Keçmişdə ipəkçiliklə məşğul olana "şərbaf" deyərmişlər. 18-19-cu əsrlərdə Gəncədə "Şərbaflar" adlı məhəllə mövcud olub ki, bu da yerli ipəkçiliyin qədimliyini sübut edən faktdır. Hətta 19-cu əsrin sonlarında Gəncədə ipək istehsalı sənaye relslərinə də salınıbmış. Həmin dövrdə şəhərdə çoxlu baramaçılıq təsərrüfatları və ipəktoxuma sexləri ilə yanaşı, ipəyi boyamaq üçün istifadə edilən biyan bitkisinin əkini sahələri, həmçinin biyan kökünü emal edərək ondan təbii boyaq maddəsi alan ayrıca zavod da mövcud olub. Gəncə ipək parçaları Sankt-Peterburq, Paris və Berlin şəhərlərində mükafatlar alıb.
Sovet dövründə də Azərbaycan ipəkçilik sənayesinə görə Özbəkistanla birlikdə müttəfiq respublikalar sırasında lider mövqedə olub. Təəssüf ki, hazırda baramaçılıq-ipəkçilik haqda bu ifadəni işlətmək mümkün deyil. Sabiq SSRİ-nin mövcudluğunun son ilində, 1991-ci ildə respublikamızda rekord səviyyədə, 6 min ton barama istehsal olunub. İndi isə bu göstəricini yalnız yüzlük ədədlərlə ifadə etmək mümkündür.
Sahənin unikallığı və potensial imkanlar nəzərə alınaraq, ölkəmizdə ipəkçilik üzrə araşdırmalar hazırda da davam etdirilir. Bu sahənin mərkəzlərindən biri kimi, Gəncədə 1958-ci ildən bəri Azərbaycan Elmi Tədqiqat İpəkçilik İnstitutu fəaliyyət göstərib. Bu ilin yayında institut ləğv edilib, amma onun laboratoriyaları Gəncədəki digər aqrar elmi-tədqiqat müəssisələrinə - Heyvandarlıq və Bitki Mühafizə İnstitutlarına köçürülüb.
Azərbaycan mütəxəssisləri xüsusən məhsuldar barama cinsləri alınması istiqamətində tədqiqatları ilə ipəkçiliyə öz töhfələrini veriblər və indiyədək 50-yədək yeni hibrid cinclər alıblar. Onlar həmçinin ipəkçiliyin əsaslarından olan tut ağacı növlərinin təkmilləşdirilməsi üzrə də böyük zəhmət sərf ediblər.
"Tədqiqat işlərimizin əsas istiqamətləri yerli şəraitə uyğunlaşan, dözümlü ipəkqurdu cinslərinin alınması, eləcə də onların yem bazası olan, xüsusən yarpaqları daha zəngin inkişaf sürətinə malik yerli tut ağacları növlərinin yaradılması və onların istehsalatda çoxaldılması məsələlərini əhatə edir"-deyə, ipəkçilik laboratoriyasının rəhbəri Namiq Həsənov bildirir.
Amma əsas məsələ, necə deyərlər, elmi nailiyyətlərin real istehsalata tətbiqidir. Reallıq isə odur ki, indi fermerlərimiz baramaçılığa o qədər də meyl göstərmirlər. Səbəbi sadədir: gəliri yoxdur, baramanı onlardan ucuz alırlar. Bu məsələyə də toxunan N. Həsənov hazırda baramayetişdirən fermerlərin bu məhsulun kiloqramını 3 manatdan baha sata bilmədiklərini söyləyir. Müsahibimiz bu sahədə çalışan fermerlərə də dövlət subsidiyalarının verilməsi imkanının nəzərdən keçirilməsinin böyük stimullaşdırıcı rol oynaya biləcəyini qeyd edir.
Onu da deyək ki, elə İpəkçilik İnstitutu tərəfindən ölkədə bu sahənin dirçəldilməsi üzrə bir sıra sənədlər və təkliflər , o cümlədən, ipəkçilik haqqında qanunun layihəsi və ipəkçiliyin inkişafı konsepsiyası hazırlanaraq, Milli Məclisə və İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinə təqdim edilib.
İpək daimi yüksək dəyər göstəriciləri ilə bütün dövrlərdə dünya bazarında nüfuzlu məhsul sayılıb. Bizdə ipəkçiliyin elmi-nəzəri cəhətdən uzun illər ərzində bu qədər geniş tədqiq olunması onun sənayesinin də dirçəldilməsinin zəruriliyi haqda ciddi düşünməyə əsas verir. Axı bizim ipəkçiliyin potensialı yalnız deyək ki, kalağayı hazırlanması kimi suvenir istehsalı miqyasından qat-qat yüksəkdir.
Zakir MURADOV
Gəncə
çap et