27 mart tarixi 2018-ci ildən Azərbaycanda elm günü kimi qeyd olunur. Ənənəvi olaraq bu günlərdə bu sahəyə aid mövcud vəziyyət müzakirə olunur, nailiyyətlər, problemlər və gələcək perspektivlər haqqında təkliflər irəli sürülür.
Elmin cəmiyyətin əsas hərəkətverici qüvvəsi olduğu, cəmiyyətin inkişafında, rifah halının yaxşılaşmasında vacib rol oynadığı heç kimdə şübhə doğurmur. Yenə şübhə doğurmayan başqa bir məqam süni intellekt texnologiyalarının hakim olduğu müasir dövrdə məhz qabaqcıl elm sahəsində yüksək göstəricilərə sahib olan ölkələrin hər bir sahədə dayanıqlı inkişafa nail olmaya müvəffəq olduqlarıdır. İllərdir ictimaiyyətin müzakirə etdiyi əsas məsələlərdən biri də elm sahəsində qabaqcıl ölkələrin buna hansı yolla nail olduqları ilə bağlıdır.
Hər şeydən əvvəl qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir ölkədə elmin inkişafı və nailiyyətlərin yüksəldiləməsi üçün cəmiyyətdə elm mədəniyyəti mühitinin yaradılması ilkin şərtlərdən biridir. Elm mədəniyyəti;insanların elmin vacibliyinə inanması, elmə maraq göstərməsi, elmə dəstək verməsi, elmdən kənarda hidayət axtarmaması mənalarını ehtiva edir. Yəni cəmiyyət olaraq elmin ölkənin sosial-iqtisadi inkişafında əhəmiyyətinin fərqinə varmalıyıq. Bu mənada həm dövlət qurumları, həm özəl sektör innovativ layihələr əsasında hazırlanmış elmi bilgiyə ehtiyac duymalı, intellektual sərməyənin formalaşdırılmasına öz töhfəsini verməlidir.
Bu mühitin yaranması isə kompleks bir prosesdir. Bu prosesdə elm sahəsində fəaliyyət göstərən insanların maddi təminatının yaxşılaşdırılması, tədqiqat layihələrinin dəstəklənməsi və yaxud universitet-sənaye əməkdaşlığının qurulması kimi tədbirlər çox vacib və zəruri olsa da, tək başına kifayət deyil. Bunun üçün daha kompleks tədbirlərə və islahatlara ehtiyac var. Bu prosesdə təhsil birinci yerdə dayanır. Ölkənin təhsil sistemi yaradıcı təxəyyülə və təfəkkürə sahib, sərbəst mühakimə və tədqiqatçılıq qabiliyyəti inkişaf etmiş şəxsiyyətlər yetişdirməlidir. Bugün həm təhsil sistemimiz, həm cəmiyyətdə hakim olan orta məktəblər ali məktəbə keçid mərhələsidir fikrindən azad olmalıdır. Təbiidir ki, bunun üçün bu şagirdləri yetişdirən müəllimlərin özlərinin bu keyfiyyətlərə sahib olması vacib şərtdir.
Məktəblərin tədris prosesinə elmi tədqiqat elementlərini daxil etməsi zəruridir. Şagirdlər üçün keçdikləri fənnlərdə nəzəri təhlilin aparılması metodundan istifadə edərək, fərziyyələr irəli sürməsi və onu yoxlamaları üçün eksprementdən istifadə etməyə imkan yaradılmalıdır. Bu mənada məktəblərdə regional və ümumrespublika səviyyəsində fənn olimpiadaları ilə birgə fikir, innovasiya və ixtira müsabiqələrinin təşkil olunması əhəmiyyətlidir.
Türkiyədə son illər bununla bağlı çox yaxşı bir ənənə formalaşıb. Bu mənada qısa adı TUBİTAK olan Türkiyə Elmi və Texnoloji Tədqiqat Şurası, həm də özəl və dövlət universitetlər hər il orta məktəb şagirdləri arasında həm fundamental, həm humanitar elm sahələri üzrə yüksək maddi həvəsləndirmə mükafatı olan fikir və innovasiya müsabiqələri təşkil olunur. Mən özüm həm TUBİTAK-ın fikir və layihə festivalında, həm də çalışdığım Üsküdar Universitetinin”İçat Çıxarma Vaxtı” adı altında keçirdiyi fikir festivalının münsiflər heyətinin üzvüyəm. Bir neçə mərhələdən keçərək final müsabiqəsinə vəsiqə qazanan şagirdlərin motivasiyası, gözlərindəki işıltı onların gələcəkdə elm sahəsində öz töhfələrini verəcəyinin xəbərçisidir. Xatırlatmaq istəyirəm ki, bu müsabiqələrdə şagirlərlə birlikdə onları bu müsabiqəyə hazırlayan müəllimlər də mükafatlandığı üçün onlar da bu tədbirlərdəki motivasiyası yüksəkdir.
Ötən ilin may ayında Türkiyənin məşhur "Teknofest" müsabiqəsinin ölkəmizdə keçirilməsi Azərbaycan gəncliyi üçün texnologiyanı öyrənməsi, inkişaf etdirilməsi üçün çox böyük bir addımdı. Azərbaycanlı gənclərin bu müsabiqədə necə həvəslə iştirak etdiklərini, həmçinin yüksək texnologiyalara əsaslanan layihələr təqdim etdiklərini əyani şəkildə müşahidə etdik və gənclərimizin uğurları ilə qürur duyduq.
İkinci olaraq xüsusi qeyd etmək istədiyim vacib məqam bu prosesə xaricdə yaşayan və uğurlu elmi karyera qazanmış elm insanlarımızın qarşılıqlı fayda əsnasında cəlb olunmasıdır. Son vaxtlar xaricdə yaşayan elmi diasporamızla müxtəlif sahələrdə əlaqələrin genişləndiyini müşahidə edirik.
Lakin bu, onların imkanlarından, ələlxüsus elmi potensialından tam istifadə etməyimiz mənasına gəlmir. Bunun üçün xaricdə yaşayan azərbaycanlı alim və tədqiqatçılar üçün onların potensialından istifadə ediləcək daha professional idarəetmə mexanizminə sahib olan geniş platformalar təsis olunmalıdır.
Beləliklə də, ölkəmizdə elmin yenidən qurulması prosesinə onları daha çox cəlb etmək və onların təcrübəsindən istifadə etmək vacibdir. Bu cür platformalar, bu elm insanlarının ölkəmizin elm və texnologiya potensialına töhfələrinin daha da artırılmasına geniş şərait yaradacaq. Bu yolla bir növ beyin köçünü, beyin gücünə çeviməliyik.
çap et