Almaniyada havalar getdikcə isinirdi. İnsanlar baharın qoxusu gələn kimi paltolarını atdılar. Qorxumdan paltomu çıxarmadım, şair Əhməd Arifin bir misrasını dilimə yapışdırdım ki, mən də bir az da bahardan nəsibimi alım: "Dağlarına bahar gəlmiş məmləkətimin!"
Baharla Ağrı dağının ətəyindən Sürməli Çüxuruna yayılan lalələrin rəngini təsəvvür etmək belə ağlımı başımdan alır. Martın 21-dən aprelin ortalarına qədər melanxoliyanın dərinliyi ruhumu izləyir. Sərxoş bir bəni-adəm Köln şəhərinin soyuq, yağışlı, rəngsiz küçələrində aşağı-yuxarı dolaşır. Cismim bu yad diyarda olsa da, ruhum ordadır - vətənimin baharında. O anlarda şeir yazmasam da əhvalım, baxışım, duruşum, hətta arzularım şeirə çevrilir.
Bazar günü səhər İstanbula uçanda Almaniyaya gəlməyən baharı vətəndə tapmaq ümidində idim. Amma təəssüf ki, orada da bahar yox idi. Yağışı, əsən küləyi gördükcə Almaniyadan gətirdiyim paltomdan daha çox yapışırdım.
İlk işim İstanbulun tarixi bölgəsi olan Sarayburnunu gəzmək oldu. Deyə bilərəm ki, Bəyazzitdən piyada gedib Sultanəhməd meydanına çatmaq, bir müddət uzaqdan Ayasofyanı seyr etmək, sonra Ədəbiyyat vəqfinin kafesində aşura yemək indi "daussilam"ın, yəni yurd həsrətinin ilk dərmanıdır. Kafedə aşuramı keyflə yeyərkən yuxarıdan "Ədəbiyyat" jurnalının baş redaktoru İmdat Avşarın yazı makinasının səsləri eşidilirdi. Zarafat bir yana, İmdat qardaş doğrudan da orada idi. Amma təəssüf ki, onu görə bilməyincə Eminönünə, sahildəki İstanbul Bələdiyyə Kitabxanasına doğru endim.
Türkiyədə kitablar, kitab mağazaları da qəribədir. İllərdir, sağ-sol kitab mağazalarında həmişə eyni kitabları görməkdən bezmişəm. Nə vaxt getsəm kitab mağazalarındakı mühafizəkar kitab mağazalarının vitrinləri Sultan Əbdülhəmidi müdafiə edən, Rotşild və Rokfeller ailəsi haqqında sui-qəsd nəzəriyyələri ilə dolu kitablarla bəzədilib. Kadıköydəki solçu nəşriyyatlarda əsasən "Üç Fidan", "Kaypakkaya", "Kənd İnstitutları" və "Sabahattin Ali" kitabları önə çıxırdı. Maşallah, sağımız da, solumuz da hələ keçmişdə yaşayır. Keçmişin gözəllikləri və həsrəti ilə, indiki və ya gələcək haqqında heç düşünmədən vaxtı doldurmağa davam edirik. Döyüşlər hələ də keçmişin döyüşləridir. Keçmişin döyüşləri bu günü və hətta sabahı müəyyən edir.
Beynimi yoran bu sualları Bəylərbəyində məskunlaşan əziz müəllimim professor Səlahəddin Xəlilovla müzakirə etdik. Hər sualıma gözlərini zilləyib mənalı təbəssümlə cavab verdi. Bu sıralarda onun beyni daha çox Azərbaycan şairi və dramaturqu Cəfər Cabbarlı ilə məşğul idi. O, bu şairi xalqımızın oyanması, inkişafı, özünü dərk etməsi üçün çox vacib hesab edirdi. Cəfər Cabbarlıdan danışdıqca yadıma şairin "Məhkum Şərq" şeiri düşdü:
"Hələ də sükut etmədəsən,
ey evi bərbad!
Kimdən, əcaba,
ummadasan dərdinə imdad?"
Səlahəddin hoca Bəylərbəyində kitab, elm, fəlsəfə qoxulu təvazökar bir ofis açdı. Oraya kim gəlmir ki?! Türkiyə Cümhuriyyətindəki - Ankara, İzmir, hətta Şərq universitetlərindən çox fərqli düşüncələri olan insanlar o ofisdə Səlahəddin hocanın çayını içərək dərin irfan söhbətinə qərq olurlar.
Bu dəfə bizi iftara dəvət etmişdi. Kənan dayımla getdik. İstanbula ayaq basan kimi ilk dostlarımdan biri olan professor Əbülfəz Süleymanlı da təbii ki, orada idi. Onun uşaqcasına gülüşləri, səmimi göz qırpmaları, ürəyindəki sevgi küləyi getdiyimiz yerləri dostlar bağına çevirdi. Hər dəfə İstanbula gələndə onun hərarətini yanımda hiss etmək mənə İstanbulu daha səmimi hiss etdirir. Söhbətlərimizin xatirələrində gizlənən "məltəm küləkləri"ni əlbəttə ki, heç kimə deməyəcəyəm.
Səlahəddin hoca sakit, aydın və gülərüz bir insandır. Baxışlarında fəlsəfənin skeptisizmindən çox bizim ağsaqqallarımıza xas bir güvən və rahatlıq var. O, keçmişi mühakimə etməkdənsə, gələcəyin problemləri ilə daha çox maraqlanır. Tarixdən nifrətlə danışan hər kəsi dərhal atəş kimi sualı verməklə təəccübləndirməyi xoşlayır:
- Bəs gələcək üçün nə təklif edirsiniz?
Təbii ki, insanlarımızın əksəriyyətinin "gələcəklə bağlı təklifləri" olmadığı kimi, beynində yüz ildən bəri təkrarlanan müəyyən mühakimə, qaralama, əzbərlədiyi şüarlar, problemlərlə dolu olduğu üçün bu qəfil sual onları təəccübləndirir. Bu heyrət zamanı Səlahəddin Hoca sakit davranışı ilə yüngülcə gülümsəyir və ziyalının cəmiyyətdəki rolunu izah etməyə başlayır. Onun fikrincə, ziyalı cəmiyyətdə tək olan, lakin cəmiyyətdən qopmayan, istənilən halda öz sözünü deyən insandır.
Səlahəddin hocanın ürəkaçan sözləri olmasaydı, İstanbulun soyuq, küləkli havası məni az qala xəstə edəcəkdi. Həsrətlə gözlədiyim günəş çıxmadı. Qara buludlar və arabir yağan yağış kürəyimi və saçımı isladıb məni narahat edirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, mən xoşbəxt idim. Dar və sıldırım yollara rəğmən Əbülfəz bəylə Çamlıca və İcadiyə boyunca həyəcanla gəzir, köhnə malikanələrin qarşısında uşaq kimi şəkil çəkdirirdik. Çalışdığı Üsküdar Universitetindəki dostlarımızdan Zülfikar Özkan, professor İbrahim Özdəmirlə apardığımız qısa söhbətləri də istirahət anlarımız kimi hesab etmək olar. Xüsusən Şərafəddin Yılmazla tanış olmaqdan və onunla qısa da olsa söhbət etməkdən çox məmnun oldum. Onun əməyi ilə Türk Mədəniyyətinə Xidmət Vəqfi tərəfindən nəşr edilən dəyərli kitablar Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, İsmail Qaspıralı kimi şəxsiyyətlərin Türkiyədə tanıdılması baxımından böyük xidmətdir.
Andre Gide demişkən, vətən bir neçə dostdan ibarətdir. Bu dostlardan biri də Bəxtiyar Aslandır. Bir neçə il əvvəl İstanbulla vidalaşaraq Bandırma Universitetində işə başlayıb. Pandemiya dövründə tez-tez telefon zəngləri edir, o vaxt içimizdə rezonans doğuran "kənd həsrəti"ndən danışırdıq. Onun da mənim kimi yağışa, küləyə baxmadan qaçaraq gəlməsi İstanbul sevgisinin hər çətinliyin üzərində dayanmasından qaynaqlanırdı. Bəxtiyar bəyin dəvəti ilə Səlahəddin hoca və Əbülfəz bəylə birlikdə Sultanəhmədin tarixi məkanı olan "Sultan köşəsi" restoranına getdik. Restoran sahibi Rəcəb İncəcik Bəxtiyar və Əbülfəzin yaxın dostu imiş. Onun bizim üçün xüsusi hazırladığı ətli plov göstərdiyi yaxınlıq və qonaqpərvərliklə tam uyğunluq içində idi. Qısa müddətdə süfrə sıxlaşdı və qiyabi tanıdığımız "İlesam" prezidenti Cengiz Vahni də bizə qoşuldu. Onun səmimi söhbəti, mehriban təbəssümü bizi bir-birimizə daha da yaxınlaşdırdı.
Çaylarımız gələndə ədəbiyyat, fəlsəfə söhbəti ruhumuzu məst etdi. Gecə gec saatlarda oradan ayrılanda anladım ki, Yəhya Kamal nə üçün İstanbula "Sadə bir məhəlləsini sevmək də bir ömrə dəyər" deyə yazmışdı.
On günlük məmləkət qaçhaqaçı başa çatdıqda, hava qəfil dəyişməyə başladı. Günəş parıldayarkən kürəyimdə gəzdirməkdən yorulduğum paltomu nəhayət, çamadanıma qoydum. Dayımın əllərinin istisində, gözlərinin nəmində, İstanbulun həsrətində nəyisə unutmuş kimi ürkək və narahat hisslərlə şəhəri tərk etdim.
çap et