Rusiya interneti tam çöksə, Azərbaycanda hansı problemlər yaşana bilər?

Azərbaycan üçün ciddi təhlükələr və risklər realdır. Maraqlıdır ki, ".az" domeni üçün də belə bir təhlükə varmış. Rusiya İnternetinin (RuNet) qlobal şəbəkədən tam ayrılması ilə bağlı bizi gözləyən təhlükələrdən bir neçə gün öncə yazmışdım. Rusiya interneti ilə bağlı təhlükələr getdikcə artır.  Bu gün də daha bir qlobal internet şirkəti LİNX Rusiyanın ən böyük telekommunikasiya operatorlarını, o cümlədən "Rostelekom"u İnternet Exchange sistemindən ayırıb. Yəni, bununla da Rusiyanın internet trafiki xeyli zəifləmiş olacaq.

Gözlənilən təhlükələr baxımından riskləri və təhlükələri bir qədər də araşdırdım.  Baxıram ki, təhlükələr və risklər daha ciddidir və hədsiz çoxdur. Rusiya internetinin tam bağlanması ilə bizdə də ağlagəlməz məsələlər oratya çıxır.

Rusiya interneti tam çöksə, Azərbaycanda hansı problemlər yaşana bilər? Bəzilərini qeyd edirəm:

-  Azərbaycanda xeyli sayda dövlət və özəl sektor qurumları Rusiyanın 1C proqram təminatından istifadə edir. Son dövrlərdə bu servis, əsasən "Cloud" vasitəsilə göstərilirdi. Eyni zamanda lisenziyalar da Rusiyanın onalyn mühiti ilə bağlıdır.
Düşünmək olar ki, "RuNet"də çöküş olsa, bizim dövlət və özəl sektorda əsas maliyyə təsərrüfatını idarə edən 1C işləməyəcək.

- Azərbaycanda hələ də xeyli sayda insanlar "Mail.ru" servisindən istifadə edir. Aktiv olaraq bu emaildən, həmçinin Rusiyanın digər e-mail serverlərindən istifadə edərək müxtəlif servislərə qoşulanlar da var ki, "Mail.ru"nun dayanması ilə bizim xeyli sayda istifadəçilərimiz həm emaildən, həm də bu emailə bağlı olan servislərdən məhrum ola biləcəklər.

- "Yandex" üzərində də ölkəmizdən xeyli servislər alanlar var. Xeyli sayda vətəndaşlarımızın e-mailləri "Yandex" hostinqinə bağlıdır və bunun üzərindən müxləlif onlayn servislər alınır. "RuNet"in çöküşü ilə bunların hamısı risk altına düşəcək.

- Müşahidə etmək olar ki, bəzi internet mağazalar fiziki olaraq Rusiyadakı resurslara bağlıdır. Bu mağazalardan edilən alış-verişdə ödənişlər Azərbaycan banklarında aparılsa da , müraciətlər Rusiya İP-lərindən yönləndirilir. Belə olan halda isə, Rusiya internetində yaranan problem bizim bu tip internet mağazalara da təsizrsiz ötüşməyəcək. Ən maraqlı və bəlkə də ən düşündürücü məqam isə bizim ".az" domeninin ehtiyat (backup) DNS name serveri ilə bağlıdır.

Bir qədər araşdrıma ilə görmək olar ki, bizim milli domenin ehtiyat serveri, müharibənin ən qızğın yerində, Ukraynadadır. Xatırladıram ki, ".az" domeninin DNS serverləri Azərbaycan İnternetinin fəaliyyət göstərməsi üçün ən vacib resurslardan biridir. Onun sıradan çıxarılması, elə Azərbaycan internetini "rubilnik"dən söndürmək kimi bir şeydir.

Düşünürəm ki bu resursun indiki anda Ukraynada yerləşməsində informasiya təhlükəsizliyimiz üçün ciddi risklər var.  Adətən ən azı iki ehtiyat server olur. Bildiyim qədər o birisi də Estoniyadadır, hansı ki, indiki yaranmış hərbi-siyasi vəziyyətlə bağlı, elə onu da riskli zona hesab etmək olar.

Fikrimcə, əgər bizim milli resurs, DNS server müharibənin getdiyi bir ərazidədirsə istənilən an o yox ola bilər. Bu isə, düşünürəm ki, təhlükəsziliyimiz üşün ciddi təhdiddir.

Aidiyyətı qurumların bunu nəzərə alması, ehtiyat serverlərin digər daha sakit olan Avropa ölkələrinə köçürülməsi daha doğru olardı.
Yeri gəlmişkən, RİNN yanında Elektron Təhlükəsizlik Xidmətinin, digər aidiyyətı dövlət qurumlarının gözlənilən təhlükələr və risklərlə bağlı dövlət və özəl sektor üçün, sadə istifadəçilər üçün tövsiyələr verməsi doğru olardı. 

Qeyd: Material müəllifin feysbuk hesabından götürülüb.