Nəriman Həsənzadə elə anadan şair doğulub. Onun səsində bir şeiriyyət, danışığında, söz-söhbətində, duruşunda, oturuşunda, davranışında bir nəzm, ahəng var. Bu mənada, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, görkəmli ədəbiyyatşünas-alim, ictimai xadim Nizami Cəfərovla razılaşıram:
“Nəriman Həsənzadə böyük Səməd Vurğundan sonrakı dövrün ən gözəl şairlərindəndir, şeirində də, nəsrində də, dramaturgiyasında da, hətta publisistikasında da o məhz şairdir... Şairlik N.Həsənzadənin stixiyasıdır – o təkcə şeirində, nəsrində, dramaturgiyasında, publisistikasında deyil, adi məişətdə də şairdir, yazanda da yazmayanda da şairdir...”
O, 60 ildən çoxdur ki, öz yaradıcılığı ilə neçə-neçə nəsillərin ədəbi zövqünün formalaşmasında, insanlıq, xeyirxahlıq, halallıq, düzlük, səmimilik, vətənsevərlik, cəsarət, qeyrət və məhəbbət,qadına sevgi hisslərinin aşılanmasında mühüm rol oynayır.
Nəriman Həsənzadə milli şeirimizin ənənələrinə söykənərək, təkrarsız və özünəməxsus bir poeziya məktəbi yaratmış ustad sənətkardır. O dünən də, bu gün də, ən çox oxunan şairlərimizdəndir və bir oxucu kimi əminəm ki, sabah da belə olacaq. Özünün dediyi kimi:
Əl-əl gəzir,
El-el gəzir şeirlərim
bu kəm-kəsir şeirlərim,
pul-parasız şeirlərim,
Bu anasız,
Bu Sarasız şeirlərim.
Uşaqlıqdan ata qayğısının nə olduğunu bilməyən Nəriman anasının himayəsində böyüdü. Uşaqlıq əziyyətləri onun xatirində, yaddaşında dərin izlər saldı, sonradan bu acı xatirələr onun yaradıcılığına hopmuş, “Nabat xalanın çörəyi”nin ətrinə qarışmışdı. “Kimin sualı var?” poemasında o acı günləri belə xatırlayır:
Mənim fəhlə atam yox idi, bəli,
Məni atalılar yetim sayırdı,
Dünyada qabarlı bir qadın əli,
Mənim saçlarımı sığallayırdı.
Bəzən qəlb ağrımı duymadı heç kim,
Sandım taleyimdi hər parlaq ulduz.
Uşaqlıq qazancım, siz, heç bilmədim,
Hansı köynəyimə yamaq oldunuz?
İtkilərlə yaşamaq şairin tale yazısı oldu. Bir yaşında atasını, 23 yaşında anasını, 55 yaşında isə ömür-gün yoldaşını-Sarasını itirdi. Bütün bu itkilər, iztirablar, bu ayrılıqlar onun könül dünyasını yandırıb yaxdı, sevdalı ürəyini ağlatdı:
Mən öz taleyimlə döyüşməliyəm,
Taleyim namərddi vurur arxadan,
Məni bərk izləyir hər addımbaşı
Sızlayıb, inləsəm qəfildən vurur.
Lakin böyük şairimiz “namərd taleyinə” baş əymədi və indi Sara xanımın yoxluğundan 30 ilə yaxın bir müddət keçsə də qəlbinin başında yaşadır, ona dualar ünvanlayır:
Tabutunu qucaqlayıb,
Ağlayırdıq gecədən,
Sən doğmalar içindəydin,
Mən yad səslər içində,
Sən bilirdin mən çıxmışdım,
Kimsəsizlər içindən.
Qoyub getdin qaldım yenə,
Kimsəsizlər içində.
Və ya
Kimsə deyirdi ki, kişi ağlamaz,
Hanı gülə-gülə ölən kişilər?
Arvadı itirən kişini duymaz,
Arvadı yanında olan kişilər.
Nəriman Həsənzadə geniş diapozonlu nadir sənətkarlarımızdandır.
O, lirik şeirdən tutmuş epik siqlətli poemalara,mənzum dramdan tutmuş nəsr əsərlərinə,publisistikaya qədər müxtəlif ədəbi janrlarda və formalarda gözəl sənət əsərləri yazıb, yaradıb. Bu əsərlərin hər biri ayrıca və bir yerdə sistemli tədqiqatın mövzusudur.
Bununla yanaşı, N.Həsənzadənin yaradıcılığında, xüsusilə dramaturgiyasında mühüm cəhət onun Azərbaycan tarixinə müraciət etməsidir. Sözsüz ki, tarixi əsər yaratmaq,özu də nəzmlə yaratmaq sənətkardan cəsarət və istedadla yanaşı dərin analitik təhlil, tarixi-coğrafi bilgi, həmin dövrün ictimai-siyasi problemlərinin mahiyyəti barədə, habelə həmin dövrün şəxsiyyətlərinin ruhu və mövqeyi barədə aydın təsəvvür tələb edir.
Lakin bunların hamısının mayasında vətəndaşlıq, vətənpərvərlik, vətənə məhəbbət və kökə bağlılıq durmalıdır.
Təbii ki, yaranan tarixi əsərin ən mühüm məqsədi həm də tərbiyəvi mahiyyət daşımalıdır. Həmin dövrün hadisələrinə müasirlik prizmasından baxmaq tələb edir. Nəriman Həsənzadənin pyeslərinin dəyəri onun müasirliyindədir,tarixilik və müasirliyin vəhdət təşkil etməsindədir. “Atabəylər”də, “Pompeyin yürüşü”ndə,
“Zümrüd quşu”nda neçə-neçə şeir və poemalarında olduğu kimi...
Şair bu tarixi əsərlərə yüksək bədiilik verir.Yaratdığı bədii obrazlar bu günün oxucusuna siraət edə bilir, onun milli-mənəvi dəyərlər, vətənpərvərlik ruhunda tərbiyələnməsinə təsir göstərir.
Nəriman Həsənzadə xalqın, başına gətirilən bəlaları,faciələri qələmə almaqla və onu öz süzgəcindən keçirərək, əsl mahiyyətini bu günkü nəsillərə çatdırmaqla həm də xalqın gerçək tarixini yenidən yazır.
Oğlanlar, qızlara hörmət eyləyin,
Ya sevin qızları, ya da rədd edin.
Aldadıb atmayın, günahdı qızlar,
Sabahkı ən əziz anadı qızlar.
N.Həsənzadə müstəqil bir dövlətin şairi olduğunu, onun şərəfini, məsuliyyətini və ağır yükünü dərk edir.
Həmişə millətin, dövlətin bugünkü və gələcək taleyindən narahatlığını bildirir. Bu baxımdan onun “Səfirə məktub” poemasından bir neçə misranı oxucuların diqqətinə çatdırmaq istərdim:
Mən qədim bir məmləkətin şairiyəm,
Kirpiyilə od götürən bir millətin şairiyəm.
Təbriz orda, Şuşa burda,
“Döz, bağrı daş olan könlüm” –
yaşa burda?!
Mən bir Vətən, iki torpaq şairiyəm.
Xalq adından danışıram,
mən axı xalq şairiyəm.
Bir də millət vəkiliyəm,
mən bir millət şairiyəm,
Bir də bir el ağsaqqalı,
bir də bu dərd şairiyəm.
Ümumiyyətlə, Nəriman Həsənzadənin “Səfirə məktub” ,“Xarı bülbül”, “Rəsul Həmzətova məktub”, “Qafqaz”ı, “Cavid”, “Qaçaq Kərəm”, “Nuru paşa”, “Nizami” poemaları və dram əsərləri yüksək vətəndaşlıq mövqeyindən yazılmış əsərlərdir.
Nəriman Həsənzadə həm də müdrik şairdir. Onun əsərlərindən müdrik kəlamları saymaqla qurtarmır. Həmin kəlamlar istər onun şeirlərində, istər poemalarında, istərsə də dram əsərlərində o qədər yerli yerində işlənir ki, həmin kəlamlar dilimizin gözəlliklərini və imkanlarını nümayiş etdirməklə dərin fəlsəfi mənalar verir. Güman edirik Nəriman Həsənzadənin müdriklik dünyası xüsusi olaraqar araşdırılacaq. Fikrimcə, buna ehtiyacı vardır.
Bir neçə örnək:
* Hər torpaq dünyada məmləkət olmur
Parça var – yaşayır bayraq olanda.
* İnsan dahi olar insan yanında,
Dahi adiləşər nadan yanında.
* Dərinə bənzəyir bulanlıq sular,
Duru su dərindi, dayaz görünür.
* Mən sənsiz ölərəm demişdim sənə,
Hamısı yalanmış, yaşadım sənsiz.
* Səngər nəyə gərək – döyüş olmasa.
* Həyatda imtahan götürənlərin,
Vaxt gəlir özü də imtahan verir.
* Dünya elədir ki, biri tapırsa,
O biri, təbii, itirməlidir.
* Çöllərdə qanqal da yazda gül açır
Amma nə ruh verir, nə könül açır.
* Göz nəyi görürsə onu da deyir,
Qulağa inanma eşitdiyidir.
* Şöhrətin sevinci, yaşın kədəri,
Tərs kimi ikisi bir vaxta düşür.
Nəriman Həsənzadənin yaradıcılığında baş qəhrəmanlardan biri şairlərdir.
Məhz şairlər yaşadıqları cəmiyyətdə həmişə haqq-ədalət axtarışında olub, əksər hallarda zamanın, dövrün haqsızlıqlarını qəbul etməyib, bu ədalətsizliklərə qarşı sözü, şeiri ilə mübarizə aparıblar.
Cəmiyyətdə üşüyüb şairlər,
Həyatda yox.
Sürgün siyahısında,
Başqa siyahıda yox.
Ariflər duya bilər,
Şairləri, gəda yox.
Millətin döyüş günü,
Öndədir, arxada yox.
Nəriman Həsənzadə həm də şairlərə əsərlər həsr etməklə, onların düşüncələrini, həyat və yaradıcılıqlarını bugünkü nəsilə çatdırır. Səməd Vurğun Vaqifi, Qabil Nəsimini, Hüseyn Arif Səməd Vurğunu müasir Azərbaycan oxucusuna tanıtdırdısa, Nəriman Həsənzadə də bu ənənəni davam etdirərək Nizaminin, Füzulinin, Xəqaninin, Cavidin, Müşfiqin taleyini yenidən oxudu.
Xaqani, Nizami, Füzuli babam!
Siz tutun əlimdən haraylayıram.
İndi... Sizdən sonra qələm götürmək,
Şairlik sözünü dilə gətirmək,
Bilirəm çətindir, əsl hünərdir,
Çətindir sənətin şöhrəti, şərti,
Lakin dilə gəlib əlimdə qələm
Mən Sizi sonsuz da qoya bilmərəm.
Nəriman Həsənzadə daha neçə-neçə şairə şeirlər və poemalar həsr edib. Şair yaradıcılığı boyu dönə-dönə,
Cavid-Müşfiq adını çəkir , cəmiyyətin diqqətini Cavid, Müşfiq faciəsinə yönəltməklə, şairlərin belə talelərinin bir daha təkrar olunmaması üçün çağırış edir. Nəriman Həsənzadə böyuk şairləri əfsanələşdirməklə, elə özü də əfsanələşir.
Onun Xalq şairi Məmməd Araza xitabən yazdığı şeirin bir bəndi dediklərimizin təsdiqi olar:
Mənim dualarım şeirlərimdi,
Sənə həsr edirəm behişt duamı.
Yerdə yerim yoxdur, göylər yerimdi,
Tanrının yanında eşit duamı.
Nəriman Həsənzadənin özü də zaman-zaman saysız-hesabsız tənqidlərə, haqsızlıqlara məruz qaldı. Lakin sınmadı, əyilmədi, sarsılmadı. Mübarizələrlə dolu bir yaradıcılıq ömrü yaşadı və mətinliklə yaradıcılıq zirvələrinə ucaldı.Şair özünə həsr etdiyi “Tərcümeyi-hal” şeirində bu keşməkeşli ömrünü qısa, lakin lakonik formada belə səciyyələndirir:
Döyüldüm dəmir kimi,
Döyüşdə gərək oldum.
Yoğruldum xəmir kimi,
Gördülər çörək oldum.
Əkildim torpaq kimi,
Göyərdim çiçək oldum.
O qədər dandılar ki,
Axırda gerçək oldum.
Nəriman Həsənzadə yaradıcılığının mühüm məqamlarından biri bədii təsvirlərdən məharətlə istifadə etməsidir. Onun qeyri-adi istedadı, peşəkarlığı, duyumu, Azərbaycan dilinin gözəlliklərini dərindən bilməsi və məharətlə istifadə etməsi mənalı poetik incilərin yaranması ilə nəticələnir.
Bir neçə misal:
Axır Gəncə çayı... orda elə bil,
Xəmsədən bir misra çöllərə düşüb.
Və ya
Göy-göl güzdü tutub göyün üzünə,
Elə bil o boyda göl yerə düşüb.
Yaxud
Qurşayın Arazı mənim belimə,
Tomrisin açılmış kəməridir o.
Tanrı, Nəriman Həsənzadəyə böyük şair olmaqla bərabər, həm də qeyri-adi yaddaş bəxş edib. O, az-az şairlərimizdəndir ki, öz şeirlərini, hətta bəzi poemalarını yadında saxlaya bilib. Yəqin, Nərimansevərlər yaxşı bilirlər ki, indi oxucular arasında populyar olan şeirlərin hamısını Nəriman Həsənzadə bu gün də əzbərdən deyə bilir. Onun öz dilindən “Nuru paşa”, “Qaçaq Kərəm” və digər poemalarını dinləməkdən doymaq olmur.
Ümumiyyətlə, Nəriman Həsənzadənin öz səsində, öz ifasında şeir çox gözəl səslənir, onun səsində bir həlimlik, bir həzinlik, bir sığal var. Şeir onun ifasında daha canlı, daha təsirli, daha anlaşılandır və oxucunu dərhal ovsunlayır.
Nəriman Həsənzadə bütün xüsusiyyətləri ilə yanaşı, həm də büllur kimi tər-təmiz, son dərəcə səmimi, xeyirxah, sadə, incə qəlbli, kövrək, hətta bir az da sadəlövh bir insandır.
Şeirlərinin mayası da burdan gəlir.Öz xarakterini,təbiətini özündən yaxşı kim bilərki!?
Şeir yazdığım gün məğrur oluram,
İlham ki xəfifcə sinəmə dolur,
Bir şeh damlasıtək büllur oluram,
Dünya dünyada yox, məndə əks olur.
Ramiz GÖYÜŞOV
çap et