Ədəbi köşkümüzün eni-uzunu darısqal olsa da, deməyə sözümüz, çatdırmağa xəbərimiz çoxdur. Hərdən unutqanlığımızı da bir səhifənin ölçüsünə bağışlamaq olar. Əsas odur sizin də, bizim də məşğul olduğumuz nəsnə barədə söhbət gedir - Ədəbiyyat! Mühitdə canlılıq olmalıdır ki, köşkümüz əlvanlaşsın, daha da maraqlandırsın...
Hörmətlə, "525"
***
Pis şeiri çap eləmək...
Bəzən dost kimi görünən qələm adamları bilə-bilə öz "yoldaşlarının" zəif qələm nümunəsini mataha mindirib tərifləyirlər ki, qıraq-bucaq onun yazdığının necə aşağı səviyyədə olduğunu görsün. Ürəyi təmiz olanlar isə heç vaxt rəva bilmirlər ki, kiminsə zəif şeiri, hekayəsi çap olunsun... Amma bəzən öz yazdığının vəkilinə çevrilən adamlarla öz dillərində danışmaqda fayda var...
Yazıçı Səfər Alışarlı oxşar situasiya ilə bağlı maraqlı bir hadisəni bölüşür: "Y.Yevtuşenko xatirələrində ilk şeirlərini o vaxt Lubyankada yerləşən "Qudok" dəmiryolçu qəzeti redaksiyasına necə apardığını yazır. Deyir, o boyda ümumittifaq qəzeti bir-iki otaqda yerləşirdi, adam adam üstündəydi. Güclə tapdığım şöbə müdiri şeirlərimi oxuyub dedi ki, onların pis şeir olduğunu sənə göstərmək üçün mütləq çap etmək lazımdır. Çap elədi və deyilənlərin həqiqət olduğunu mən çox tez başa düşdüm".
Yevtuşenko vaxtilə bunu başa düşdüyü üçün indi onun hansısa xatirəsini oxuyuruq...
***
"Otururam hər cümə, eləyirəm tərcümə..."
Əvvəllər tərcüməyə yaxşı qonorar və maraqlı, vacib sənət kimi yanaşırdılar. İndi bəzi tərcüməçilər əsərə yalnız yaxşı qonorar kimi yanaşırlar. Bəzən hansısa pis tərcüməni oxuyanda sözgəlişi deyirik ki, elə bil, "Google translate" tərcümə edib. Fəlakət odur ki, həqiqətən, "Google translate"də tərcümə edib sırıyanlar var, özüm şahidiyəm...
Tərcüməçi Svetlana Turanın etirafı həm ağlamalıdı, həm də gülməli: "Açığı, tərcüməçilərlə və ya uğursuz tərcümə nümunələri ilə bağlı statuslara reaksiya verməməyə çalışıram. Düşünürəm ki, həmkar etikasına riayət etmək lazımdır. Amma bəzən elə biabırçı, ya da gülünc "tərcümə" nümunələri paylaşılır ki, özümü smaylik atmaqdan güclə saxlayıram. Bir də özümün rast gəldiyim şedevrlər var ki, əllərim gidişir, di gəl, yenə birtəhər dözürəm".
***
Yazıçının mağazadakı "təəccübü" barədə hekayə...
Yazıçı Ülviyyə Heydərova kitab mağazasında kassanın qarşısında dayanıb növbəsini gözləyəndə qəribə dialoqa şahid olub. Kassada işləyən xanım gənc müştəridən soruşub:
- Müəllif?
Gənc müştəri elə bil "müəllif" sözünü ilk dəfə eşidirmiş kimi reaksiya verdi. Qaşlarını çatıb təəccüblə xəbər alıb:
- Müəllif?
Kassada işləyən xanım udqunub:
- Avtor.
- Aaa... Avtor? Kuprin.
Müştəri "Kuprin"i elə deyib ki, elə bil sözü ağzından buraxmaq istəmirmiş. Kassada işləyən xanım kompüterdə Kuprini axtarmağa başlayıb...
Ülviyyə xanım bu dialoqdan elə başa düşüb ki, gənc müştəri ümumiyyətlə Azərbaycan dilini bilmir. Sonra kassadakı xanımla aralarındakı dialoqdan bilib ki, müştəri azərbaycandillidir, özü də xalisindən. Sadəcə, "müəllif" sözünün mənasını bilmirmiş...
***
Məmməd İsmayıl, hələ yaşanası illər var, bəlkə?!
Azərbaycanın sevimli şairi Məmməd İsmayılı gur-gur guruldayan, şux qamətli, gözləri işıqlı görmüşük, sevmişik, dinləmişik. Bəzən sevdiklərimizə tuş gələn amansız xəstəliklər sevincimizi sonsuz kədərlə əvəzləyə bilir. Məmməd İsmayıl 85 yaşın astanasındadır və səhhəti, təəssüf ki, təkcə onun yox, bizim də sözümüzə baxmır. Bizim bir sözümüz var: Məmməd İsmayıl tez sağalsın, qalan ömrünü rahat, ağrısız-acısız yaşaya bilsin...
O, son günlər feysbuk hesabında əhvalından, ovqatından irəli gələrək bədbin misralar paylaşır:
"Gözləyən yoruldu, usandı gələn
Tövründən bəllidi bu, sondu gələn..."
"Yaşaması bu olanın
Ölümdən nəymiş qorxusu..."
"Qocalıq nə aran, nə dağ mövsümü,
Özünlə baş-başa qalmaq mövsümü..."
"Bu da ömrün sonu - ölümün nazı,
çəkilməsi müşkül tanrı cəzası..."
Məmməd İsmayıl, ölümü belə dirigözlü, açıq-aşkar gözləmə... Özünü ovut, icazə ver biz səni ovuda bilək... Bəlkə hələ yaşanası illər var?!
***
Elə yazma, belə yaz...
Axır zamanlar belə diktələrin sayı çoxalıb: "Niyə bu mövzuda yazmısan?" Yazanlara bu cür məzəmmətlər artıb. Hamı oxumaq istədiyin axtarır, bu, təbiidir. Amma unutmaq olmaz ki, yazıçı-şair də yazmaq istədiyini yazır. Yazı elə bir prosesdir ki, əgər nəyəsə hesablanmayıbsa, içindən, zehnindən gələn məsələni nəzmə çəkirsənsə, nəsrə gətirirsənsə, oxucunu ən sonda fikirləşməyə başlayırsan. Əvvəldən oxucunu fikirləşən yazıçıların aqibətini yaxşı bilirsiz: kitabı alanın sayı-hesabı olmur, amma ədəbi tərəzinin gözünü peşəkar kriteriyalara arxalanıb aldatmaq qəliz məsələdir.
Şair Rəbiqə Nazimqızı bu məsələ ilə bağlı yazır: "Filankəs üçün (filan mövzuda) bir şeir də sən yaz" nə deməkdir axı. Bu nə çağırışdır, bu nə kampaniyalardır... Kolxoz, beşillik plan, zəhmətkeş məktubları... Niyə antologiyaları, kütləvi təqdim etməyi, kütləvi təqdim olunmağı sevirik? Niyə hamımız eyni yazmalıyıq? Niyə hamımız yazmalıyıq? Niyə öz yazdığımız mövzuda başqasının da yazmasını istəməliyik?.. Kimin ürəyindən nə gəlir yazır da. Yazmırsa, bu nə təklifbazlıqdır? Adamlar məcbur olmağı, məcbur etməyi niyə belə sevirlər axı?"
Təklifbazlıq... Maraqlı sözdür... Gərək bundan sonra təklifbazların təklifindən qorunaq...
***
...Yazı satdım - bal kimi...
Bir qrup "onurğasız" tənqidçilərin, ədəbiyyatşünasların palaz-palaz yazılar yazdığı, bəzi yazıçı və şairlərin ədəbiyyatşünas əbası geyinib mədh üfürdüyü vaxtda şair Fərid Hüseyn qəzəblənib, nə qəzəblənib: "Ədəbi mətnləri "bal satan kimi" tərifləmək artıq kütləvi hala çevirilib. Çox nadir hallarda bədii əsərlər haqqında maraqlı yozum, ağlabatan təhlil, biliklərin cəmindən yoğurulmuş qənaətlərə rast gəlmək olur. Ədəbi mətnlərin "şərhçiləri" "balsatanlığı" bilərəkdən və ya "bilməyərəkdən" adətə çeviriblər, onların başlıca məqsədləri şərhə, fikirləri açmağa yox, sadəcə tərifi, yaxud "topuqdan düşüncələrini" sırımağa hesablanıb. Sırımağın ən bariz göstəricilərindən biri də məqalələrdə "filan şey filan şeydir", "əsl yazıçı filan işi görə biləndir", "əsl söz burdan başlayır", "həqiqi ədəbiyyat orda bitir", "baxın istedad budur" kimi ucuz, əttökən təsbitlər, dayazlıqla "zinətlənmiş" yekun "nəticələrdir"... Təəssüf ki, hələ də bizi ən çox "bəyənənlərin" əksərən bizi ən çox aldadanlar olduğunu görmürük. Nə deyək, "bazar olsun". Onsuz da balı arıdan başqa "hamı" tərifləyir..."
***
Çığıranlar və Saday Budaqlı
Yazıçı Rəşad Səfər yazılar ətrafında hay-küy və sükut məsələsindən bəhs edib. "Çığıranlar və çığırmayanlar" adlı essesinin birinci hissəsində öz yazıları haqqında mühitə səs salıb car çəkənləri hədəf seçib. Yazının ikinci - çığırmayanlara aid hissəsi isə usta yazıçımız Saday Budaqlıya həsr edilib. Saday müəllimin nəsrini yüksək qiymətləndirən Rəşad Səfər yazır: "Müxtəsər, Saday Budaqlının kitabı yerli mətnlər içərisində son vaxtlar oxuduğum ən yaxşılarındandır. Deməli, çığırmadan da yaxşı yazmaq olurmuş. Hətta yaxşı yazmaq çığırmadan olur..."
***
Təzə nə var?
Tanınmış şair Qulu Ağsəsin yaradıcılığına həsr olunmuş "Adı soyadını eşidən şair" adlı kitab işıq üzü görüb. Deyəsən, kitabın adını Qulu müəllim özü seçib.
***
Jalə İsmayıl bu dəfə öz cəbhədaşlarına səslənib: "Əziz ədəbiyyatçılar, ədəbiyyatdan kənarda özünüzü olduğunuz kimi aparmayın. Xalq bizim haqqımızda heç yaxşı fikirdə deyil..."
***
Cəlil Cavanşir deyir ki, çox səssizlikdir. O, ədəbi mühitin sükutunu necə pozacaq? Tapıb! Şeir gecəsi hazırlıqlarına başladığını elan edib. Belə güman edək ki, tezliklə Cəlil tufanı qopacaq...
***
Əsəd Qaraqaplan yazır ki, dünyanı gözəl şeirlər xilas edəcək. Bir nəfər də belə rəy yazıb: "Füzulidən üzü bəri xilas edən heç bir şeir yoxdur". Əsəd isə sözünün üstündə durur: "Məncə, elə o vaxtdan bəri bizi xilas edir, sadəcə, fərqində deyilik".
El Romana görə, şair qadın olmasa, dünya dağılmaz. Rəbiqə Nazimqızı da ona cavab verib ki, eyni məntiqlə, cinsindən asılı olmayaraq, şair olmasa, dünya dağılmaz.
Bir tərəfdən də "Mücrü" nəşriyyatı 45 müəllifdən şeirlərin və bu şeirlərə aid hekayətlərin yer aldığı "Şeirin yurdu" adlı antologiya buraxıb. Belə çıxır ki, "şair-şeir söhbəti" hələ uzun çəkəcək.
Hazırladı: Nadir YALÇIN
çap et