, əsərin əsas ideyası olmaya bilər. Ancaq ona görə yazmışam ki, “Oğuznamə”lərin birində bu fikir eynilə var.
“Ermənilər heç vaxt belə əsər yarada bilməzlər”
- Mən bir ildir ki, Mirzə Cəlil haqqında böyük bir esse yazmaq fikrinə düşmüşəm. Bir xeyli də yazmışam. Bu yazıya hazırlaşanda sizin əvvəllər oxuduğum “Anlamaq dərdi” essenizi yenidən oxudum. Məqaləni qurtaranda sonda tarixə gözüm sataşdı: “1967”. Məsələ bundadır ki, sizin bu məqaləni indi mənimlə eyni yaşda olanda yazmısınız. 50 il fərqlə eyni yaşda yazıçıların Mirzə Cəlilə müraciət etmələrinin səbəbi nədir?
- Mirzə Cəlilin nəsri də, publisistikası da aktualdır. Təbii ki, ədəbiyyatı bilirəm və sevdiyim əsərlər də çoxdur. Ancaq ən çox sevdiyim “Dədə Qorqud”, Füzuli, Mirzə Fətəli, Mirzə Cəlil və Sabirdir. “Dədə Qorqud”u və adını çəkdiyim şəxslərin əsərlərini beş-on ildən bir oxuyuram. Böyük əsərlərin bir xüsusiyyəti var ki, hər yaşda adamla o yaşın dilində danışır. Məsələn, mən “Dədə Qorqud”u 15 yaşında oxuyanda o tamam başqa mənada indi, indi oxuyuram tamam başqa mənadır. Mirzə Cəlili müstəqillik dövründə oxuyanda Sovet dövründəkindən tamam fərqli şeylər gördüm. Təbii ki, bu cür yazıçılar hər dövrün müasiridir. Mirzə Cəlil bundan 50 il sonra da aktual olacaq.
Mirzə Cəlil ermənilərlə münasibətləri çox dəqiq təsvir edib. Ermənilər bu gün də “Kamança”nı millətçi əsər sayırlar. Halbuki, humanist əsərdir. Ermənilər heç vaxt belə əsər yarada bilməzlər. Beynəlxalq bir kitab vardı, İsveçrənin təklifi ilə rus və ingilis dillərində çap edilmişdi. Çapdan qabaq mənə də müraciət etmişdilər, mən də bir yazı qələmə almışdım, “Kamança”nın da məzmununu yazmışdım. Şuvalani Petrosyan vardı, mənim yazımı, “Kamança”nı tənqid etmişdi. Yazıb ki, “Kamança”da ermənilərin əsir düşməsi, güllələnməsi göstərilir. Mən də ona bir yaxşı cavab yazdım, kitabımda da var. Onlar Mirzə Cəlil humanizmini də başa düşmək iqtidarında deyillər. Azər Turanın bir yazısı vardı, oxudum, xoşuma gəldi, ancaq belə bir fikir yazmışdı, niyə bizim yazıçılar erməniləri ifşa edən şeylər yazmırlar? Mən də özüm-özümə dedim ki, bizim yazıçılar heç vaxt Rakvi, Zori Balayan ola bilməz.
- Erməni məsələsinə Cəlil Məmmədquluzadə kimi yanaşmayan yazıçılarımız da var. Özü də bunlar ikinci-üçüncü dərəcəli yazıçılar deyillər. Məsələn, Mövlud Süleymanlının adını çəkmək olar.
- Mən Mövludda elə bir şey görmürəm, ola bilər bir az ifrata varır, ancaq o, əsl yazıçıdır. Bizdə Zori Balayan, bu cür ədəbiyyat olmamalıdır. Guya bunların ən yaxşısı Abovyandır, ancaq onda müəyyən şeylər var. Onlarda az-çox Tumanyanda humanist motivlər var.
“Rafiq Tağının ölümünə acıyıram”
- Sizin Hrant Dinkin ölümünə münasibətiniz də “Kamança” humanizmindən kənarda idi...
- Jurnalistin ölümünü qınayıram. Amma türklərin “Biz hamımız erməniyik” deməsini qəbul edə bilmirəm. İndiyə qədər bir dəfə dedilər ki, biz hamımız qarabağlıyıq? Rafiq Tağı ilə bağlı ilə səsləndirdiyim fikirlər haqqında yazmışdın, ancaq üzünə deyim ki, düz yazmamışdın. Mən demişəm və yenə təkrar eləyirəm, Rafiq Tağı istedadlı yazıçıdır, cavanlıqda da mənə yaxın olub, məktublar yazmışdı. Sonra başladı Füzulini, Cəlil Məmmədquluzadəni, Səməd Vurğunu, Əbülfəz Elçibəyi təhqir etməyə. Axırda da peyğəmbəri təhqir etdi. O tutulanda bir nəfərdən xahiş etdim ki, onu buraxsınlar. Dedi ki, Allah haqqı, onu buraxsaq, öldürəcəklər. Rafiq Tağının ölümünə acıyıram. Amma bu o demək deyil ki, onun yazdıqlarını qəbul edirəm. Mənim sözlərimi elə yozurlar ki, guya mən demişəm, yaxşı eləyib öldürüblər. Allah eləməsin, belə şey nə ağlıma gələr, nə də dilimə. Belə şeylərdə diqqətli olun. Sizin də sözləri təhrif edirlərsə, deyin təkzib versinlər.
“1500 üzvümüz var, onlardan bəlkə də yüzü yazıçıdır, 1400-ü yox”
- Qurultayı nə vaxt keçirməyi düşünürsünüz?
- Qurultayı aprel ayında keçirməyi planlaşdırırıq.
- Qurultayla bağlı görülməmiş hansı işlər qalıb?
- Gəlib qeydiyyatdan keçmirlər. Dəqiq bilmirik ki, nə qədər üzvümüz var. Neçə dəfə qəzetdə elan vermişik ki, gəlin qeydiyyatdan keçin. Gəlib götürmürlər. Təxmini bilirik ki, 1500 üzvümüz var, ancaq üzvlərin dəqiq sayını bilmirik ki, nümayəndələr seçək. Araya da müəyyən şeylər düşdü: binanın təmiri, bizim 75 illiyimiz, yubileylər və s.
O biri yaradıcı qurumların son qurultayları on, iyirmi il bundan əvvəl keçirilib, heç bunu demirsiniz.
- Namizədliyinizi verəcəksiniz?
- Hələ dəqiqləşdirməmişəm qurultayqabağı baxarıq.
- AYB-nin, xüsusilə də onun ədəbi orqanlarının fəaliyyəti tənqid edilir. Bu tənqidlər hələ son qurultaydan əvvəl də vardı, indi də var. Amma indi də bu tənqidlər olur və maraqlıdır ki, siz özünüz də Kulis.az-a verdiyiniz müsahibədə “Ədəbiyyat” qəzetinin ünvanına tənqidlər səsləndirmişdiniz. Nəyə görə bu jurnallar və qəzetlərin tirajı AYB üzvlərinin sayından da aşağıdır?
- Yazıçılar Birliyinin üzvləri heç ildə 10 manat üzvlük haqqı vermirlər. Varlısı da vermir, kasıbı da. Yəni bu adamlar ildə 10 manat tapmır ki, üzvlük haqqı versinlər? Üzvlük haqqı verməyən jurnala, qəzetə də abunə yazılmayacaq.
- Bəs bunlar bunlar necə üzv olublar?
- Bəziləri çoxdan qalıblar. Ən böyük nöqsanımız budur ki, Yazıçılar Birliyini çox şişirtmişik, üzvlər həddindən artıq çoxdur. Birini bir adam zəng eləyir xahiş edir, nəsə müxtəlif səbəblərdən üzvlər qəbul edirik. İndi 1500 üzvümüz var, onlardan bəlkə də yüzü yazıçıdır, 1400-ü yox.
“İsa Hüseynov Aytmatov ola bilmədi”
- 1987-ci ildə Yazıçılar İttifaqının İdarə Heyətinin plenumundakı çıxışınızı “Şəhidlər dağı” kitabınıza daxil etmisiniz. Orda deyirsiniz ki, 60-cılar Çingiz Aytmatov kimi parlaq bir fərd yetirmədi. 25 il əvvəl söylədiyiniz bu fikri bu gün də təsdiq edirsinizmi?
- Ədəbiyyatda bəxt amili də önəmlidir. Aytmatovun bəxti gətirdi. İsa Hüseynovun ilk povestləri Aytmatovun ilk povestlərindən bədii səviyyəyə görə daha üstün idi. Amma sonra Araqon Aytmatov haqqında söz dedi. Başladılar onu qaldırmağa, qaldırdıqca bu özü də qanadlandı. Dünyanı daha geniş gördü. Daha böyük əsərlər yazdı. İsa Hüseynov isə təəssüf ki, planetlərlə danışmağa başladı. İsaya çox hörmət bəsləyirəm, biz ona Nəsimi Mükafatı verdik. Ancaq Aytmatov ola bilmədi. Halbuki potensialı, istedadına görə ondan əskik yazıçı deyildi. O ki qaldı bizlərə, bizlərin də qiymətini nə vaxtsa verərlər.
- 60-cılar nəsri haqqında irihəcmi bir məqaləniz var. Adı “Nəsrin fəza”sıdır. Həmin məqalədə haqqında yazdığınız bir yazıçı, İsi Məlikzadə haqda sual vermək istəyirəm. Bu gün İsi Məlikzadənin adı 60-cılar sırasında o qədər çəkilmir.
- Çox nahaq yerə. O çox yaxşı yazıçı idi, yaxşı da oğlandı. O məqalədə İsi haqqında az yazmışam, gələcəkdə gərək onun yaradıcılığı təhlil edilsin, haqqında kitablar çıxsın.
- Sizə elə gəlmir ki, Yazıçılar Birliyi bu məsələdə aktivlik göstərmir.
- Bu tək Yazıçılar Birliyinin işi deyil ki. Gərək akademiya, ali məktəblər də etsin. Yazıçılar Birliyi yaradıcılıq təşkilatıdır, yubiley təşkil edə bilər, amma onun haqqında monoqrafiya yazmaq, kitab buraxmaq akademiyanın işidir, Yazıçılar Birliyinin yox. Belə bir monoqrafiya yazılsa, biz çapına kömək edə bilərik.
- “Nəsrin fəzası” məqaləsində yaradıcılığını geniş təhlil etdiyiniz yazıçılardan biri də Xalq Yazıçısı Sabir Əhmədli idi. Amma o, Fəxri Xiyabanda dəfn olunmadı, mətbuatda müzakirə olundu...
- Mən çox çalışdım ki, o, Fəxri Xiyabanda dəfn olsun, alınmadı.
“Ramiz Rövşənə Xalq Şairi adı verilməsi üçün çalışdım”
- Başqa nəyə çalışdınız, olmadı?
- Ramiz Rövşənə Xalq Şairi adı verilməsi üçün çalışdım. Mən istəmirəm ki, gələcəkdə desinlər: o boyda şairə Xalq Şairi adı verilmədi, Anar da susdu, heç nə etmədi. Sabir Əhmədovun da Xalq Yazıçısı olmağı üçün təqdimatı mən vermişəm. Sonra onu “Ədəbiyyat” qəzetinin redaktoru təyin elədim. Mükafat verdim, mükafatlar komissiyasının rəhbəri təyin elədim. Bir sözlə, mənim ona hörmətim var. Ancaq bir dəfə dedim ki, “Ədəbiyyat” qəzetinə hücumlar olur, məni yox, qəzetini müdafiə elə, redaktorsan axı. Bundan sonra yığdı başına uşaq-muşağı, başladılar mənim əleyhimə yazmağa. Sonra redaksiya qərar verdi, biz bu adamla işləmək istəmirik. Şöbə müdiri olanda normal işləyirdi, görünür, bəzi insanları vəzifə dəyişir.
Buna baxmayaraq onu həm şəhid atası kimi, həm də yazıçı kimi yüksək qiymətləndirirəm.
- Bəs başqa kimləri Xalq Şairi kimi görmək istəyirsiniz?
- Haqqı çatan çoxdur, amma mən Fikrət Sadığı, Musa Yaqubu və Məmməd İsmayılı Xalq Şairi kimi görmək istəyirəm.
- Bu yaxınlarda sizin Xalq Yazıçısı Elçin Əfəndiyevin Yaşarla ədəbiyyat söhbətini oxudum. Siz oxumusunuzmu?
- Yox, oxumamışam.
- “Azərbaycan” jurnalında da çap edilmişdi.
- Oxumamışam.
- Orda Elçinin yeni romanı haqda dedikləri də diqqətimi çəkdi. Sitat: “Mən 6-7 il bundan əvvəl üç kitabdan ibarət böyük həcmli bir roman yazmışam və deyəsən, birinci dəfədir bu barədə danışıram. Təsəvvürün olsun deyə, deyim ki, bu, XX əsrin “Forsaytlar haqqında dastan”, “Tibo ailəsi”, ya da “Buddenbroklar” tipli ailə romanıdır. Roman bir neçə nəslin həyatını – 1878-ci il fevralın 26-da Tiflisdə vəfat etmiş Mirzə Fətəli Axundovun yas mərasimindən 1956-cı ildə Stalinin ifşasına qədərki böyük bir dövrü əhatə edir. Bu romanda sənin dediyin həmin magik realizmin çox ciddi payı və rolu var”.
- Bunu mən deyirəm, yoxsa Elçin?
- O deyir...
- Axı, mən də demişəm bunu. Allah, Allah (gülür).
- Sualım da elə budu. Elçinin adını açıqlamadığı romanın süjeti sizin hələ 1987-ci ildə, bayaq xatırlatdığım plenum məruzəsində verdiyiniz təklifi yada saldı. Siz orda deyirsiniz: “Mən bizim istedadlı nasirlərdən – həm yaşlı, həm orta, həm cavan nəslə mənsub olan nasirlərimizdən xalqımızın tarixi və taleyini əks etdirən, bəlkə də bir ailənin, bir soyun, bir nəslin timsalında Azərbaycan tarixinin, taleyinin, məsələn, - XX əsrdə keçdiyi yolu əks etdirən epik roman gözləyirəm... Qoy bu romanda inqilabdan əvvəlki keçmişimizin səhifələri də əks olunsun, inqilabi hadisələr də, otuzuncu illər də, müharibə dövrü də, müharibədən sonrakı ictimai mərhələlər də və bütün bu hadisələrə bugünkü aşkarlıq, həqiqət prinsipləri baxımından nəzər salınsın”.
- Türklər belə yerdə deyirlər: yorum yok. Üçüncü cilddə bununla bağlı yazım vardı, gərək onu pozam, yoxsa deyəcəklər ki, Elçindən götürdü. Səni məni hamıya düşmən etmək istəyirsən deyəsən (gülür). Düşmənlərim çoxdur, əlavə düşmən istəmirəm.
- Demək istəyirsiniz ki, Elçin sizdən götürüb?
- Yorum yok. (gülür)
- Ən müxtəlif adamlar sizi eyni süjet ətrafında bir neçə əsər yazdığınızı deyirlər. “Ağ liman”ın motivlərini genişləndirib “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” romanını yazdınız, sonra bu roman əsasında “Zaur və Təhminə” pyesi, “Təhminə” ssenarisini qələmə aldınız. Bunu nə ilə izah edirsiniz?
- Onların xəbəri varmı ki, ədəbiyyatda trilogiya deyilən janr var. Bu, təbii bir şeydir.
“Təklif eləsələr, serial ssenarisi yazaram”
- Salman Rüşdi İngiltərədə teleserial ssenarisi yazır. O deyir ki, teleseriallar müasir romanlardır. Təklif alsanız bir teleserial üçün ssenari yaza, ya da bir teleserialda ssenari məsləhətçisi olarsınızmı? Ya da Türkiyə təcrübəsində olduğu kimi hər hansı bir əsərinizi-məncə “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”i daha uyğundur-teleserial üçün ssenariləşdirmək təklifini qəbul edərsinizmi?
- Təklif eləsələr, serial ssenarisi yazaram. “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”nə bir serial çəkdilər. Xoşuma gəlmədi, istəməzdim bu cür çəksinlər. Rejissoru Ülviyyə Könül, ssenarist isə Elxan Cəfərovdur. Mənə dedilər ki, çəkmək istəyirik, dedim, etiraz etmirəm. Amma məni ssenari ilə tanış etmədilər. Sonra baxdım, gördüm ki, alınmayıb.
- Sizin ssenarinizlə “Cavid ömrü” filmi çəkildi. Bir neçə gün əvvəl isə “Sübhün səfiri” filmi təqdim edildi. Amma geniş xalq kütlələri bu filmləri görə bilmir. Bu sizi narahat edirmi? Bir ssenarist kimi bu məsələnin həll yolunu nədə görürsünüz?
- Qəti narahat eləmir. İndi mədəniyyətimizdə çox böyük bayağılaşma gedir, bu filmlər mədəni dəyərlərin keşikçiləridir. “Cavid ömrü”nü bir neçə dəfə veriblər televiziyada, yəqin ki, “Sübhün səfiri”ni də verəcəklər. Mən çox istərdim ki, “Qəm pəncərəsi”ni də tez-tez versinlər. Çox vacib bir filmdir. Amma indi camaat daha çox meyxanaya baxır.
Məşhur italyan rejissoru Roberto Rossellini deyirdi ki, indi hamı özünü təsdiq etmək istəyir, mən isə başqa dəyərləri təsdiq etmək istəyirəm.
Özümü onunla müqayisə etmirəm, ancaq qarşıma qoyduğum məqsədlərdən biri budur. Deyirsən, camaat baxa bilmir, camaatın Axundovdan xəbəri var bəyəm? Caviddən xəbəri var camaatın? Mirzə Cəlildən xəbərləri var? Heç olmasa bu filmlərə baxsınlar, öyrənsinlər.
“Yazdıqlarımı 10 ildən sonra başa düşürlər”
- “Sübhün səfiri” filminə hələ baxmamışam. Amam elə Kulis.az-da çap edilmiş resenziyada və Şərif Ağayarın məqaləsində çoxlu mənfi qeydlər vardı. Misal üçün sizin Axundovun Şeyxdən günahlarınının bağışlanıb-bağışlanmayacağını soruşmasını yazmağınız birmənalı qarşılanmayıb. Bundan başqa, film boyunca Axundovun ölüm döşəyində olmasını simvolik mənada Axundovun məğlubiyyəti kimi də yozurlar. Bu iradlarla bağlı nəsə qeyd etmək istəyirsinizmi?
- Ola bilər, bir neçə il keçəndən sonra başa düşərlər ki, nə demək istəmişəm. Onsuz da yazdıqlarımı 10 ildən sonra başa düşürlər (gülür).
Axundovun ölüm döşəyində olmağı bir üsuldur ki, bütün ömrü gözünün qabağından keçir. Xəstə adamın xəyalları burada öz əksini tapıb.
- Axundovun ölüm döşəyində olmasının simvolik bir mənası yoxdurmu?
- Xeyr, bu ədəbi priyomdur.
- Deyilənə görə, Axundovun zəif, miskin obrazı yaranır.
- Səhv fikirdir, elə deyil. Hər halda başa düşən adamlar belə demirlər. Elə adamlar var ki, sabah götürüb Quranı köçürsəm, deyəcəklər ki, düz köçürməyib.
- Yeri gəlmişkən, “Sübhün səfiri” filminin təqdimatında sizin fotolarınıza baxanda iki orden taxdığınızı gördüm. Bu ilk dəfə idi, yoxsa mən səhv edirəm?
- “İstiqlal” ordeni idi, bir də “Heydər Əliyev” ordeni. Smokinqim var, ordenlər də onun üstündədir, onu bir dəfə də geyinmişdim, bu dəfə geyinəndə də çıxartmadı.
“Arka sokaklar”a, “Aşkı-məmnu”ya baxdım...
- Yazılarınızdan bildiyim qədəri ilə “italyan neorealizmi” sizin kono zövqünüzün formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Amma indi bu cərəyan klassikaya çevrilib və dünya kinofondunun inciləri arasındadır. Bəs siz müasir dünya kinosunu izləyirsinizmi? Nisbətən gənc rejissorları Lars fon Trier, Almadovar, Tarantino, sizin təqribi yaşıdınızı Vudi Allenin son filmləri haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Yox, izləmirəm. Kinonu məndən yaxşı bilənlər var, onlardan soruşuram ki, indi Fellini, Antonioni səviyyəsində rejissorlar var? Deyirlər ki, yoxdur.
- Sözsüz ki, Fellini böyük rejissordur, ancaq indi Trier kimi dahi var axı.
- Görməmişəm onun filmlərini. Bəlkə də yaxşı rejissorlar var, ancaq mənə görə, ən böyük rejissorlar Çarlin Çapli və Fellinidir.
- Bəs Vudi Allen?
- O da yeni rejissorlardandır?
- 3 yaş sizdən böyükdür.
- Baxmamışam onun filmlərinə. Ardıcıl izləmirəm kinonu.
- Müasir türk filmlərinə baxırsınızmı?
- Əylənmək üçün “Arka sokaklar”a baxıram. Bir də “Aşkı memnu”ya baxırdım. 50 seriyaya baxdıq, bilmədik ki, arvad kişiyə xəyanət edir, ya yox. “Yaprak tökümünə”də baxmışdım. Vaxt eləyə bilmirəm hamısına baxmağa.
- Müasir türk bədii filmlərinə baxırsınızmı?
- Yox. Bir dəfə Ataolla Yılmaz Güneyin “Arkadaş” filminə baxmışdıq. Ataol çox tərifləyirdi bu filmi, deyirdi ki, dünya çapında bir filmdir. Film başlayanda qəhrəman tapança ilə oynayır, dedim, Ataol bu adam axırda bununla özünü vuracaq. Dedi ki, sən izlədinmi bu filmi? Dedim, görməmişəm, ancaq sxem aydındır.
- “Yol”a baxmısınızmı?
- Baxmışam, o yaxşı filmdir. Bu film göstərir ki, Yılmaz Güney böyük rejissordur, ancaq “Arkadaş” filmi alınmamışdı. Ən maraqlısı isə budur ki, həbsxanada yata-yata film çəkib.
“Erudisiyamı nümayiş etdirməyi sevmirəm”
- Bəzi yazıçılar var ki, müsahibədə özlərindən daha çox başqalarından danışırlar, özlərinin mütaliəli olduğunu göstərmək istəyirlər. Amma siz bu məsələdə xəsislik edirsiniz...
- Mən gərək onlardan nəyləsə fərqlənim də. Hamı eyni sifətdə, eyni xasiyyətdə olsa maraq qalmaz ki... Mən erudisiyamı nümayiş etdirməyi sevmirəm. Elə bir erudisiyam da yoxdur. Var e, amma məndən çox oxuyanlar, bilənlər var, utanmıram, bunu etiraf etməyə. Yeri gəldi-gəlmədi ad çəkməyi sevmirəm.
- Prustu oxuyan nadir adamlardansınız..
- Prustu mən gəncliyimdən oxumuşam. İndi oxuyuram, mənə elə gəlir ki, məhəbbət haqqında ondan gözəl yazan olmayıb. Mən başa düşürəm ki, çox adam üçün Prustun əsərləri darıxdırıcıdır. Çünki heç nə baş vermir.
“Ora mənə yad gəlir”
- Teatrda əsərləriniz çox oynanılmır, bunun səbəbi nədir?
- Tofiq Kazımov, Həsən Turabov öləndən, Şəfiqə, Fuad Poladov, Amaliya teatrdan gedəndən sonra ora mənə yad gəlir.
- Ancaq Elçin Əfəndiyevin əsərlərinə geniş yer verilir.
- Allah başacan versin!
- “Səhra yuxuları” adlı pyesiniz var...
- Vaqif İbrahimoğlu çox istedadlı rejissordur, ancaq onu çox uğursuz qoydu. Bir-iki dəfə getdi, sonra getmədi. Moskvada iki-üç dəfə anşlaq oldu, sonra Mərkəzi Moskva Televiziyası bunu verdi. Onlar çox nadir hallarda tamaşa verirlər. İndi Rövşən Almuradlı qoymaq istəyir, görək necə olur.
“Əkrəm Əylisli ilə ancaq yuxuda görüşə bilərik”
- Bu günlərdə nə oxuyursunuz?
- Pərvinin kitabını oxuyuram. Axırıncı oxuduğum bədii kitab odur. Qəzetlər məni çox məşğul edir.
- Bayaq dediniz internet saytlara baxmırsınız. Nədir bunun səbəbi?
- Gələn ildən baxacam. İndi vaxt tapa bilmirəm. Günel deyir ki, elə hər il deyirsən girəcəyəm internetə. Mən də deyirəm, özün deyirsən ki, haqqında ağızlarına gələni yazırlar, istəyirsən onları oxuyum, bir az da əsəbiləşim?
- Bizim sayta yazı yazarsınız?
- Bunun özü yazı deyil?
- Söhbət məqalədən gedir.
- Fikirləşərəm bu barədə.
- “525-ci qəzet”də Elçinlə polemikanızın sonunda yazmışdınız ki, redaktor mənə güclü qonarar verib, o pulla Elçinə qonaqlıq verəcəm...
- İndiyədək heç bir qəzet mənə qonorar verməyib. Heç bir televiziya mənim çıxışlarım üçün qonorar ödəmir. Deyəndə deyirlər ki, təqaüd verirlər də.
- Gəlin siz “Kulis”ə yazın, biz Sizə nəinki Elçinə, hətta Əkrəm Əylisliyə də qonaqlıq verəcək qədər qonorar ödəyək.
- Əkrəm Əylisli ilə ancaq yuxuda görüşə bilərik. Mənim ona qarşı heç bir kinim yoxdur, ancaq cığallıq edəndə sevmirəm onu.
“Özüm məmnuniyyətlə çıxıb gedərəm”
- Sizə elə gəlmirmi ki, bir postda 25 il oturmaq olmaz?
- Məndən əvvəl Rüstəm İbrahimbəyov, Fərhad Xəlilov oturub onu deyən yoxdur. Başqa adamlar da var. Niyə Yazıçılar Birliyi matah olub? Mən özüm məmnuniyyətlə çıxıb gedərəm, bura mənə heç nə vermir. Vaxtımı alır, yaradıcılığıma mane olur. Amma 25 il bura can qoymuşam ki, dağılmasın, jurnalları saxlayaq. Jurnallar olmasaydı, ədəbiyyat, Azərbaycan dili olmayacaqdı. Azərbaycan dili ilk növbədə ədəbi dildir. İndi deyim ki, 25 ildir bunları saxladıq indi nə olur-olsun? Mən istəyirəm yerimə gələn adama yüz faiz inanım ki, buranı qoruyub-saxlayacaq.
- Kimə inanırsınız?
- Adını deyə bilmərəm. Cavanlara inanıram. Hesab edirəm ki, bura mənim yaşda olan adam yox, daha cavan adam gəlməlidir. Mən Yazıçılar Birliyinin sədri olanda 49 yaşım vardı. Düşünürəm ki, elə yaşlarda olan adam gələ bilər bu posta.
- Rəşad Məcid elə bu yaşdadır...
- Rəşad Məcidi təyin etmisiniz artıq... Rəşad çox layiqli oğlandır, o da ola bilər, niyə olmasın?
- Keçən qurultayda AYB-nin gənclər orqanı olan “Ulduz” jurnalını gəncləşdirirək, onu AYB-nin aktiv gənclərinin birinə-Elçin Hüseynbəyliyə həvalə etdiniz. Son qurultaydan keçən zaman ərzində Rəşad Məcidin əməyi ilə qurulan Gənc Ədiblər Məktəbinin hesabına birliyin sıralarına xeyli gənc qoşulub. “Ulduz” jurnalını bu gənclərə tapşırmaq fikriniz varmı? Misal üçün, Cavid Zeynallını, Qisməti bu post üçün layiqli bilirsinizmi?
- Baxarıq da. Səmimi deyirəm ki, namizədliyi verib-verməməklə bağlı konkret qərarım yoxdur. Qalsam dəyişikliklər olacaq. Cavanlar yaşlaşdıqca daha cavanları gəlməlidir, bu, ədəbi prosesdir.
“30-cu illərin döyüşləri “qladiator döyüşləri” idi”
- Sizin “Həyatım ağrıyır” essenizdə və “Sizsiz xatirə” romanınızda o illərin ədəbi intriqaları haqda çoxlu materiallar var. Şəxsən mən o yazıları oxuyanda ədəbi mühiti “qurdlar süfrəsi”, “fillər döyüşü” kimi təsəvvür edirdim. Amma özüm ona daxil olanda gördüm ki, əvvəlki kimi deyil. Sizcə, ədəbi intriqalar o dövrə görə daha zəifləyib, yoxsa daxilində olduğumuz üçün bizə belə gəlir?
- 30-cu illərin döyüşləri “qladiator döyüşləri” idi. Ölüm döyüşü gedirdi. Yaxşı o şeylər bu binada olmayıb. Ənvər Məmmədxanlı deyir ki, hələ gənc idim, Yazıçılar İttifaqında gəlib-gedirdim. Bir yazıçı Sultanməcid Qənizadənin əlindən yapışıb deyirdi ki, ver bileti. O da deyirmiş ki, Qorkinin imzası var. 75 yaşlı kişiyə bu cür davranmağa ad vermək çətindir. Belə qanlı iclaslar olurdu. Mənim dövrümdə də burada iclaslar olurdu, ancaq qanlı deyildi. Bir ədəb çərçivəsi vardı, heç kim heç kimə “şarlatan”, “vətən xaini” demirdi.
çap et