Qırğızıstan Milli Yazıçılar Birliyinin üzvü, Manas Universitetinin müəllimi, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi Qırğızıstan təmsilçisi, şair-tərcüməçi Altınbek İsmayılovla İstanbulda Avrasiya Yazarlar Birliyinin təşkil etdiyi "Türk dünyası gənc yazarlar görüşü"ndə tanış olduq.
Söhbətimizdən məlum oldu ki, Altınbek daha öncə Azərbaycana da gəlib. Bir müddət ölkəmizin qonağı olan gənc şair həm Azərbaycan, həm də bütün türkdilli ədəbiyyatla yaxından tanışdır.
Elə söhbətimiz də gənc şairin öz yaradıcılığı, qırğız və türk ədəbiyyatındakı son vəziyyət, İstanbulda düzənlənən görüş haqqında oldu.
Mükafat şairi vaxtından əvvəl öldürür
- Bildiyiniz kimi, qırğız ədəbiyyatındakı son vəziyyət digər ölkələrdəki kimi, yəni Sovetlər Birliyi zamanındakı kimi deyil. İnsanların, gənclərin ədəbiyyata marağı azdır, hər kəs öz hesabına kitab çıxarır və özü də satışı ilə məşğul olur. Buna görə də Qırğızıstan ədəbi mühitində vəziyyət heç də ürəkaçan deyil. Gənclər arasında şeirlə maraqlananların sayı çoxdur. Hekayə, roman, povest yazan gənclər, demək olar ki, yox səviyyəsindədir. Dramaturgiya və ədəbi tənqidlə məşğul olan isə ümumiyyətlə yoxdur.
Qırğız ədəbiyyatında yazarlara verilən "Xalq yazıçısı'', "Xalq şairi", "Toktogul", "Çingiz Aytmatov", "Alıkul Osmonov" kimi fəxri adlar, mükafatlar var. Əslində, bu kimi mükafatlar öz yolu, öz üzü, üslubu olan, seçilmiş insanlara təqdim edilir. Fəqət son zamanlarda ədəbiyyatda yeri olmayan, heç bir özəlliyi ilə fərqlənməyən, üstün hesab edilməyən insanlara da verilməyə başladı. Ona görə də mükafatları, fəxri adları olan, amma oxucunu təsirləndirəcək əsərləri olmayan yazarlar daha çoxdur. Məncə, mükafat şairi vaxtından əvvəl öldürür, qabiliyyətini yox edir, saxtalaşmasına səbəb olur.
Sənəddəki qanunlara görə, iki-üç dənə kitabı nəşr olunmuş, beynəlxalq və ya ölkədaxili müsabiqələrdə mükafatlandırılmış, öz oxucu kütləsinə sahib gənclər Yazarlar Birliyinə üzv olaraq qəbul edilir. Fəqət bu sahədə də vəziyyət ürəkaçan deyil. Çünki son zamanlar birliyə üzv olmaq da çox asanlaşdı. Kim ərizə yazarsa, böyük ehtimalla, qəbul edilir. Ancaq Yazıçılar Birliyinə üzv olmağın da bir mənası qalmayıb. Çünki bizdə dövlət Yazıçılar Birliyinə dəstək vermir, köməklik göstərmir. Birlikdəki idarəedicilər maaşsız, pulsuz işləyirlər. Üzvlərin kitabları çap olunmur. Hər hansı bir şeir şöləni, ədəbi toplantılar, yığıncaqlar keçirilmir. Hazırda bizdə ədəbi mühitdəki gənclərə də dövlət dəstəyi yoxdur. Gənclər ya özləri pul tapır, ya da sponsor taparaq kitablarını nəşr etdirirlər. Özləri nəşr etdirdikdən sonra onun satışı və kitabxanalara paylanması ilə də məşğul olurlar. İki-üç ildir, ölkə daxili və ya beynəlxalq şeir şölənləri, şeir günləri və ya gənc yazarlara aid hansısa toplantılar, yığıncaqlar olmayıb. Dövlət yox, bəzi beynəlxalq şirkətlər, fondlar, TÜRKSOY, Avrasiya Yazarlar Birliyi kimi birliklər gənclərə dəstək olurlar, onlar arasında ədəbi yarışlar keçirirlər, mükafatlar verirlər. Məsələn, iki il əvvəl TÜRKSOY tərəfindən Qırğızıstanda "Beş şair" müsabiqəsi keçirildi və mən o müsabiqədə birinci yerə layiq görüldüm.
İnternetdə vaxt keçirən insanlar kitab oxumağa zaman ayırmırlar
- Xalqın şeirdən, ədəbiyyatdan uzaq düşməyinin ilk səbəbi internetdir. Bildiyiniz kimi, hazırda hər kəsin əlində telefon, evində komputer və televizor var. Gecə-gündüz internetdə vaxt keçirən insanlar kitab oxumağa zaman ayıra bilmirlər. Gün boyu daha çox siyasət, dedi-qodu və özlərini nümayiş etdirməklə məşğul olan insanlar üçün ədəbiyyatın heç bir önəmi qalmadı. İkinci səbəbi isə dərsverici, insanlara təsir edəcək, əbədi mövzulara yer verən kitabların olmamağıdır. Çünki qabiliyyətinə deyil, puluna, imkanına arxalanan saxta yazarların saxta əsərləri kitab dükanlarını doldurub. İnternet portallarında yayımlanan şeir, hekayələrin isə çoxunu heç oxumuram. Çünki oradakı zibil yeşiklərini eşməyə ehtiyac yoxdur.
Oxucuların ədəbiyyata marağının artması üçün dövlət heç bir iş görmür. Çünki bu gün bizdə dövlətin ədəbiyyata və ədəbiyyatçılara heç bir ehtiyacı yoxdur. Çünki Sovetler Birliyi zamanında dövlət öz siyasətini, ideologiyasını, səsini xalqa çatdırmaq üçün Yazıçılar Birliyini yaradıb, öz qanunlarına tabe olan yazıçı və şairləri yetişdirib, kitablarını çap etdirib millətə paylayıb, yazarlara qonorar ayırıb, mükafatlar verib. Dövlətin siyasətinə qarşı çıxan əsər yazmış, gerçəkləri dilə gətirmiş, müstəqil düşüncəli şairlər həbs olunub, sürgünə göndərilib, kitablarının çapı və oxunması qadağan edilib. Əlbəttə, Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra hər şey dəyişdi. Bir çox millətlər müstəqilliklərinə qovuşdular. Fəqət müstəqil dövlətlər əvvəlki kimi öz ideologiyasını, siyasətini xalqa çatdırmaq üçün pul xərcləyərək yazarların əsər yazmağını gözləmir. Çünki internet, televizor, radio, sosial şəbəkələr, bir sözlə kütləvi informasiya vasitələrinin köməyi ilə öz məqsədinə pulsuz da çata bilir. Ona görə də dediyim kimi, dövlətin yazarlara, ədəbiyyata ehtiyacı qalmayıb.
Biz gənclər isə ölkədəki vəziyyəti dəyişdirmək üçün dövlətdən dəstək gözləmədən öz-özümüzə çalışırıq, nələrsə etməyə, qurmağa, yaratmağa cəhd göstəririk. Öz aramızda şeir günləri, müsabiqələr, ədəbi toplantılar, yığıncaqlar keçiririk, kitablarımızı öz hesabımıza çap etdirərək paylayırıq, satırıq.
Qadınların ədəbiyyatdakı mövqeyi isə ümumən passivdir. Əvvəllər ədəbiyyatla məşğul olan qadınların sayı az idi. İndi daha da azalıb. Çünki bu gün qadınlarımız kişilərə görə çiyinlərində daha artıq yük daşıyırlar. Səhərdən axşama kimi az maaşla dövlətə işləyən, gecələri ev işlərini görərək uşaq saxlayan qadınlarımız şeir yazmağa vaxt tapa bilmirlər.
Gənclərimiz arasında qafiyəsiz, sərbəst şeir yazan yoxdur
- Qafiyəli, daha çox on bir hecadan ibarət şeirlər yazmağa öyrəşmişəm. Heç vaxt sərbəst şeir yazmamışam. Çünki düzənlikdə, Tanrı dağlarının ətəklərində, təbiətlə iç-içə, kiçik yaşlarından "Manas" dastanını dinləyərək böyüyən qırğızlar sərbəst şeiri qəbul etmirlər. Sərbəst şeir 1960-1980-ci illərdə dəbdə olub, bir çox şair qələmini bu yöndə sınayıb. Fəqət xalq tərəfindən sevilmədi. Ona görə də bu gün gənclərimiz arasında qafiyəsiz, sərbəst şeir yazan yoxdur. Ancaq gələcəkdə qismət olarsa, qələmimi bu yöndə də sınamaq istəyirəm.
Şeirləri yaşayaraq yazır və yaşayaraq da oxuyuram. Əlbəttə, şeir yazmaq ayrı, oxumaq da ayrı məsələdir. Çünki qələmlə deyil, ürəklə yazılmış əsəri ürəklə də oxumaq lazımdır. Bir də əzbər şeir ifa etmək daha çox təsirli olur. Ona görə də bütün şeirlərimi əzbər bilirəm. Mənim üçün şeir həyatdır, taledir, qismətdir. Taleyi olmayan şair həqiqi şair deyil, qisməti olmayan şeir gerçək şeir deyil.
Hardasa on beş ildir tərcüməylə məşğul oluram. Adətən şeir tərcümə edirəm. Daha çox başqa dillərdən öz ana dilimə, yəni qırğız dilinə çevirirəm. Bu günə qədər məşhur türk şairi Yunus Əmrənin həyatını, ədəbi baxışlarını araşdırıb, seçmə şeirlərini qırğız dilinə tərcümə edərək, 2005-ci ildə "Sevgi Sultanı Yunus Əmrə" adlı kitab çap etdirdim. Kitab o gündən bu yana üç dəfə təkrar nəşr olundu. Sonra 2010-cu ildə Bəxtiyar Vahabzadənin "Gülüstan" poemasını Azərbaycan dilindən qırğız dilinə çevirərək kitab kimi çap etdirdim. O da iki dəfə təkrar nəşr olundu. 2015-ci ildə Azərbaycanın şəhid şairi, nakam taleli Ülvi Bünyadzadənin ''Ömür yolu'' poeması mənim qələmimlə qırğızcaya çevrildi. Bu il böyük şair Mövlana Cəlaləddin Rumi haqqında "Mövlana" adlı kitab nəşr etdirdim. Kitab iki hissədən ibarətdir. İlk hissədə şairin həyatı, yaradıcılığı, ikinci hissədə ona aid seçmə əsərlərin qırğız dilində tərcüməsi yer alıb. Tərcümə etmək üçün hər zaman gözümə deyil, qəlbimə toxunan əsərləri seçirəm.
Ortaq ədəbi toplantılar türk dünyasının gələcəyi üçün çox gərəklidir
- Avrasiya Yazarlar Birliyi qurulduğu gündən etibarən onlarla iş birliyi həyata keçirirəm. Onların nəşr etdikləri "Kardeş kalemler" dərgisini həmişə oxuyuram. Bəzən o dərgiyə materiallar da - şeir, məqalə, reportaj - göndərirəm. Onların hazırladıqları topantılardan, yığıncaqlardan xəbərdar oluram. Bir neçə il öncə İstanbulda təşkil etdikləri "Türk dünyası ədəbiyyat dərgiləri" konfransına qatılmışdım. Bu il də onlardan yenidən dəvət gəldi və mən də gənc yazarların görüşünə qatıldım. Bundan da çox məmnunam.
Bu görüş Türk dünyası ədəbiyyatına çox yaxşı təsir edəcək. Yəni, eyni dildə danışan, eyni coğrafiyada yaşayan, dili, dini, mədəniyyəti, tarixi eyni olan, ortaq mədəniyyəti paylaşan qardaş ölkələrdən gələn çox istedadlı, qabiliyyətli gənc yazarların, şairlərin, ədəbiyyatçıların, jurnalistlərin bir yerə toplanması, səmimi münasibət qurması, öz hiss və düşüncələrini paylaşmağı türk dünyası ədəbiyyatına çox şeylər qazandıracaq. Hər ölkədən gələn iştirakçılar sadəcə öz ölkəsindəki ədəbiyyatın hazırkı vəziyyətilə deyil, həm də digər ölkədəki ədəbiyyatların son vəziyyətləri ilə tanış oldular, oradakı gənclərin ən çox nəylə məşğul olduqlarını, zamanlarını necə keçirdiklərini öyrəndilər, dost oldular. Bu, türk dünyası üçün önəmlidir. Türk dünyasının birləşməsi, dost olması bütün türkdilli ölkələr üçün mühüm və önəmlidir. Ona görə də belə ortaq ədəbi toplantıların tez-tez təşkil edilməsi həm gənclər üçün, həm ölkələr üçün, həm də türk dünyasının gələcəyi üçün bütün hallarda çox gərəklidir.
Əslində, belə yığıncaqlar dünyagörüşümüzü artırır, yeni fikirlərin ortaya çıxmasına, yeni əsərlərin yazılmasına səbəb olur. Türk gənclərinin bir-birini daha yaxından tanımasına, bir-birini oxumasına, bir-birinin əsərlərini öz dillərinə tərcümə etməsinə, ruh körpüsünün qurulmağına səbəb olur. İsmayıl Qaspiralının dediyi dildə, fikirdə, işdə birlik ifadəsi belə toplantılarla gerçəkləşir. Məncə, türk dünyasının gələcəyi sadəcə siyasət və iqtisadiyyatla deyil, ədəbiyyatla, mədəniyyətlə, adət-ənənələrlə, fikirlərlə, ortaq düşüncələrlə, ortaq miraslarla inkişaf edəcək.
Şahanə MÜŞFİQ
çap et