525.Az

Yola vermək zamanın xəstəliyidir, yoxsa...


 

Yola vermək zamanın xəstəliyidir, yoxsa...<b style="color:red"></b>

Bu kəlmələri çox eşitmişdim, yeri gələndə özüm də işlədərdim. Ancaq necə deyərlər, sözgəlişi, fərqinə varmadan, sətiraltı mənasına əhəmiyyət vermədən. İlk dəfə məni bu haqda fikirləşməyə bir hadisə vadar elədi.

Qarabağ müharibəsi zamanı (buna savaş, münaqişə deyəndə heç xoşuma gəlmir) torpaqlarımızı qorumaq üçün hər kəs bacardığı qədər yaramağa, ümumi işə nəyiləsə bir kömək etməyə çalışırdı. Mən də yerli müdafiə dəstələrimizdən bir-ikisinin komandirlərinə müraciət etdim. Dedilər: “Əsgərlikdə olmusan?” Dedim: “Ali məktəbdə kurs keçmişəm”. Soruşdular: “Silahdan, avtomatdan başın çıxır, heç atəş açmısan?” Dedim: “Öyrədərsiniz öyrənərəm, nə iş tapşırsanız yola verərəm”. Dedilər: “Müəllim, biz bura nə yola verməyə, nə də havayı şəhid verməyə toplanmışıq, get bacardığın işlə məşğul ol, dərsini de, məqaləni yaz, çox istəyirsənsə, qərargahda bir yazı-pozu işiylə məşğul ol. Bu da vacib işdi”.

Ağlıma batdı. 5–6 gün təpik döyməyimə baxmayaraq, qərargahda böyüklərdən heç kimin       qəbuluna düşə bilmədim. Çox zəhlələrini tökəndən sonra axır ki, köməkçilərdən biri məni qəbul etdi. Yanında bir-iki tanımadığım adamlar da vardı.

– Nə istəyirsən?

– Bir işə yaramaq istəyirəm. Orduya götürmürlər, heç olmasa burda bir iş verin. Ali təhsilliyəm, yazı-pozu işini yaxşı bilirəm. Heç bir partiyanın da üzvü deyiləm, bir iş verin qulpundan yapışım.

– Rəhmətliyin oğlu, qulp tapsaq elə özümüz yapışarıq da...

Bu vaxt növbətçi içəri girdi:

– Cəbhədən ratsiyaya çağırırlar.

– Gör nə istəyirlər, yola ver.

– Yox ey, Fred Asifdi ey, ratsiyanı dağıdır. Böyükləri istəyir, onlardan da heç kim yoxdur. Dedim ki, siz burdasınız.

– Nahaq dedin də... Yaxşı birləşdir.

Bilirdik ki, Fred Asif Naxçıvanik istiqamətində az qüvvə ilə hücuma keçib. 3–4 kənd alıb. Hamı yeni xəbər gözləyirdi. Odur ki qulaqlarımızı dörd açmışdıq. Ara verməyən mərmi, güllə səslərinə baxmayaraq, Asif elə qışqırırdı ki, ratsiya, doğrudan da, az qala dağılırdı:

– Hanı bu şərəfsizlər, səhərdən heç kəsi tapmıram, harda qaldı söz verdikləri silah, mərmi...

– Hardasan, Asif, hardan danışırsan?

– Qaraçavada kabab yeyirəm. Ə, bədbəxt oğlu, bədbəxt, bilmirsən hardan danışıram? Ərənzəmin altında ermənilər böyük qüvvə ilə hücuma keçiblər, 6 saatdı döyüş gedir, mövqeyimizi itiririk, silahımız azdır, mərmimiz tamam qurtarıb, böyük itki veririk, mühasirəyə düşə bilərik. Dünən axşama qədər bizə kömək, silah-sursat göndərməyə söz vermişdiniz, bəs harda qaldı?.. Hara qaçıb dağılıblar?..

– Asif, vallah bizə də Bakıdan söz vermişdilər... Qardaş, bir təhər yola verin, gələn kimi böyüklərə deyə...

– Ə, sənin də, böyüklərinin də .... – nəyi yola verim, ağzımda deyirəm gülləmiz qurtarıb, tanklar üstümüzə şığıyır, başımıza mərmi yağış kimi yağır, əjdaha kimi oğlanlar qırılır. Sən də deyirsən yola ver. Alo!.. Alo!.. Köpəy uşağı, hamınız bir yerdə bu şəhid olanların birinin dırnağına dəyməzsiniz, Allahın birliyinə and olsun, sağ qalsam gəlib sənin də böyüklərinin də...

Mənə elə gəldi ki, bizim eşitməməyimiz üçün köməkçi ratsiyanın düyməsini qəsdən burdu və bir-iki dəfə də yalandan “Alo! Alo!” deyib qulaqlığı kənara qoydu. Havanın sərin olmağına baxmayaraq, onu tər basmışdı. Bizim də, səs-küyə otağa girənlərin də baxışları köməkçiyə dikilmişdi. O, tərini silə-silə: “Mən köpəyoğlu neyniyim, hamısı qaçıb gizlənir, mənə də deyirlər ki, birtəhər yola ver. Mən Fredi, Allahverdini nə təhər yola verim, düz deyirlər də” – vəziyyətdən çıxmaq üçün mənə:

– Hə bajıoğlu gündə 3–4 dəfə var-yoxuna söydürmək istəyirsənsə, gəl, otur burda “yola ver” görüm nə təhər yola verirsən?

Bu sözləri qapı arxasından eşitdim. Mən ilk dəfə olaraq bu “yola ver” kəlməsinin arxasındakı ağır mənanı dərk etdim və bu hadisəni indiyə qədər unuda bilmirəm. Sən demə bu hələ başlanğıc imiş. Bu kəlmənin müxtəlif ağırmənalı çalarları varmış. Köçkünlük həyatım məni bunların çoxu ilə qarşılaşdırdı.

Düzdür illər keçdikcə bəziləri artıq bu ada bir növ adət etmişlər. Amma mənim bu “qaçqın” sözündən zəhləm gedir, sınıra bilmirəm ey bu mənanı. Axı nə biz, nə də bu torpaq uğrunda vuruşub canlarından keçənlər heç kəsin qabağından qaçmayıb. Əgər qaçsaydıq heç iyirmi mindən çox şəhid verərdik?! Belə çıxır ki, şəhidlərimiz sağ qalsaydı, hətta onlara da qaçqın deyəcəkdik? On minlərlə insan təsadüfən ölməyib sağ qalıblar, çoxu əlil olub, bu adı onlar necə həzm etsinlər? Axı dövlətimiz doğru bir ad seçib: “məcburi köçkünlər” (yenə bunu birtəhər sınırmaq olar).  Qaçqın deyib niyə bir-birimizi təhqir edirik. Doğrudur, tək-tük qaçanlar da olub. Amma bunu yüz minlərlə insana şamil etmək olmaz axı. Mədinə Gülgün demiş: “Bilsin təqsirini adıma yazan”.

Qismətimizə yazılan bu “məcburi köçkün”lük həyatı da çox sarsaq, həm də ağır bir taledir. Adamı hər şeylə üzləşdirir, çox çətin sınaqlara çəkir. Bəzən də... nə isə... Qızışıb əsas mətləbdən uzaqlaşmayaq... Şair demiş “Şələ çiyindədir, daşıyaq gərək”.

Bir-iki rayon gəzəndən sonra məcbur olub ailəmi Bakıya gətirdim. Sağ olsunlar, yaxşı adamların köməyi ilə başımızın üstünə bir dam tapıb uşaqları yığdım altına. Tanış-biliş hərə imkanı daxilində (hamısına minnətdaram) yorğan-döşəkdən, pal-paltardan verib bizə yaşam şəraiti yaratdılar. Amma ta onlara deyə bilməzdim ki, mənim 5 baş ailəmi də saxlayın. Fikirləşirdim ki, nə olsa, bir iş  tapıb işləyər, birtəhər yola verərəm. Hamı kimi mən də düşünürdüm ki, uzağı 5–6 aya qayıdarıq evimizə, eşiyimizə. Nə isə...

Yazı-pozu işini bacardığım, qəzetçilikdə bir az da təcrübəm olduğuna görə iş tapmaq üçün, ilk növbədə, qəzet redaksiyalarına üz tutdum. Qardaş, balaca bir respublikada nə qədər qəzet olarmış? Heç çoxunun adını belə eşitməmişdim. Sən demə, bəzilərinin elə adı varmış, xeylisi  də ayda-ildə bir nömrə, özü də 300, 500 tirajla zorla çıxırmış. Yadıma düşdü ki, bizim rayon qəzeti 25–30 min tirajla çıxardı. Nə isə, bir budaqda oturub min budağı silkələməyək...

... Əvvəlcə başladım adlı-sanlı, yüksək tirajlı qəzetlərdən. Redaksiyalarda əvvəldən tanıdığım insanlar da vardı. “Azərbaycan” nəşriyyatının ən üst mərtəbəsindən başlayıb lap aşağıya qədər döymədiyim qapı qalmadı. Birində dedilər: “bizim qəzet dövlət qzzetidir, yuxarıdan göstəriş lazımdır”, birində “bir az gözlə, bəlkə, işdən çıxan-filan oldu” – dedilər, o birində “sən öl beşcə gün əvvəl gəlsəydin, götürərdim, indi yerim yoxdur”, başqasında “bir-iki ay gəl-get, əlaqə saxla, yaz-poz, görək nə bacarırsan, sonra baxarıq!” Deyə bilmədim ki, qardaş, cibimdə “siçan oynayır”, bir-iki ay ailəmi necə dolandırım, yavan çörək almağa belə imkanım yoxdur.

Aşağı mərtəbələrə endikcə qapılar sıxlaşır, lövhələrin sayı artdıqca otaqlar kiçilir, bölünür. “Baş redaktor” sözünün qarşısında tanış bir ad-familiya yazılmış, adını isə indiyədək eşitmədiyim bir qəzet lövhəsini oxuyurdum ki, kürəyimin ortasına güclü bir şapalaq dəydi.

– Booyy, kimi görürəm? Ə, buralarda nə gəzirsən? Eşitdim sizin rayon da gedib, dedim ta sən də getdin o dünyaya, ha-ha-ha... Allaha şükür, sağ-salamatsan. Gəl, gəl görüm, nə var, nə yox?

Bu zırpı adam mənim tələbə yoldaşım idi. Dünyanın məndən zəhləsi getsə, mənim də zəhləm ondan gedirdi. Həyasız, atasının ad-familiyasını doğru-dürüst yaza bilməyən, yerli-yersiz həmişə hırıldayan qanacaqsız bir adam idi. Atalar demiş: “İlanın zəhləsi yarpızdan gedər, o da düz yuvasının ağzında bitər”. Özünə xas “mədəniyyət”lə qapını açıb “zonnu” içəri girməklə, yəqin ki, burada sözükeçən adam olduğunu bildirmək istədi. Lövhədə “baş redaktor” sözünün qabağındakı tanış adın ona məxsus olduğunu anladım. “Bu adam hara, baş redaktor hara?!” Qapının ağzında donub qalmışdım. Elə bil ayaqlarımı yerə mıxlamışdılar. Ürəyim bu şərəfsizin qarşısında sınmamaq üçün dönüb geri qayıtmağımı istəyirdi. Evdəkilərin vəziyyəti, acından fırlanan başımdakı ağlım isə: “Hər nə qədər sarsaq adam olsa da, yenə tanıdığın tələbə yoldaşındı. Bu sənin son şansındı, içəri gir” – deyirdi.

Bu hayda burnuma xoş olmayan bir duxu qoxusu gəldi. Ətəkləri dizlərindən bir qarış yarım yuxarı olan yarıçılpaq iki qız “pardon” deyərək, məni yüngülcə yana  itələyib içəri keçdilər. Qəbul ota­ğında da dayanmadan “Nata xanım, privet” – deyərək – nə baş redaktor, nə də bu qızlar içəri girəndə heç vecinə də almayaraq dodağına pomada çəkməyə davam edən (yəqin ki, katibə idi) qadınla salamlaşaraq, birbaşa baş redaktorun otağına keçdilər. Özümdən asılı olmayaraq, mən də otağa girdim. 4–5 kvadrat metrdən böyük olmayan otağın düz ortasında dayanıb Nata xanımdan içəri keçmək üçün işarə gözlədim (axı məni özü dəvət etmişdi).

Dodaqlarının kənarına yayılmış tünd-bənövşəyi (boynuna həmin rəngdə yaylıq da bağlamışdı) pomadanı təmizləmək  üçün ağzını qəribə formalara salan  Nata xanım:

– Tələbə, otur gözlə.

– Mən tələbə deyiləm.

– Bildik də... – o mənə tərəf çevrildi, tutulduğumu görüb gözlərini süzdürə-süzdürə – əzizim, patron vacib işlə məşğuldur, beşcəcə dəqiqə hövsələ elə, sizi görüşdürəcəm.

Artıq danışmağın bir mənası yox idi. Atalar demiş: “Kor atın kor da nalbəndi olar”.

Əlacsız qalıb ayaqları əsən plastik stulda oturdum. Nazik faner qapıdan içəridə danışılanlar aydın eşidilirdi:

– Patron, nə vaxta qədər qapı-qapı düşüb bədənimizə, ayaqlarımıza poz verərək sənə pul yığıb gətirəcəyik. Bakı qurtardı, indi də bizi rayona göndərirsən? Heç olmasa bizə də babat pul ver də... Paltarın biri bilirsən neçəyədir?

– Əşşi yaxşı dəə, guya, gündə bir paltar alırsan, prokata götürürsən də... O ki qaldı pula, prosent alırsınız də, balam, day nə istiyirsiniz? Min xərc var, sağa-sola, üstəlik... ailə, uşaq saxlayırıq ey...

– Biz saxladıqlarımız dovşan zaddır bəyəm? Səni kim  məcbur edirdi, iki arvad al, ikisin də qıraqda saxla. Patron, biz canımızla pul qazanırıq ey, kəsəsi, heç olmasa yarı-yarıya.

– Əşşi bir az da yola verin dəə, qəzetdə işə düzəlmək asandır bəyəm? Ştatnı işçilərsiniz.

Bu zaman Nata xanımın cib telefonu iyrənc bir musiqi çaldı və mən bu maraqlı dialoqu axıra qədər  dinləyə bilmədim. Amma elə Nata xanımın danışığı da bundan maraqsız deyildi:

– ... Gülya, sənsən? Necəsən, ağəz? ... Yaxçıyam, yaxçıyam... Kim? Nəyə zəng edib, yəqin, qızılların puluyçun? Ağəz, rədd elə başımdan, məndə pul var bəgəm?.. Həri ey, həri, yola ver getsin... Mən də telefonu söndürəcəm. Eşidirsən ağəz, Ayka İrandan qayıdıb, ağəz, Həci xanumu deyirəm də, axşam bir ona da baş çəkək görək təzə nə gətirib? Bir yarım saata yanındayam... Həri, bu pəzəvəngi – mənə baxıb bir qınc elədi – patronu yola verim gəlirəm.

Danışdığı adam nə dedisə, Nata xanım üçseriyalı uzun bir şaqqanaq çəkdi. Və elə bir şaqqanaq çəkdi ki, axıra qədər açılan ağzından titrəyən qıpqırmızı  udlağı və ən arxadakı iki çürük dişləri də göründü.

Bu şaqqanağı içəridən gələn ikinci bir şaqqanaq müşayiət etdi. Bu artıq tələbə yoldaşımın mənə tanış olan gülüş tərzi idi. Görünür, “baş redaktor”la “müxbirlər” orta məxrəcə gələ bilmişdilər.

Qapı açıldı. “Baş redaktor” “müxbirlərin” qoluna girib ötürərkən son tapşırıqlarını verdi:

– Bildiniz də, gedirsiniz birbaş icra başçısının yanına.  Mənim şəxsi salamlarımı, hörmətlərimi  bildirib yaxşı-yaxşı görüşün, deyin ki, bu xüsusi nömrəni tam sizin rayona həsr edəcəyik. Sonra bir-iki sanballı idarə müdiri, iş adamlarına da dəyin. Bildiniz də, bu dəfə səhifələr çox olmalıdır, planı artıqlaması ilə yerinə yetirməmiş qayıtmayın. Özüm də ...

– Patron, day sənsən də... bu dəfə də yola verəcəyik. Amma plandan artıq nə işləsək bizimdir haa...

– Gedin, gedin. Uğurlar, uğurlar, – mənə tərəf döndü – hə, bir də salaməleyküm, nə var, nə yox? Nətərsən, evdə-eşikdə nə var, nə yox, salamatlıqdı? Allaha şükür. Heç mənə ağzımı açıb “sağ ol” deməyə də imkan vermədən:

– Aazz, Nata, mənim tələbə dostuma bir istəkan çay niyə verməmisən?

Nata xanım güzgünün qabağında son bəzənmə akkordlarını vura-vura:

– Bilmirsən ki, 3 gündür nə quru çay, nə də qəndimiz yoxdur, sənə demişdim də, su qaynadıb verəcəkdim?

Baş redaktor sanki bu sözləri heç eşitmədi:

– Qardaş, bufetə təzə pivə gətiriblər, başın üçün yaman pivədi, gedək bir pivələyək, sosiska da yeyərik. Dərdini də orda danışarsan, – məni süpürləyib otaqdan çıxartdı.

Acından gözlərim qaralmasına baxmayaraq, ürəyimdə: “Sənin kimi pəzəvəngin çörəyini yeməkdənsə, ac qarnımın qurultusuna dözmək daha şərəflidir” – deyə düşündüm və:

– Çox sağ ol, başın üçün (mən də onun öz dilində danışdım) indicə yemişəm, elə bir dərdim-sərim də yoxdur, elə-belə gəlmişdim – dedim.

– Ə, başın üçün səndən inciyərəm, gəl bəri.

Bufet solda qalmışdı, o isə qoluma girib zorla məni sağa – çıxış qapısına doğru dartırdı:

– Sənin də bu yekəxanalığından olmaz ey... Ə, mən yad adamam, ya elə  bilirsən tupoy zadam?

Ürəyimdə: “Yox, sənin şeytana papış tikdiyini yaxşı bilirəm” – dedim.

– Amma başın haqqı əlimdə-ayağımda bir şey yoxdur ey...  Biz də özümüzə peşə seçmişik də?! Bu qəzetçiliyi də ki, bilirsən də, ayda bir nömrəni zorla çıxardırıq. Bir sözlə, şapalağnan üz qızardırıq, qardaş.

(Ardı var)

 





05.06.2013    çap et  çap et