Urartu dili də türk dili kimi aqqlütinativ dildir. Urartu dilinin Hind-Avropa dilləri və ya semitik dillər ilə heç bir oxşarlığı yoxdur.
Avstriya tarixçisi Erix Fayql yazır ki, Urartu ölkəsinin önəmli hissəsini təşkil edən Nairi ölkəsinin adı türkcədir. Mixi yazılarda Nahor şəklində yazılmış adın On-Ur=Oghur sözü ilə eyniyyət təşkil etdiyi dəqiqdir. Macarların Hunqar adı da bu kökdəndir.
Həmçinin urartular öz ölkələrini heç vaxt "Urartu" adlandırmamışdı. Onlar öz dövlətlərini "Biayneli" və ya "Biaynili" adlandırırdılar ki, mənası cəm şəklində "Biay ölkələri" deməkdir. Sözün kökü "Biay"dır.
Dyakonovun izahına görə Biayneli sözündə sözün kökü "Biay", "N" isə birləşdirici hərfdir. "Eli" isə mənsubiyyət şəkilçisidir.
Söz kökü+Ölkə+mənsubiyyət şəkilçisi olaraq götürdükdə, deməli urartulular ölkəyə İl/El deyirdilər. Bu türkcə sözdür və hazırda Azərbaycan türkləri də daxil bütün türksoylu xalqların dilində istifadə edilməkdədir.
Urartu dili mütəxəssisi Altan Çilingiroğlu Urartu dilinin türk dili ilə yaxınlığını müəyyən etmişdir.
A. Virth də Urartu dilini türk dili ilə qohum hesab edir: "Türk dilinə yaxın olan urartuların dilində çoxlu türk sözləri aşkar edilmişdir, məs.: bin=min, su=su, çələbi=ağa və s. Bəzi tədqiqatçılar Urartu dilinin Culfa yaxınlığında yüksək dağ əhalisi arasında qalıqlarının mövcud olduğunu yazırlar".
Urartuca, yenə bitişkən və aqqlütinativ dil olan hurricə ilə də qohumdur.
Əslində hər iki dilin eyni kökdən gəldiyi, eyni qaynaqdan şaxələnib təxminən e. ə. III minillikdə bir-birindən ayrıldıqları artıq sübut edilmişdir.
Bu o deməkdir ki, urartuların mənşəyi ilə bağlı problemli məsələyə aydınlıq gətirmək üçün hurrilərin mənşəyinə işıq salmaq lazımdır. E. ə. təxminən 2300-cü ildə Şimali Suriya ilə Şimali Mesopotamiya arasında Hələbdən Ninevaya qədər uzanan bir dövlət quran hurrilərin (Çorit və Çurri) irq və dil baxımından semit, ari və hind-Avropa tayfaları ilə heç bir əlaqəsi olmadığı qəbul edilir.
Hurrilər Asiya kökənlidir. Hurricənin türkcə ilə bənzərlikləri iki dilin quruluşunda görülməkdədir.
Forrer hurri dilinin mübahisəsiz türkcə olduğunu deməkdədir.
Hurrilər bir çox alim tərəfindən Turani kökənli qəbul edilməkdədir.
Hurri və mittani dilləri ilə türkcə arasındakı bənzərliyə Hrozny və Eyyuboğlu da işarə etməkdədir.
Bütün bu mənbələr və arqumentlərdən göründüyü kimi nə urartuların, nə də Urartu xalqı ilə qohum olan hurrilərin ermənilərin də mənsub olduğu Hind-Avropa dil ailəsi və erməni milləti ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Tam tərsinə, dillərdə bir çox linqvist və tarixçi tərəfindən vurğulanmış bənzərlik türkcə ilə üst-üstə düşməkdədir. Hətta, yuxarıda vurğuladığım bəzi alimlərə görə urartuca elə türkcədir.
MƏNBƏLƏR
Məmmədtağıbəy Nağıbəyov
Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
çap et