Artıq iki ildir, ölkəmiz Avropa Birliyinin (AB) elan etdiyi "Kreativ şəhərlər və bölgələr" yarışmasında iştirak edir.
Sentyabr ayında AB komissiyası Şəmkirin uğurları ilə tanış oldu - rəsm və sənətkarlıq məhsullarının sərgisini nümayiş etdirdilər. Bu nüfuzlu Avropa yarışmasında bir çox şəhərlərimiz iştirak edə bilər. Ordubad nümunəsini istifadə edərək, AB mütəxəssislərinin nəyə diqqət etdiklərini göstərmək olar. Bu şəhərin üç orta məktəbi şagirdlərə texnologiya, incəsənət, informatika, musiqi və şahmat bölmələrində istədikləri sahə üzrə məşğələ keçmək şansı verir.
Tarixən Ordubadda bütün bu mərkəzlər şagirdlərin valideynləri tərəfindən sosial lift kimi qəbul edilir. Üçüncü sinifdən başlayaraq bütün məktəblilər gələcək inkişaf peşələrini hədəf kimi seçməyə, bacarıqlarını üzə çıxarmağa bu dinamik inkişaf mərkəzlərinin bölmələrində və dərnəklərində başlayırlar. Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, ölkədə orta hesabla dərnəklər məktəblilərin 25-30, Ordubadda isə ən azı 70 faizini əhatə edir. Buradakı sənət mərkəzi 1936-cı ildən başlayaraq fəaliyyət göstərir.
Məşhur şərqşünas Y.E.Bertels Şərq intibahının mənşəyi ilə bağlı danışarkən deyib ki, "müəllim və şagirdlərin yüksək fəaliyyəti Ordubadda olan atmosferə və ordakı bütün təhsil mərkəzlərinə tamamilə aiddir".
1960-1990-cı illərdə burada fəaliyyət göstərən iki konstruktor bürosundan biri Ümumittifaq Kosmik Tədqiqatlar İnstitutunun sifarişlərini yerinə yetirirdi. Bu, SSRİ-nin dağılmasından sonra oğlanlar arasında ən populyar, möcüzəvi şəkildə qalan "texnologiya mərkəzi"dir. Mərkəz 1982-ci ildə yaradılıb və orada çoxlu sayda uğurlu alim, dizayner, iş adamı yetişdirilib. İndi Rusiya Federasiyasının müxtəlif şəhərlərində yaşayan Ordubad Texnologiya Mərkəzinin məzunları uzun illərdir, doğma şəhərində kompüter bilik mərkəzini maliyyələşdirirlər.
Texnologiyanın mərkəzində bir neçə istiqamət var: proqramlaşdırma, modelləşdirmə, taxta oymağı, sənətkarlıq, dizayn, robototexnika, gənc geoloq dərnəyi. Sonuncusu təbiidir, çünki şəhər üç tərəfdən zəngin təbii resurs yataqları olan Zəngəzur silsiləsi ilə əhatə olunub. Ordubad bölgəsi 2020-ci ildə ölkəmizdə açılan ilk geoloji qoruq zonasına düşdüyü üçün bu istiqamətin inkişafı daha vacibdir.
Birinci sinifdən başlayaraq bütün yaradıcılıq mərkəzləri şagirdləri rəqabətə davamlılığa, yarışlarda iştiraka yönləndirirlər. Bir çoxları mühüm irəliləyiş əldə edirlər. Məsələn, Ordubad sakini Elvin Əliyev tarix elmləri namizədi, AMEA-nın Arxeologiya İnstitutunun aparıcı əməkdaşı kimi həmişə doğma şəhərinin tarixi ilə maraqlanır və şagirdlərlə müəllimləri qazıntılara cəlb etməyə çalışır.
Hər belə ekspedisiya elm aləminə yeni bir tarixçi, geoloq və arxeoloq qrupunu gətirir. Bu, çox vacibdir, çünki AMEA bu il ölkənin ilk geoloji-arxeoloji-ekoloji qoruğunu Naxçıvan Muxtar Respublikasında açıb. Bu səbəbdəndir ki, bu mərkəzlərin müəllimləri və Elvin Əliyev kimi alimlər uzun illərdir, gələcək kadrlar hazırlanması ilə məşğul olurlar.
Bu qoruğun açılışının əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, bu bölgüdə 100 geoloji abidə, 400 memarlıq, 280 tarixi və arxeoloji abidə var. Zəngin bir tarixin inkişafı tələb edir ki, texnologiya, sənət, kompüter elmləri mərkəzlərinin bütün müəllimləri şagirdlərin tədqiqat xarakterli tapşırıqları yerinə yetirməsini hədəfdə tutsunlar.
Ordubad çox quraqlıq olan bir yerdə çiçəklənən şəhərdir. Bütün bunlar yeraltı su mənbələrinə diqqətli münasibət və səriştəli istifadə sayəsində həyata keçirilir. Şəhərin quyuları - kəhrizlər bütün məhəllələrdə var və valideynlər uşaqlarından doğma şəhərlərinin çiçəklənməsinin qarantı kimi içməli su mənbələrinə qayğıkeş münasibət bəsləmələrini istəyirlər.
Bu istiqamətdə bütün müəllimlər, xüsusən də şərqşünas-tarixçi, texnoloji mərkəzin müəllimi Cabir Cabbarov fəal rol oynayır: "Şəhərin bəzi kəhrizlərinin üç yüz və ya daha çox yaşı var. Tələbələrimizlə birlikdə yüz və ya daha çox yaşı olan mədəniyyət abidələri kimi kəhrizləri qorumaq və öyrənmək üçün bir təklif irəli sürdük. İqlim dəyişikliyi göz qabağındadır, Kür və digər çaylar dayazlaşır. Ölkədə su bayramını qeyd etmək, içməli su kültürünü tətbiq etməyin vaxtı gəlib".
Ordubadla quraq bölgənin təbiəti arasında çoxəsrlik ahəngdar münasibətlər ənənələrinin fenomeni və sakinlər arasındakı münasibətlərin harmoniyasına təsiri geoloqların, inşaatçıların və sosioloqların hərtərəfli araşdırması üçün bir mövzudur. "Gələcək baş nazir bir hidrogeoloq olacaq", - Cabir Cabbarov əmindir - "su mənbələrinin səlahiyyətli istismarı layihələri üçün ölkənin məktəbliləri arasında bir yarışma keçirmək vaxtıdır".
Problem içməli su istehlakının artması və tədarükün azalması ilə daha da kəskinləşir. Bu sahədə Ordubad səhrada vahə yaratmaq təcrübəsini başqaları ilə bölüşə bilər. Təəccüblü deyil ki, qədim zamanlardan bəri Ordubad "Təbrizin çiçək bağı" adlandırılıb. Suya diqqətli və səriştəli yanaşma bağçılıq və ipəkçiliyin burada inkişafına kömək edib. XX əsrin əvvəllərində yerli ipəkçilik məhsulları beynəlxalq sərgilərdə 11 qızıl medal qazanıb.
Kimyəvi və bioloji laboratoriyanın direktoru, biologiya elmləri namizədi Aydın Qəmbərli deyir ki, "unikal bir şəhər - səhrada bir bağ yaratmaq təcrübəsini öyrənməyi gənclərin qarşısında hədəf kimi qoyuruq. Su mənbələrinin kimyəvi tərkibi, ipəkçilik və bağçılıq təsərrüfatlarının canlanması problemlərini də bu hədəfə daxil edirik. Bakıda satılan quru meyvələrin 85 faizi xaricdən gətirilir, yerli meyvələrin keyfiyyəti isə daha yüksəkdir. Akademik Vavilov deyirdi ki, SSRİ-də ən dadlı meyvə Ordubad əriyidir".
Yunanıstanda istehsal olunan ərik ləpəsi yağı 2500 avroya, Ordubad yağı isə AB-yə daha yüksək qiymətə gətirilir və 8000 avroya satılır. Bu yağ bütün Mendeleyev cədvəlini özündə cəmləşdirir. Elmi Tədqiqat Fizioterapiya İnstitutunun məlumatına görə, ölkə əhalisi insan orqanizmində əsas vitaminlərin xroniki çatışmazlığını yaşayır: əhalinin 70 faizində C vitamini çatışmazlığı var, B1, B2, fol turşusu 60, beta-karotin, eyni zamanda, yod, sink, kalium, kalsium və selen mikroelementlərinin çatışmazlığı isə 50 faizində müşahidə olunur. Bu çatışmazlıq böyük ölçüdə sağlamlığın pisləşməsi və ömür uzunluğunun azalması ilə əlaqədardır.
Lazımi gündəlik vitamin və mineral dozalarını almağın ən etibarlı yolu multivitamin preparatlarıdır. Bunun ən yaxşısı Ordubad ətrafındakı dağlardan gələn, bütün mikroelementləri ilə zəngin olan içməli sudur. Yerli şəfalı suyun təsirinin öyrənilməsi bir çox bacarıqlı gənc alimləri elmə gətirib çıxarıb.
Ordubadda sakinlərin təşəbbüskarlıq ruhu, tarix və coğrafiyanın fantastik dərəcədə zəngin məlumatları ilə birləşdirilir. Şəhərin yaxınlığında əfsanəvi Gəmiqaya yerləşir. Yerli xalça emalatxanasında Gəmiqaya daşlarının təsvirlərini əks etdirən suvenir xalçalar toxunulur. Bu, artıq brendə çevrilərək turistlər tərəfindən çox bəyənilir.
"Ordubaddakı kimi özünüinkişaf və təhsil mərkəzlərinin məktəblilər arasında belə populyarlığına daha böyük şəhərlərdə nadir hallarda rast gələ bilərsiniz. Bütün sahələrdə erkən inkişaf mərkəzləri arasında yarışların sayını artırmaq lazımdır. Tələbələr arasında istedad axtarışı çoxdur, amma erkən ixtisaslaşma dövründə ibtidai sinif şagirdləri arasında axtarış aparmaq vacibdir" - musiqi məktəbinin direktoru Azər Məmmədov deyir - "məktəbimizin müəllimləri istedadları ən erkən mərhələdə müəyyənləşdirmək üçün demək olar ki, yerli məktəblərin şagirdləri arasında dinləmələr keçirirlər".
Belə olanda nəticələr daha yüksək olur və uşaqların gələcəyi üçün çox vacib bir amil yaranır - yarışlardan qorxmamaq, onlara maraq, özlərini sınamaq istəyi. Bütün musiqi məktəbi məzunları bir musiqiçi kimi özlərinə bu peşəni seçməsələr də, müsabiqələrdən həzz alırlar. Bu, vacibdir, çünki təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinin əsas məqsədi ölkənin rəqabətqabiliyyətli gəncləridir. Ona görə də müxtəlif tədris mərkəzlərində müəllimlər tərəfindən uşaqların qabiliyyətlərini erkən aşkarlamaq, öz ixtisasını tapmaq və erkən ixtisaslaşmağı hədəf kimi müəyyənləşdirmək lazımdır.
Ordubaddakı məktəbdənkənar təhsil mərkəzlərinin nailiyyətləri peşə istiqamətli sistem olaraq daha maraqlıdır, çünki ölkədə yaradılan texnoparklar kadr çatışmazlığı yaşayır. Yerli texnoloji mərkəzlər astronomiyaya, kosmik mövzulara çox vaxt ayırır, bu da çox aktual olaraq Azərbaycan peyklərinin iştirakı ilə kosmik proqramların aparılması üzrə dövlətin planları ilə üst-üstə düşür. Uşaqlar aeromodelləşdirmə istiqamətində öz gücləri ilə radio nəzarətli təyyarə modelləri hazırlayır, pilotsuz təyyarələrin dizaynını və istismarını öyrənirlər.
Ordubad məktəblərinin bir çox məzunu MDB ölkələrində yaşayır və işləyir, yay tətillərində doğma evlərinə gəlirlər. Keçmiş müəllimlərlə görüşərkən hökmən bu sualı verirlər - güclü məzunlar varmı? Sahibkarlar gənc istedadlara kömək etmək istəyirlər. Burada 15 il fəaliyyət göstərən Kompüter Elmləri Mərkəzi Rusiyada işləyən ordubadlılar tərəfindən maliyyələşdirilir. Avadanlıqların alınmasından binaların icarəsinə və müəllimlərin maaşlarına qədər bütün xərclər texnoloji mərkəzin bir qrup keçmiş tələbəsi tərəfindən ödənilib.
14 yaşlı Fərhad deyir ki, əsas yolumuz rəqəmsal inkişafdır: "Xüsusilə regional səhiyyədə. Ordubad kimi uzaq olan şəhərlər üçün vacib bir mövzu üzərində işləyirik. Pandemiya ilə qarşılaşan yerli həkimlərin internetdə mərkəzi Bakı klinikalarının həkimləri - cərrahları, kardioloqları, ginekoloqları ilə məsləhətləşmə imkanı əldə etməsi üçün çalışırıq. Muxtar vilayətin bütün şəhərlərində həkimlər üçün belə bir sistem yaratmaq istəyirik".
14 yaşlı Fərhad deyir ki, əsas yolumuz rəqəmsal inkişafdır: "Xüsusilə regional səhiyyədə. Ordubad kimi uzaq olan şəhərlər üçün vacib bir mövzu üzərində işləyirik. Pandemiya ilə qarşılaşan yerli həkimlərin internetdə mərkəzi Bakı klinikalarının həkimləri - cərrahları, kardioloqları, ginekoloqları ilə məsləhətləşmə imkanı əldə etməsi üçün çalışırıq. Muxtar vilayətin bütün şəhərlərində həkimlər üçün belə bir sistem yaratmaq istəyirik".
Etiraf etmək lazımdır ki, bu, digər şəhərlər üçün unikaldır, amma burada bir nümunədir. Uzun illərdir ki, texnoloji mərkəzlər və digər bölmələr rəqabət qabiliyyətli uşaqlar buraxır. Özünüinkişaf - yüksək texnologiyalar dünyasında öz yerini tapmaq məqsədi daşıyır. Bu prosesdə mühüm rolu yerli Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi və Akademik Yusif Məmmədəliyevin ev-muzeyi oynayır.
Tarix Diyarşünaslıq Muzeyində Ordubadın müxtəlif dövrlərdə çiçəklənməsinin və burada doğulmuş görkəmli alimlərin dünya elminə verdiyi töhfələr haqqında sənədlər və eksponatların olması tarix dərslərinin məhz burada tez-tez keçirilməsinin əsas səbəbidir. Muzeydə bu şəhərdən çıxmış XX əsrin 130 görkəmli aliminin fəaliyyəti haqqında məlumatlar var. Əlbəttə ki, belə bir kolleksiya həm müəllimləri, həm də şagirdləri bu səviyyəyə uyğun olmağa məcbur edir.
Muzey başqa bir vacib dərs verir - bələdçilərin və müəllimlərin Ordubadın görkəmli yerli sakinləri haqqında hekayələri Yusif Məmmədəliyevin və başqalarının əsas keyfiyyətlərini qeyd edir - hamısı elmi istiqamətlərin yaradıcıları, çoxsaylı varisləri olan elmi məktəblərin rəhbərləridir. Elmi məktəblərin formalaşması həmişə birinci yerdə və çox vacib olub. Bunun sübutu minnətdar tələbələrin mentorları haqqında kitablarıdır. Tipik bir nümunə kimi görkəmli həkim, Azərbaycan radiologiya və rentqenologiya məktəbinin yaradıcısı, akademik Rəhim Rəhimov haqqında xatirə kitabını göstərmək olar.
Musiqi Məktəbinin direktoru Azər Məmmədovun sözlərinə görə, ən böyük arzuları şəhər muzeyi - bağ yaratmaqdır: "Burada bağçılıq, sənətkarlıq, ənənələr, məşhur Ordubad ipəyinin tarixi və ilk növbədə Qafqazdakı ilk su muzeyi olmalıdır. Bu cür muzeylər İran və Türkmənistanda çoxdan mövcuddur. Arzum ölkəmizin tarixində ilk içməli su festivalını keçirməkdir. Su kultunun qədim zamanlardan mövcud olması səbəbindən şəhərimizdə belə bir festivalın keçirilməsi ədalətli olardı".
Şübhəsiz ki, "Kreativ şəhərlər və bölgələr" müsabiqəsi bir çox şəhərlərdə bir çox istedadlı müəllimlər yetişdirəcək. Ordubadda sürətləndirmə mərkəzləri şəbəkəsi fəal şəkildə fəaliyyət göstərir. Mərkəzlərin əsas məqsədləri bacarıqların erkən müəyyənləşdirilməsi və erkən ixtisaslaşmadır. Buna görə də mərkəzlərarası fikir və tələbə mübadiləsi, müsabiqələr keçirilir.
Nurməmməd RƏHİMOV
Şirin MANAFOV
çap et