Belə yağışda çətir götürmək də mənasızdı... Adama elə gəlir ki, islanmaqçün sadəcə nəfəs almaq bəs edər! Binanın divarına söykənib baxıram... Başımın üstündəki eyvanın navalçaları çatdırmır, su elə axır, deyirsən indi evin sahibəsi romantik anlar yaşayır. Qınayan olmasa, yağış altında rəqs də eləmək olar, kino da çəkmək. Amma əgər buranın gözəllik salonlarında ustalar saçlara normal düzüm verə bilərsə... Ona da şübhəm var, nə isə. Enli şosse ilə sel gedir, maşınlar sanki üzürlər, səkinin yaxınlığından keçəndə sürəti bir az da endirib süzürlər üzüaşağı. İntəhası bu vur-çatlasında adamların qaçaqaça düşməməyi, heç yerə tələsməməyi də çilədən çıxarır məni... Hələ əyninə "yorğan"ı keçirmiş yaşlı qadın; dayanıb yağışın altında süd içir. Süd ey, özü də... Bu südü otelin səhər yeməyində amerikanonun yanında qoyurlar, şamla isinən şüşə çaydanda... Kofenin acı təmini yumşaltmaqdan ötrüdü! Yəqin məni südün "təyinatı üzrə" istifadə olunmamasından daha çox xanımın azadlığı, rahatlığı, yağışa, qaydalara meydan oxuması cəlb edir. Arada bir əynindəki "yorğanın" cibindən tənbəkisini də çıxarıb yağışda islada-islada bükür, yaş kağızın yanmayacağını ağlına da gətirmədən odlayır əlindəkini... Bu arada süd bardağını açıq terrasdakı masanın üstünə qoyur. Çətirdən yayınan damlalar südün içinə düşdükcə bir daha anlayıram: Bura Tbilisidir! Burda insan azadlığının minbir şəklini, ifadəsini görə bilərsən...
On il əvvəl çıxmışam bu şəhərdən... Amma nədisə həmişə xoşbəxt və azad hiss etmişəm burda özümü. Yeməklərinin kalorisi ilə çəkini, şərabları ilə ayıq başı, tarixi, mədəniyyəti ilə intellektləri şişirdən Tbilisi bu dəfə ayrı cür görünür gözümə. Belə havada qırmızı şərabı konyaka, onu da sitrus meyvələrinə qatıb içinə darçın çubuqları atırlar, isidib qlintveyn hazırlayıb yol kənarında, keçib gedənə təklif edirlər. Burda şərab içmək üçün xüsusi mərasimə, əylənməkdən ötrü hansısa seçilmiş günlərə ehtiyac yoxdu... İri alış-veriş mərkəzinin böyründə-başında yaşamaqçün hər cür şərait var. Bahalı brendlərin pal-paltarını isti xaçapurinin pendir qoxusu elə bəzəyir, deyirsən belə də olmalıdı. Elə həmin o xəngəlli, xaçapurili restoranın bu biri başında da qlamur şirniyyat hazırlayırlar. İstəsən manqonu, bananı, ananası, sonra canım sənə desin, əndrəbadi görünən nə könlündən keçsə, bir-birinə qatıb kokteyl hazırlayarsan, cana vura-vura gəzərsən özünçün. Qabağındakı gül dükanı da təsadüf deyil, elə ticarət mərkəzinin içərisindən iri şüşə qapılardan keçib teatra düşmək imkanın var. Əliboş getməyəcəksən ki... Gül al, gir içəri! Bura Tbilisidi, balam! İki gün sonra elə bu dediyim yerdə - Qriboyedov adına Rus Dram Teatrının səhnəsində aktyorlar mənim sözlərimlə danışacaqlar... Niyyətimi həyata keçirmək üçün isə cəmisi bir sutka zamanım var...
Tamara, Qorqasali ...və Şota Rustaveli...
Tbilisini elə-belə turist kimi gəzmək istəsən, çox da böyük zəhmət və zamana ehtiyac olmaz. Otelini mərkəzdə - Azadlıq meydanında seç, vəssalam; bütün vacib məkanlar və tarixi abidələr ovcunun içində... Elə payi-piyada, bir başmaq seyrinə çıxıb hər yeri görə bilərsən. Şəhərin ortasından axan Kür, üzərindəki şüşəli Sülh körpüsü Tbilisinin rəmzi sayılır. Amma gürcülərin Qadın və Kişi simvolu şəhərin ən hündür yerlərində üz-üzə durublar. Aralarındakı məsafə də gözə görünmür sanki. Elə körpünün üzərindən keçib kəndir yoluna bilet almaq yetər ki, gürcü xalqının xarakterini ifadə edən Ana heykəlinə beşcə dəqiqəyə çatasan. Kəndirdən asılmış balaca köşklərdə özünü göyün üzündə hiss edirsən. Əzəmətli Ana heykəlinin əlindəki atributlar bu xalq haqqında hər şeyi deyir; bir əlində piyalə, digərində qılınc... Əgər dost kimi gəlmisənsə, süfrələri açıqdır, yox, əgər torpağına düşmən təki ayaq basmısansa, başına qılınc əndərəcəklər, hazır ol! Bu ismarışları qadının ötürməsi təəccüblü gəlməsin kimsəyə. Gürcü xalqı hələ Nizaminin və Şota Rustavelinin zəmanəsindən - yəni XII əsrdən Qadını başa keçirməyə alışıb. Məclisdə başa yox ey, bütöv millətin və dövlətin rəhbərliyinə. Hə, deyir gürcü çaritsası Tamara yaman adam imiş. Böyük gürcü şairi Şota Rustaveli də onun xalqa, hərbi, iqtisadi, mədəni sahədə inkişafa ayırdığı diqqəti görüb təsirlənib - "Pələng dərisi geymiş pəhləvan" - yazıb. İndi gürcülərin dastanı, ana kitabı kimi qəbul edilən əsərdə Tamara necə lazımdı öyülür... Məndən ötrü isə Tamaranın böyüklüyünü göstərən tarixi fakt odur ki, qadın siyasi uyğunluqla sarayın onun üçün seçdiyi kişiyə dözməyib, ayrılıb ondan. Sonra keçmiş əri ordu yığıb üstünə hücum çəkəndə yerinə - üzr istəyirəm, geriyə oturdub onu. Yəni məğlub edib... Düzdü, Lermontovun da "Tamara" əsəri var, amma nədirsə orda qəhrəmanını qüsurlu - riyakar təsvir edib, ona görə gürcülər and-aman edirlər ki, bu, bizim Tamara haqqında deyil.
Ümumiyyətlə gürcü xalqının əfsanələr yaratmaqda tayı-bərabəri yoxdu. Elə bircə şəhərin əsasını qoymuş Vaxtanq Qorqasali haqqında nə qədər mif var. Ana heykəlinin qabaq-qənşərində at üstündə özünə yer eləmiş Qorqasalinin qartalı quşu səmadaca ovlayıbmış, ovqarışıq kükürdlü suya düşür qartal... Vaxtanq onun arxasınca enəndə isti suda quşların bişdiyini görüb üzülür, amma burda qaynayan bulaqlara görə şəhəri məhz bu yerdə salmaq qərarı verir. Beləliklə, bizim eranın V əsrində çar Vaxtanq Qorqasali "isti bulaq" anlamı verən Tbilisi adlı şəhərin əsasını qoyur. Xalq onun qəhrəmanlıqlarını vəsf edən çoxlu əfsanələr yaradıb... Misal üçün yaralı atını kürəyinə alıb dağın başına kimi qalxan Qorqasalidən hamı qorxurmuş - deyirlər. Elə bu adı da ona farslar veriblərmiş - Qorqasali - Qurdbaşlı deməkdir... Döyüşdə başına qurd təsvirli dəbilqə geyinən Vaxtanq düşməni qorxuya salarmış, hamı Qorqasali - yəni canavar başlı - burdadı özünüzü qoruyun - deyə haray çəkərmiş... Bu miflərin doğruluğunu yoxlamaq imkanından məhrumuq. Amma bircə o dəqiqdir ki, şəhər üçün belə yeri seçməsi hər cəhətdən faydalı olub. Bu günə qədər kükürdlü hamamlar Tbilisinin simvoludur, turistlərin sevdiyi istirahət məkanıdır. Biri elə Nərimanovun evinin yanındadı, amma ora gedib çıxmağım var...
Mirzə Fətəli...
Mirzə Fətəlinin evi elə mərkəzdə, Qorqasali küçəsindədi... Yağış olmasa piyada, gəzə-gəzə getmək olar. Amma sevimli yazıçının görüşünə mahnıdakı kimi "sürüşə-sürüşə" getməyə hövsələm çatmır. Hələ taksiyə qaçdığım yerdə telefonum da təpəsi üstə düşür suya... Binanın önündə enəndə dərindən nəfəs alıram. Təkcə yağışla birgə havaya yayılmış ozonun gətirdiyi rahatlıq deyil, həm də "Müsyo Jordan" kafesindən gələn ilıq qoxuların məmnunluğudu bu... Bura Mirzə Fətəlinin evinin birinci mərtəbəsidi, on il əvvəl də avropalı qəhrəmanının adını daşıyan kafenin masalarından birinin arxasında idi böyük dramaturq. Daha doğrusu, Madam Tüssonun yaratdığı mum heykəli. On il öncə elə bu məkana girəndə Mirzə Fətəlini kafedə "yazıb-pozan" görüb diksinmişdim, şəkil də çəkdirmişdim onunla. Bu dəfə isə heç tövrümü pozmadan dərdləşirəm ustadla, redaktəmlə çıxan "Qobustan" dərgisinin saylarını da düzürəm qarşısına... Kafedə çalışan gürcü qızlarının belə birtəhər baxmağından da əndişələnmirəm qəti. İndi qalxıb Mirzənin qonağı da olacam, qonaq otağında evimdəki kimi gəzişib eyvanından açılan mənzərəyə də dalacam. Bu qəribəliyimə özüm də təəccüblənirəm düzü, amma Sənin Adamın XIX əsrdə qalsa belə, səninlədir!
Şəkidə anadan olan və həyatının müəyyən hissəni orda yaşayan Mirzə Fətəli 1834-cü ildə Tiflisdə işləyəndə bu binanı satın alıb və ömrünün sonuna kimi burda yaşayıb-yaradıb. Birinci mərtəbəsini evsizlərə kirayə verirmiş, özü də müftə... Yuxarısında özü qalırmış. Hə, böyük yazıçının bir vaxtlar Tiflisdə işləyərkən yaşadığı bu evdə onun xatirə muzeyi fəaliyyət göstərir. SOCAR Gürcüstan təmsilçiliyi binanı təmir etdirəndən sonra bura M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyi kimi fəaliyyətə başlayıb. Ona görə muzey Azərbaycan mədəniyyətinin kiçik modeli təsiri bağışlayır.
Muzeyin direktoru Leyla Əliyeva və müavini, gənc adaşı Leyla xanım ziyarətçilərdə hərtərəfli təsəvvürün yaranması üçün əllərindən gələni əsirgəməyiblər. Bələdçi Gülnar Məmmədova da Tbilisinin fəal azərbaycanlı gənclərindəndir. Mirzə Fətəli və ümumilikdə Azərbaycan mədəniyyəti haqqında ətraflı məlumat verməsi, gələnləri gülərüz qarşılaması ilə yanaşı, həm də burda yaşayan həmyerlilərimizə gürcü dili dərsləri deyir, bunun üçün dərs vəsaitləri - kitablar da yazıb. Ümumiyyətlə, Mirzə Fətəlinin evi elə sahibinin adına yaraşan şəkildə maarifçiliklə məşğuldu. Burda dil, musiqi alətlərində ifa və s. kurslar var. Bəxtimdən bu gün də həmyerlilərimizin gürcü dili dərsi var, Gülnar xanımla elə aşağıdakı kafedə ceviz mürəbbəli Azərbaycan çayı içəndən sonra gənclərlə görüşmək fürsətim də olacaq.
Muzey haqda on il öncəki məqaləmdə detallı yazdığımçün burda təkrarlamaq istəmirəm... Yaxşısı budur "Qobustan"ın sosial şəbəkələri üçün çəkdiyim video-materialların QR kodunu oxudub izləyin. Mirzə Fətəlinin eyvanında da, otaqlarında da atamın evindəki kimi rahat idim. Mənə görə insan təkcə doğma yurdda, böyüdüyü evdə yox, həm də onu yetişdirən sənət mühitində bəxtiyar olur... Tbilisi həm ab-havası, həm də bura ilə bağlı olan ziyalılarımızın taleyini, gördüyü işləri əks etdirməsi ilə mənimdir, əzizdir...
Xudmani bir çay süfrəsi arxasında Gülnar (gürcülər ona Quli - ürək deyirlər) ilə dərdləşirik. Daha doğrusu, Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlıların maddi və mənəvi problemlərindən, həm vətənə bağlı olmalarından, həm də doğulduqları yerdə özlərini tapmaq arzularından, burdakı həmyerli gənclərin seçilmək, görünmək üçün qatlaşdıqları əziyyətlərdən danışır Gülnar... Dinləyib, düşünürəm, görəsən, onlar üçün nə etmək olar?! Bu sualımın cavabını sabah, tamaşadan sonra tapacam. İndilikdə çayımı tələsik içib keçirəm muzeyə, birinci mərtəbədəcə, kiçik otaqda bizim gənclərin gürcü dili dərsidir... Yaraşıqlı, tərbiyəli, söz deyəndə qızaran cavanlarla bir az söhbət edib tamaşaya dəvət edirəm onları... Quli deyir ki, Nərimanovun xatirə muzeyi də yaxındadı. Bir az qabağa gedib üzü yuxarı dönməliyəmmiş...
Nəriman Nərimanov...
Məsafələri dəqiq hiss etmək çox böyük istedaddır. Deyəsən, məndə yoxdur bu... Ya da natanış yerdə yol-riz məsələlərində korazehin oluram, bilmirəm. Yağış da aman vermir, vallah. Çətirimdən ikiəlli yapışmışam, papaq kimi başıma keçirmişəm az qala... Hər an elə bilirəm ki, çox getdim, birdən gözümə dəyən elandan eynim açılır; Azərbaycan səfirliyinin konsulluq idarəsi. Qarşısında növbə gözləyənlər də bizimkilərdi. Əminəm, hansısa sənəddən, təsdiqdən ötrü burdadılar, özü də bizim dildə danışırlar. Özlərindən savayı, kimsənin olmadığı küçədə NUO - naməlum uçan obyekt kimi görürlər deyəsən məni, nə isə axtardığımı hiss edib bir-birinə baxırlar... Bir az boylanıram, telefonumda naviqatorda aramağa çalışıram Nərimanov muzeyin, amma çifayda, gərək gürcü əlifbası ilə, gürcü dilində verəsən axtarışı, mənimsə bir sutkada öyrəndiyim elə ancaq - Xo - yəni "hə" sözüdü... Bütün gözlərdən - de görək - ifadəsini oxuyuram. Axırı ürəklənib soruşuram ki, bu yolla yoxuş yuxarı qalxsam, Nərimanovun evinə çıxa bilərəm?! Kərpic bığ dayı əvvəlcə qaşların qaldırır, sonra yanındakılara nə isə deyir dodaqaltı, yığılanların onbaşısı deyəsən, elə özüdü... Deyir - "bırdan aşağı getsööön, həəə, bizimkilərin yeməyxanası var... Amma mən biləni bıııırda muzey yoxdu..." Bir anda özümü Kürdəmirdə, ya da Sabirabadda hiss edirəm, gülmək də tutur düzü... Kürqırağlı ləhcəsindən kefim açılır, hələ üstəgəl, aşağıdan axan Kür də uzaqda deyil! Necə deyərlər, Allahın işidi!
Bir azdan Nərimanovun ev-muzeyinin qabağına çatanda yorğunluğu tam unudacam. Həyətində qoyulmuş büst, güllü-çiçəkli bağça müasir ab-havadadı. Çünki Nərimanov bu evdə yaşamayıb. Onun da evi Şeytan-bazarda imiş... Sonralar ev satılıbmış, alan adam da başqa yerə köçməyə heç cür razılaşmayıb. Ona görə Heydər Əliyevin Gürcüstan hökuməti ilə danışıqları sayəsində evin eynisi başqa yerdə - Mirzə Şəfi küçəsində tikilib və xatirə muzeyi kimi istifadəyə verilib. Burda Nərimanovun həm siyasi xadim, həm həkim, həm də qələm adamı kimi fəaliyyəti sənədlər, fotoşəkillər, qəzet materialları vasitəsiylə əks olunub. Tamaşalarının afişasından tutmuş ilk nəşr edilən kitablarının nüsxələrinə kimi hər eksponat böyük və təkrarsız şəxsiyyətin gördüyü işlərdən xəbər verir. Hə, elə bu məqamda muzeydə çəkdiyim video-materiallara baxmaq üçün QR kodu oxudun...
Nərimanov muzeyini Anar müəllimin "Yaşamaq haqqı" traktatından xatirimdə qalan məqamları düşünərək gəzirəm. Nərimanova həsr etdiyi bölümdə təzadlı ictimai-siyasi şəxsiyyətin, qələm sahibinin xarakterini tarixi faktlarla göstərən Ustad obyektiv yanaşması ilə tam təsəvvür yaradır. Nərimanovun bir yandan bolşevizmə səmimi inamı, yanlışları, yazıçı kimi yaşantıları, qəribə və zamanla sıradan çıxan, özünü doğrultmayan düşüncələri, amma eyni zamanda söz sahibi olması, nüfuzu, Leninə təsir etmə gücü, bədnam qonşularımızı susdurmaq məharəti və s. Bütün bunlar haqda ayaqüstü danışmağım düz olmaz, "Yaşamaq haqqı"nı oxumaq lazımdır, sadəcə. Mən elə bircə Nərimanovun oğluna məktubundan parçanı gətirmək istərdim:
"Əziz oğlum Nəcəf! Mənim ömrüm tamamilə qayğılar içində keçib. Mən artıq 20 yaşımdan qardaş və bacılarımın ailələrinin yükünü çiynimə almışam. 30 il ərzində 11 uşaq böyütmüşəm, onlardan səkkiz qızı ərə vermişəm, üç qohumumu isə az-maz maaşımla dolandırmışam. Bütün bunları ona görə sənə yazıram ki, məni insanlıq naminə az işlər görməkdə qınamayasan... Mən sosial-demokrat olmuşam, amma bu təşkilat idealdan günbəgün uzaqlaşır. Bolşeviklərin proqramını xüsusi məmnuniyyətlə qəbul etdim, ona görə ki, mənim proqramımın, yer üzündə köləliyi məhv etmək proqramının məhz onda həyata keçəcəyini gördüm və görürəm: Ola bilsin, sən bu sətirləri o zaman oxuyacaqsan ki, daha bolşevizm olmayacaq. Amma bu o demək deyil ki, bolşevizm yararlı deyil, bu o deməkdir ki, biz onu qorumağı bacarmadıq, biz onu lazım olan qədər dəyərləndirmədik, bu işdən möhkəm yapışmadıq. Açıq söyləmək lazımdı: biz hakimiyyətdə o dərəcədə lovğalandıq ki, boş şeylərlə, dedi-qodu ilə məşğul olaraq, əsas məsələni əldən verdik. Hakimiyyət çoxlarını korlayır. Belə də oldu: nəhəng bir ölkənin taleyini öz əlinə almaq qərarına gələn və diktatorluq edən bir çox görkəmli, kifayət qədər yaxşı işçiləri hakimiyyət tamamilə korladı..."
Sonralar II Dünya müharibəsində iştirak edəcək Nəcəf Nərimanov hərbi sahədə böyük uğurlar qazanacaq, "Vətən müharibəsi" ordeni və "Stalinqradın müdafiəsinə görə" medalına layiq görüləcək. Elə müharibə vaxtı çox erkən dünyasını dəyişən Nəcəf Ukraynada Volnovaxada dəfn olunub. Sonralar onun anasına yazdığı məktublar da aşkar edilib. Amma məndən ötrü məhz atasının ona yazdığı məktub həyatın mənası və Xeyirə xidmət etməyin, faydalı olmağın yolları haqqında bir xəritədi, proqramdı, düstürdu. Böyük ictimai-siyasi işlərlə məşğul olan, əsərlər yazan, sənət və siyasət meydanında döyüşən insan gördüyü faydalı işləri ancaq belə ifadə edir - uşaq böyütmüşəm, qız ərə vermişəm, az-maz maaşla qohumları dolandırmışam... Özü də bunları ona görə yazır ki, - "insanlıq naminə az işlər görməkdə qınamasın" - övladı onu... Şərhsiz!
Nəbatət bağı...
Nərimanov muzeyindən çıxanda əməkdaşdan xahiş edirəm ki, taksi çağırsın, Nəbatət bağına, Mirzə Fətəlinin qəbri üstünə getmək istəyirəm. "Yaxındı, elə hamamın böyründən aşağı dönəndə yolda ox işarəli elanı görəcəksiz, piyada gedin" - deyir. Amma bir az müəmmalı baxmağından da şübhəyə düşürəm. Bu yağışda ora gedə bilərsizmi? - sualını təkcə sözlə yox, bütün baxışı, görkəmi ilə ünvanlayır mənə. Doğrusu, havanın açılmasını, yolların qurumasını, günəşin çıxmasını gözləməyə zamanım yoxdu, sabah tamaşadan birbaşa Hava limanına, ordan Bakıya uçmalıyam. Ancaq bura qədər gəlib qəbirləri ziyarət etməməyi də bacarmaram!
Nəbatət bağının ətrafında gedən böyük tikinti işlərini, hər dəqiqə palçıqlı yollarla irəliləyən yük maşınlarını görəndə vəziyyəti başa düşürəm. On il əvvəl zülmlə tapdığımız qəbiristanı indi təkcə axtarmalıyam. Ümidim bir onadı ki, bəlkə o vaxtdan bu yana işarələr qoyula. Amma elə bağa girən kimi əsəbləşməyə başlayıram... Azərbaycanlı xadimlərin panteonu - yazılmış ox bir istiqaməti göstərir, işçi başqa tərəfə yönləndirir. Xeyli gedirəm, bu havada bağda məndən başqa ins-cins gözə dəymir. Yağış səngiyib, amma yer palçıqdı, çiskin çətiri yığmağa imkan vermir. Belə də çox tez yorulur adam. Üzü yuxarı qalxdıqca qalxıram, amma o vaxtdan yadımda qalan, bir neçə qəbirin olduğu ərazi gözümə dəymir. Bura botanika bağıdı, hər gülün, daşın, çiçəyin, böcəyin, otun, kolun, ağacın adı yer alan kiçik lövhələr doludu. Bircə böyüklərimizin qəbrinə ümumi sözlərlə işarələr var, özü də xeyli aralı, həm də əsas yoldan hansı cığıra dönməlisən, göstərilməyib. Ona görə cığırları bir-bir yoxlamalısan. Bu arada öz-özümlə danışa-danışa, daha doğrusu, deyinə-deyinə getdiyim yerdə uzaqdan sis-dumanın içindən bir adamın gəldiyini görürəm. Buranın əməkdaşı olsa, əladı. İntəhası, bu da yapondu, bağın ərazisində yerləşən Yapon bağçasını axtarır. Elə girişə yaxın yerdədi həmin bağça, yarı ingilis, yarı rusca birtəhər izah edirəm, sevinə-sevinə gedir... "Bunun dərdinə bax, Ay Allah" - mızıldanaraq davam edirəm yoluma.
...Elə bilirdim ki, bağın yaxınlığında normal mağaza və gül dükanı olacaq, yoxdu, heç nə ala bilmədim, heyif... Əliboş gəlmişəm Mirzə Fətəlinin, Mirzə Şəfinin, Fətəli xan Xoyskinin, Həsən bəy Ağayevin, Tubu xanımın hüzuruna. Əl boyda yerdə böyük insanlar uyuyur. Amma ən kədərlisi beş yaşlı AlimPaşa Axundzadənin qəbridir, anası Tubu və atası Fətəlinin arasında şirin yuxudadır. Çoxlu övlad dəfn etmiş Tubunun duyğularını ağlıma sığdırmaq çətindi! Hər halda hüzur tapıram burda, ruhlarına dualar oxuyuram, təzim edib çıxıram.
Siz QR kodu oxudub ayrılan o cığırı görün, yolunuz düşsə, azmayasız... Mən bu boyda enerji itkisindən sonra gürcü mətbəxini dadmağa qaçdım...
Çakapuli, xingali və Şərab dondurması...
Gürcülərin qonaqpərvərliyi haqqında rəvayətlər, qəlbgenişliyi barəsində söhbətlər, nə qədər desən... Bu xarakterləri hətta kafe-restoranlarının da konsepsiyasına təsir edib. Ümumiyyətlə, əgər gürcü qonaqlıq verirsə, yeməlisən. Özü də səni o ki var yedirdib içirdəndən sonra nəzakətlə - siz bu gün heç nə yemədiz - desə təəccüblənmə... Uşaq deyil ki, dadından doymadığın yeməkləri şərabla içəri ötürdüyünü də, acı ət tikəsini çaçaya məzə kimi seçdiyini də bayaqdan görür. Sadəcə sənin rahatlığından ötrüdü bu ifadə, yəni ürəyin istəyir davam edək, axı hələ heç nə yeməmisən... Artıq çəki, şəkər və başqa kalori davalarında olan adamın burda nə isə seçməyi çətindi. Mən sadəcə "yedim" deyib and içmək üçün bircə dənə xinqali, bir də çakapuli sifariş edirəm... Çakapuli bizim səbzi kimi göyərtili ətdir, sadəcə gürcülər tərxun da əlavə edirlər yeməyə. Turşəngin məzəli tamı, tərxunun acısı ətin qoxusunu yumşaldır və təkrarsız dad əmələ gətirir. İsti kafedə qızınıb Bakıyla yazışandan sonra çölə çıxanda gülmək tutur məni; bu soyuqda, yağışda iri dondurma aparatını səkinin kənarına çəkib rus, gürcü və ingilis dillərində "kindzmarauli" şərabından hazırlanan dondurmanı reklam edirlər. Yaxınlaşıb bir də dəqiqləşdirirəm, satıcı resepti də bölüşməyə hazırdı. Bura Tbilisidi, bir daha anladım! İndi soyuqdu deyə dondurma yeməyəcəksən, özü də şərab tərkibli ey?!
Mən öləndə ağlama...
Mətnlərin də taleyi olurmuş və bir məqamdan sonra müəllifdən azad şəkildə öz ömrünü sürürmüş. H.Əliyev adına Tbilisi Dövlət Peşəkar Azərbaycan Dram Teatrının yeni binasının təməli bu yaxınlarda qoyulub. Ona görə indiki, müvəqqəti şəraitsizlikdə yeni tamaşanın qurulacağına elə böyük inamım da yox idi. Teatrın bədii rəhbəri Turqay Vəlizadə və bütün yaradıcı heyətlə görüşümdən, zalda əyləşən həmyerlilərimizlə söhbətlərimizdən gəldiyim qənaət budur ki, vətənin beş addımlığında yaşayan bu adamların doğma dildə sənətə, teatra, ədəbiyyata ehtiyacı var. Sonda, təzimdən sonra foyeyə çıxıb həmyerlilərimizlə söhbət edirəm. Bölgələrdən öz şagirdləri, tələbələri ilə teatra gələn müəllimlərin fədakarlığından təsirlənirəm. O qədər mehriban, isti münasibət göstərirlər ki... Suallar verirlər, gözəl sözlər deyirlər, arzularını dilə gətirirlər.
...Başa düşürəm ki, bir çox arzuları həyata keçirmək - yeni tamaşaların qurulması, yerlilər üçün dil və sənət kurslarının daha çox açılması, azərbaycanlı ziyalılarla görüşlərin keçirilməsi və ümumiyyətlə, vətənlə mədəni bağların möhkəmlənməsi xeyli dərəcədə maddiyyata bağlı məsələdir. Ancaq qəlbağrısı ilə onu da qeyd etməliyəm ki, zirək həmyerlilərimiz, imkanlı biznes və iş adamları sənətə maliyyə ayırmaqdan xeyli uzaqdılar. Əsasnaməyə görə, teatrın büdcəsi Gürcüstan hökumətinə bağlıdır. Amma az büdcə ilə böyük işlər görmək çox çətindir. Aktyorların aldığı məvacibin məbləğini eşidəndə fədakarlığın miqyasını daha yaxşı anlayırsan. Ona görə daha öncə dediyim - onlar üçün nə etmək olar - sualının cavabını burda daha yaxşı dərk edirəm; sadəcə sevgi göstərmək! Sevginin isə minbir ifadə forması var! Çəməndən çiçək də toplasan, sevgidi, ovcundan yerə qoymasan da, sevgidi! Bütöv olmaq vacibdir!
P.S. Qaç... Hava limanı!
Başım söhbətə qarışıb vaxtı unutmuşam. Bir saat sonra təyyarə qalxır... Yenə yağışlı küçələrlə Hava limanına tələsirəm... Maşın yüksək sürətlə irəlilədikcə düşünürəm, görən qeydiyyat qapısı bağlanmaz ki?! Amma sonra düşünürəm, bura Tbilisidi, balam! Qonağı razı salmaqdan ötrü quş qanadında da olsa, çatdıracaqlar mənzilbaşına! İnanıram ey, dediyimə!
çap et