525.Az

Özəl ali məktəblərdə təhsil haqları necə müəyyən olunur?


 

Özəl ali məktəblərdə təhsil haqları necə müəyyən olunur? <b style="color:red"></b>

Ceyhun ABASOV

Hər bir xalqın və millətin həyatında təhsilin böyük rol oynaması kimi az qala hər gün eşitdiyimiz bəlağətli fikirləri kənara qoyub birbaşa mətləbə keçirik: Azərbaycanın özəl ali təhsil müəssisələrində təhsil haqlarının az qala hər il artmasından danışacağıq.

 

Bu gün Azərbaycanda ən aktual məsələlərdən biri də təhsil haqlarının ildən-ilə artırılması mövzusudur. Hər ailəyə düşən orta illik əmək haqqının 3600-4000 manat civarında get-gəl elədiyi halda, bir tələbəyə düşən orta illik təhsil haqqının 1500-2000 manat arasında müəyyənləşməsi və bu rəqəmin ildən-ilə artan şkala üzrə dəyişməsi təəccüb doğurmaya bilmir. Təhsilin keyfiyyətində isə elə bir ciddi irəliləyiş yoxdur.

 

İqtisadi Resursların Öyrənilməsi Mərkəzinin sədri, pedaqoq Ruslan Atakişiyevin sözlərinə görə, inkişaf eləmiş Avropa ölkələrinin ali təhsil müəssisələrində təhsil haqqı artırılan zaman əsasən bir neçə amil nəzərə alınır: “Qərb ölkələrində təhsil haqları artırılarkən, professor-müəllim heyətinə çəkilən xərclər, tədris-köməkçi heyətin əməyinin ödənilməsi, inzibati heyətin əmək haqları, əməyin ödənilməsinin ümumi fondu, tədris proqramının həyata keçirilməsinə çəkilən birbaşa xərclər və ali təhsil müəssisəinin saxlanmasına çəkilən sərf olunan vəsaitlər nəzərə alınır. Bundan əlavə, ali təhsil müəssisəsinin reytinqi, sahə üzrə ixtisaslaşması, ixtisas üzrə neçə tanınmış alimin dərs deməsi, neçə Nobel mükafatı laureatının dəvət olunması kimi təhsilin keyfiyyətinə birbaşa təsir göstərən amillərə də diqqət yetirilir”.

 

Ruslan Atakişiyevə görə, Azərbaycanda təhsil haqqı artırılan zaman beynəlxalq təcrübədən demək olar ki, istifadə olunmur: “Bizdə təhsil haqları başqa əsaslarla müəyyənləşdirilir. Bu zaman ilk növbədə tələbələrin topladıqları ballar nəzərə alınır. Yəni, tələbələr yüksək balla daxil olursa, deməli, bu ali təhsil ocağına böyük tələbat var və müvafiq fakültələrin qiymətlərini qaldırmaq olar. Bundan əlavə, ölkənin ümumi iqtisadi vəziyyəti, ölkə üzrə təhsil bazasının vəziyyəti, əvvəlki ilin qəbul göstəriciləri və maddi-texniki bazanın yüksəldilməsinə yönəlmiş tədbirlər də nəzərə alınır”.

 

Ölkənin ümumi iqtisadi vəziyyəti deyəndə, hər ailəyə düşən orta aylıq əmək haqları nəzərə alınmırmı?

 

Ruslan Atakişiyev:

 

– Ölkənin ümumi iqtisadi vəziyyəti deyəndə ailələrin vəziyyəti, əhalinin gəlirləri və rifah halı nəzərə alınır. Bizim ölkədə əgər müəllimlərə verilən əmək haqqı nəzərə alınsa və beynəlxalq aləmdə tətbiq olunan metodla hesablasaq, bizdə təhsil haqqı illik orta hesabla 300-400 manat arası müəyyənləşməlidir. Bir faktı nəzərinizə çatdırım ki, xarici ölkələri nümunə çəkdikdə Türkiyəni qeyd etmək olar ki, orada tələbələrin aylıq təqaüd haqqı 400 ABŞ dolları civarındadır. Türkiyədə orta aylıq əmək haqqı da elə 400 ABŞ dollarına yaxındır. Və tələbələrində təqaüd haqqı buna uyğun olaraq müəyyənləşib. Ümumiyyətlə, Qərb ölkələrini nəzərə alanda universitet xərclərinin 40 faizi professor-müəllim heyətinin əmək haqlarının ödənilməsinə sərf olunur. Belə deyək ki, tələbədən 1500-3000 manat pul alınırsa, müəllimə də gərək 1200-1500 manat əmək haqqı verilsin.

 

– Bu cür standartlardan kənar  yaranmış vəziyyəti nə ilə izah etmək olar?

 

– Birincisi dövlət ali təhsil ocaqlarında əmək haqqılar aşağıdır. Özəl təhsil müəssisələri də  vəziyyətə uyğun olaraq, cüzi artımla müəllimlərə təhsil haqqı ödəyirlər. Nümunə çəkdiyim xarici ölkələrin təhsil müəssisələrində müəllimlərin əmək haqlarının yüksək olması bir növ həvəsləndirici mahiyyətə malikdir. Fikrimcə, ölkəmizdə təhsil haqlarının yüksək, təqaüdlərin və eyni zamanda müəllimlərə ödənilən əmək haqlarının aşağı olması stimulverici qüvvənin tamam əksinə işləyən qüvvə formalaşdırır ki, bu da təhsilimizin səviyyəsinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Təhsil haqqının müəyyənləşdirilməsi və bununla yanaşı, təhsilə cəlb olunan müəllimlərin əmək haqlarının ümumi göstəriciləri heç şübhəsiz, təhsilin keyfiyyətinə təsir göstərir. Əgər yüksək təhsil haqqı ilə aşağı maaşlı müəllim işə cəlb edilirsə, müəllimin təhsilə verəcəyi qatqılar az olur və beləliklə, keyfiyyətə mənfi şəkildə təsir etmiş olur. Yüksək təhsil haqqı ödənilməsi müqabilində tələbə və onun valideynləri həmin ali təhsil müəssisəsindən yüksək təlim-təhsil tələb etməlidir. Bununla da təhsilin keyfiyyətinin artmasına bir vasitə ola bilərlər. Digər səbəb kimi, Azərbaycanda ali təhsil ocaqları arasında rəqabətin formalaşmaması, onlar arasında statistik reytinqin aparılmaması təhsildə rəqabətsizlik yaradır, keyfiyyətin artmasına əngəl yaradır.

 

2010-cu ildən dövlət ali təhsil müəssisələrinin yeni sistemə keçdiyini xatırladan müsahibimiz dövlət əhəmiyyətli ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrin təhsil haqlarının dövlət tərəfindən ödənilməyə başladığını birdirdi: “Bunun nəticəsidir ki, Neft Akademiyası kimi təhsil ocağında demək olar ki, 100 faizə yaxın tələbənin təhsil haqları dövlət tərəfindən ödənilir. Eləcə də özəl universitetlərdə də bir neçə ixtisaslar var ki, onların da təhsil haqları dövlət tərəfindən ödənilməklə yanaşı, həmin tələbələrə də təqaüdlərdə ayrılır. Təhsil sistemində inkişafa doğru irəliləmək üçün atestasiya sistemi formalaşdırılmalı, müəllimlərə imtahanlar keçirilməli və eyni zamanda, müasir tələblərlə uyğunlaşmayan müəllimlər yenilərilə əvəzlənməlidir. Bununla da təhsil sisteminə nəzarət mexanizmindən istifadə olunmalıdır. Təhsil haqlarının müəyyənləşdirilməsində vahid beynəlxalq standartların tətbiqi çox vacibdir və bu sistemin formalaşmasının metodikası hazırlanmalıdır. Bu gün hər bir ali təhsil müəssisəsi ödəniş modelini qeyri-müəyyən olaraq özü müəyyənləşdirir. Bu yaxınlarda Milli Məclisdə “Ali Təhsil haqqında” qanun layihəsi hazırlanıb. Bu qanun qəbulu ali təhsil müəssisələrində tədrisin keyfiyyətinin yüksəldilməsi yönündə ciddi addım ola bilər”.
 




30.11.2012    çap et  çap et