525.Az

Mərdliyin profilləri - C. F. Kennedi


 

İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib

Mərdliyin profilləri - <b style="color:red">C. F. Kennedi</b>

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

 

Taxt-tacın (söhbət Böyük Britaniya taxt-tacından gedir – tərcüməçi) bu hərbi düşmənindən xahiş ediləndə ki, ittiham olunan əsgərlər üçün məsləhətçi kimi xidmət göstərsin, heç bir tərəddüdə yol verilmədən təklif qəbul olundu. O, öz tərcümeyi-halında sonralar qeyd edirdi ki, “mənim nə vaxtsa cəhd etdiyim ən taqətdən salan və yorucu bir iş olmaqla, çox çətinliklə qazanılmış populyarlığımı riskə qoyurdu və hələ də təşviş hiss etmədiyim bir xalq şübhələrinə və əvvəldən verdikləri qərarlara səbəb olacaqdı”. Həm də sonralar cəsarətli Prezident – və müstəqil Senator və Prezidentin atası olan – bir adam nəinki məsləhətçi qaldı, həm də öz müştərilərinin qətl ittihamından bəraət almasına nail oldu, məhkəmələr toplumuna nümayiş etdirdi ki, əldə olan heç bir sübut göstərmir ki, atəş açanlar bunu qəsdən və provakasiyasız etmişlər:

 

“Bizim arzularımızın, bizim meyllərimizin və ya bizim ehtiraslarımızın diqtəsi ilə nəsə baş verirsə, onlar faktları və sübut şəraitini dəyişdirə bilməz. Qanun qeyri-dəqiq arzulara, təxəyyülə və adamların səbəbsiz əhval-ruhiyyəsinə əyilməməlidir...

 

Jürinin centlmenləri – mən vəkillikdə dustaqlar üçünəm; və yalnız markiz Bekkarianın (Çezare Bekkaria (1738-1794-cü illər) – italyan maarifçisi, hüquqşünası, publisisti olmaqla, cəza və cinayətin mütənasib olması ideyasını irəli sürmüşdü – tərcüməçi) sözləri ilə bağışlanmağı xahiş edəcəyəm: “Əgər mən bir həyatı xilas etmək aləti olmağı bacarsam, onun xeyir-duası və göz yaşları, bəşəriyyətin nifrətinə görə mənə kifayət olan qədər bir təsəlli olacaqdır”.

 

 

XI

 

 

Mərdliyin mənası

 

    

 

Bu, mərdlik və siyasət barədə kitabdır. Siyasət situasiyaları bəzəyir, mərdlik mövzunu təmin edir. Mərdlik universal bir ləyaqət olmaqla, bizim hamımız tərəfindən dərk edilir – lakin mərdliyin bu portretləri siyasətin sirrlərini dağıda bilmir.

 

Əvvəlki səhifələrdə sadəcə meydana çıxan əhvalatlara sahib olan adamlardan biri üçün motivasiyanın və nailiyyətin aydın qaydada kəsilmiş mənzərəsidir. Bu mürəkkəbliklərin, ziddiyyətlərin və şübhələrin hər biri bizi bəlaya salmaq üçün qalxdı. Buna baxmayaraq, onun həyatını biz təfsilatı ilə öyrənsək də, hər bir adam bir qədər müəllim kimi qalardı. Ancaq onun mərdliyinin effekti aydındır, hadisə cırıla bilməyən bir pərdə ilə kölgə altına salınır. Biz əminlik qaydasında bəyan edə bilərik ki, səbəblər nəyə görə – həm də nəsə bizdən yan qaçır. Biz düşünürük ki, cavabı biz öz əlimizdə saxlayırıq – həm də o hansısa yolla barmaqlarımızın arasından sürüşüb çıxır.

 

İstənilən psixiatr bizə deyəcəkdir ki, motivasiya daim çətinliklə qiymətləndirilir. Siyasətin qaranlıq dənizində onu izləmək xüsusilə çətindir. Kim öz ştatını və situasiyanı milli mənafeyə görə tərk edirsə – Deniel Uebster və Sem Hyuston kimi adamlar, onların yüksək vəzifə üçün olan ambitsiyaları gizlədilə bilməzdi – özlərini açıq şəkildə ittiham altında qoydular, onların ambitsiyaları isə yalnız Prezidentliyi əldə etməklə qane ola bilərdi. Kimlər ki, geniş prinsiplər uğrunda mübarizə aparmaq üçün öz partiyaları ilə əlaqələrini kəsirlər – Con Kvinsi Adams və Edmund Ross kimi adamlar – onlar ittihamla üzləşdilər, bayraq altında vəzifəni qəbul etmiş və həm də böhran anında başqa məqsəd üçün ondan uzaqlaşırlar. Lakin xüsusi hadisələrdə, əvvəlki fəsillərdə göstərildiyi kimi, mən məlumatı uzun müddət öyrəndikdən sonra inandırılmışam ki, milli mənafe təsvir olunan işləri görənlərin hərəkətlərini özəl və siyasi qazancdan daha çox təməl motivasiya ilə təmin edir. Bu o demək deyildir ki, onlardan çoxu özlərinin qəbul etdikləri çətin kursdan xeyir götürməyə can atmırdılar, baxmayaraq ki, bunda nadir hallarda uğur qazanırdılar. Siyasətçilər kimi – və bu, yəqin ki, bütün həmin siyasətçilərin şəraitləri üçün hökmən heç də narazı qalmaq deyildi – onlar belə etdikdə açıq şəkildə ona haqq qazandırırdılar.

 

Əlbəttə, mərdlik hərəkətləri bu kitabda təsvir olunmaqla, əgər biz düşünsək ki, yüksək prinsiplərə özlərini həsr edənlərin hər biri bütünlüklə unudulmuşdur, bu vaxt onlar sitayiş edilən qəhrəmanların ənənəvi şəhvətindən daha çox ilham verəcək və daha çox parlayacaqlar. Lakin belə də ola bilər ki, necə ki, Prezident Con Adams, yəqin ki, bizim nə vaxtsa malik olduğumuz marağı yoxa çıxan və müdrik ictimai xidmətçi kimi özünün “Birləşmiş Ştatlar Konstitusiyasının müdafiəsi” əsərini yazanda daha çox həqiqətə yaxın idi: “Bu faktiki olaraq həqiqət deyildir ki,  nə vaxtsa mövcud olmuş hansısa bir adam ictimai işi özündən daha çox sevir”.

 

Əgər bu doğrudursa, onda nə səbəbə görə əvvəlki səhifələrdə xatırlanan dövlət xadimləri məhz etdikləri kimi hərəkət etməli oldular? Bu ona görə deyildi ki, onlar “ictimai işi özlərindən artıq sevirdilər”. Əksinə, bu dəqiq olaraq belə idi ki, özlərini sevirdilər – çünki onların hər biri üçün özlərinə hörmət etməyi saxlamaq başqaları ilə birlikdə populyarlığı saxlamaqdan daha vacib idi – çünki onun vicdanlılığa və mərdliyə görə nüfuza nail olmaq və ya onu saxlamaq arzusu öz vəzifəsini qoruyub saxlamaq arzusundan daha möhkəm idi, – çünki onun vicdanı, onun əxlaq barədə şəxsi standartı, onun vicdanlılığı və ya mənəviyyatı, onu sən necə adlandırırsan adlandır, – ictimai bəyənilməməyin təzyiqlərindən daha güclü idi, – çünki onun inamı belə idi ki, onun kursu ən yaxşı olmaqla, bütünlüklə haqq qazanacaqdır, ictimai məzəmmətin qorxusundan daha üstündür.

 

Baxmayaraq ki, ictimai xeyir onun bilavasitə qurban verməsindən faydalanır, bu yayğın və ümumi konsepsiya deyildir, özünü sevməyin təzyiqlərindən biri və ya onların kombinasiyasıdır ki, onu məhz hərəkət kursuna atır, bu isə əvvəlcə təsvir edildiyi kimi kəmərlərlə və nizələrlə nəticələnir. Bu o vaxt baş verir ki, siyasətçi nə ictimai xeyiri, nə də özünü sevir və ya o vaxt ki, onun özünü sevməsi məhdudlaşır və vəzifənin tələsi ilə qane olur, ictimai mənafeyə pis şəkildə xidmət olunur. Və bu o vaxt baş verir ki, o, özünü elə yüksək qiymətləndirir ki, özünə hörmət ondan igidlik və vicdan cığırı ilə irəliləməyi tələb edir, bu isə hamının xeyrinədir. Bu o vaxt baş verir ki, kursunun düzgünlüyünə özünün inamı onu Con K.Kalhounla bir yerdə bunu deməyə qadir edir:

 

“Mən heç vaxt bilməmişəm ki, Cənubi Karolina ölçü barədə düşünür. Mən heç vaxt ona məsləhət verməmişəm. Mən öz mühakiməmin ən yaxşısına və öz vicdanıma müvafiq olaraq hərəkət edirəm. Əgər o bəyənirsə, bu yaxşıdır və faydalıdır. Əgər o bəyənmirsə və istəyir ki, mənim yerimi başqa kimsə tutsun, mən bu yeri boşaltmağa hazıram. Biz taraz adamlarıq”.

 

Bu o demək deyildir ki, mərd siyasətçilər və mərdlik naminə danışdıqları prinsiplər daim düzgündür. Con Kvinsi Adams, necə deyərlər, belə qət etməli idi ki, Embarqo Yeni İngiltərəni viran qoyacaqdır, lakin həm də britaniyalıları qıcıqlandıracaqdır. Deniel Uebster öz tənqidçilərinə müvafiq olaraq quldarlıq qüvvələrini əbəs yerə sakitləşdirmək istəyirdi, Tomas Hart Benton tabe olmayan və lovğa eqosentrik idi. Sem Hyuston hiyləgər, tez dəyişən və arxa çevirməyə yaramayan bir adam idi. Bəzilərinin gözündə Edmund Ross Konstitusiyaya və Konqressə açıqca tabe olmayan adamı müdafiə etmək üçün səs vermişdi. Lutsius Lamar inflyasiyanın planlaşdırdığı şərləri anlamaqda uğursuzluğa uğramışdı, bunlar bəzi hallarda nəzarətsiz depressiyanın faciələrinə daha uyğun idi. Norris və Taft, necə ki, təsdiq edilir, Konstitusiya prinsiplərindən daha çox, kor-koranə izolyatsionizmdən irəli gələn motivlər əsasında hərəkət edirdilər.

 

Bunların hamısı haqqında, həm də çox danışıldı. Bizim hər birimiz  adamlar uğrunda aparılan mübarizə kurslarının ləyaqətlərini özümüz üçün müəyyən edə bilərik.

 

Lakin həmin məsələni onların mərdliyinə vurğunluq qaydasında müəyyən etməyimiz vacibdirmi? Adamlar yalnız nəzakətli olmaq üçün eyhamla bəyan etdikləri prinsiplərə görə öz karyeralarını şərəfli qaydada risk altına atırlar. Gələcək nəsil də onları öz dəyərlərinə görə bu qaydada şərəfləndirəcəkdir. Əlbəttə, bir dəfə qardaşın qardaşla vuruşduğu ölkə olan Amerika Birləşmiş Ştatlarında biz adamın igidliyini atəş altında, onların vuruşduğu bayrağın altında imtahana çəkməklə mühakimə edə bilmərik.

 

Öz düşüncələrinin düzgün olduğuna görə danışmaqla, karyeralarını riskə atan adamların hamısını heç də ittiham etmirəm. Əlbəttə, bu aydındır ki, Uebster, Benton və Hyuston 1850-ci il Kompromossində düzgün deyildilər, onların hər biri Birliyi qoruyub saxlamaq məqsədini güdməklə bir ümumi tədbir barədə bütünlüklə müxtəlif baxışları müdafiə edirdilər. Lutsius Lamar öz yerindən istefa verməkdən imtina etdikdə, öz Qanunvericiliyinin təlimatlarını pozdu, bütünlüklə Con Taylerdən müxalif dəbdə öz mərdliyini nümayiş etdirdi, o, Senatda öz karyerasına son qoydu, çünki belə təlimatların əl-qolu bağladığına inanırdı. Digər tərəfdən, Tayler Adamsa nifrət edirdi; və Adamsa “qısqanc əhval-ruhiyyəyə, quldurluq ambitsiyasına və Deniel Uebsterin çürük ürəyinə malik olduğuna” görə nifrət edilirdi. Respublikaçılar Norris və Taft nə gözün yanındakı gözü, nə də Demokratlar olan Kalhounu və Bentonu görə bilmirdilər.

 

Bu adamların hamısı bir tərəfdə deyildi. Onlar ümumiyyətlə nə bütünlükdə sağ, nə bütünlükdə konservativ, nə də bütünlükdə liberal deyildilər. Onlardan bəziləri uca səslə qışqıran azlığa qarşı müxalifətdə olan öz seçicilərinin dinməz çoxluğunun əsl hisslərini təmsil edirdilər. Onların bəziləri öz seçicilərinin uzağı görə bilməyən və dar xurafatına müxalif olaraq öz ştatlarının uzun siyahılı maraqlarını real olaraq irəli sürə bilmirdilər, lakin onlardan heç də bəziləri belə deyildi. Onlardan bəziləri təmiz və alicənab adamlar idilər, öz karyeraları boyu xeyirxah və nəcib olmuşdular, ən yaxşı amerikan ənənələrində qəhrəman idilər. Norris pis qurtarsa da, tabe olmurdu; Adams qıcıqlandırılan bambılı idi; Uebster xeyriyyəçi biznesmen idi; Benton lovğa kobud adam idi, – bizim real həyatımızın siyasi qəhrəmanları belə işlər görürdülər.

 

Bəziləri mütləq prinsiplərə güzəştə getmədən özlərini həsr etməklə, mərdlik nümayiş etdirirdilər. Digərləri mərdliyi, kompromissi qəbul etmək, barışığı müdafiə etmək yolu ilə, münaqişələrin yerini əməkdaşlığa verməyə hazırlıqlarını nümayiş etdirirdilər. Əlbəttə, onların mərdliyi bərabər keyfiyyətə malik idi, baxmayaraq ki, müxtəlif kalibrdə idi. Çünki amerikan hökumət sistemi, əgər hər bir adam istənilən problemə yaxınlaşmaqda məsuliyyət mövqeyində olsaydı, fəaliyyət göstərə bilməzdi, necə ki, bunu Con Kvinsi Adams etmişdi, necə ki, problem ali matematikada idi, ancaq həm də sektsional ehtiyaclara və bəşər qısa ömürlülüyünə görə bu fəaliyyət məhdudlaşırdı.

 

Onların əksəriyyəti, müxtəlifliklərinin əksinə, ümumilikdə çox şeydə bir-birinə bənzəyirdi – nəfəsi kəsən natiqlik istedadları, parlaq alimliyi, adamın partiya və sektsiya mənafelərindən yuxarı duran genişliyi və hər şeydən əvvəl, özlərinə dərindən gələn inam, onların vicdanlılığı və öz işlərində düzgünlüyü.

 

Mərdliyin mənası, siyasi motivasiya kimi, dəfələrlə düzgün anlaşılmamışdı. Bəziləri öz vuruşlarının həyəcanına sevinirdi, lakin onun nəticələrinin necə olacağını bilməkdə uğursuzluğa düçar olurdu. Bəziləri başqa adamlardı və başqa vaxtlarda onun ləyaqətlərinə valeh olmuşdu, lakin bunun cari potensialını dərk etməkdə uğursuzluğa uğramışdı. Yəqin ki, siyasi mərdliyin bu əhvalatlarının əhəmiyyətini aydınlaşdırmaq üçün yaxşı olardı deyək ki, bu kitab yoxdur.

 

(Ardı var)
 




04.08.2014    çap et  çap et