“Anar dünyası”na elmi-publisistik səyahət

Azərbaycan və eləcə də dünya ədəbiyyatının klassik nümayəndələri sırasına qoyula biləcək yazıçı Anarın yaradıcılıq dünyası polifonik formatda olub təkcə bədii sözə marağı olan kəslər üçün deyil, habelə elm adamları, filosoflar və digər elitar zümrə üçün də ciddi əhəmiyyət kəsb edir.

1960-cı illərdə ədəbi-bədii aləmə gəlişi ilə elə ilk hekayələrindən orijinal  sənətkar imici vəd edən Anar tezliklə ədəbiyyatşünaslığın, ədəbi tənqidin obyektinə çevrildi və mənim tələbəlik illərimə düşən o dövrün qabaqcıl ziyalıları - Sovet ideoloji kanonlarını qırmaq, demokratik dəyərləri formalaşdırmaq arzusunda olanları, məxsusi olaraq bu keyfiyyətləri bədii ədəbiyyatda ifadə edən yazıçı və şairləri “altmışıncılar” adlandırdılar. Onu da ayrıca qeyd edim ki, “altmışıncılar” anlayışı yeni bir termin deyildi. Qəribə orasıdır ki, rus ədəbi-ictimai mühitində hələ 1760-cı illərin ziyalılarına, bir əsr ötəndən sonra 1860-cı illərin yazıçı-tənqidçi, filosof ziyalılarına, daha bir əsrdən sonra 1960-cı illərin yazıçı və şairlərinə “altmışıncılar” adı verilmişdi. Rus ədəbi tənqidinin və ədəbiyyatşünaslığının demokratik qanadı üç əsrin hər birində spontan şəklində özünü göstərən “altmışıncıları” xeyli dərəcədə təhlil etmiş, bir sıra qanunauyğunluqları barədə tədqiqatlar aparmışdır.

Etiraf edək ki, rus ədəbi tarixinin 1760 və 1860-cı illərindəki demokratik düşüncəli ziyalılarının öz fikirlərini ifadə etmək təhlükəsi, Sovet dövründəki müstəqil fikrin ifadəsindən xeyli dərəcədə asan olmuşdur. Doğrudur, 1956-cı ildə Sov. İKP XX qurultayında şəxsiyyətə pərəstişin ifşası və Baş katib N.Xruşşovun qurultaydakı demokratik məruzəsi Sovet ziyalısında bir ümid qığılcımı yaratmışdı. Ancaq nəzərə alsaq ki, N.Xruşşovun həmin məruzəsi mətbuatda düz 36 il sonra - 1992-ci ildə işıq üzü gördü, onda “altmışıncılar”ın çəkdyi zilləti də başa düşmək olar.

Çətin idi. Lakin nə qədər çətin olsa da, rus-Sovet ədəbiyyatında, habelə milli respublikalarda demokratik enerjili yazıçı və şairlər meydana gəldi. Bu meydanda istər Azərbaycan mətbuatında, istərsə də “ümumittifaq” mətbuatında cəsarətli çıxışları ilə bugünki müstəqilliyin simptomlarını yaradan Anar adlı bir ziyalı çıxdı ortaya. Azərbaycan ədəbi tənqidinin və ədəbiyyatşünaslığının diqqətini cəlb edən bu yazıçı indiyə qədər keçdiyi yaradıcılıq yolunda çox səmərəli və məhsuldar bir sənətkar kimi tanınır. Mən bu yazının ilk cümləsindən Anarı “Azərbaycan və eləcə də dünya ədəbiyyatının klassik nümayəndələri sırasına qoyula biləcək yazıçı” kimi təqdim etdim və  bu fikrimin səmimi olmasına hər kəsin inanmağını istərdim. Əlbəttə, bu fikir məndə hələ Anarın 1990-cı illərə qədərki əsərlərini oxuduğum o zamandan formalaşmışdı. Ancaq etiraf edim ki, klassika anlayışı o qədər məsuliyyətli bir sözdür ki, adam bəzən bu fikrin təsdiqini yaradan dəqiq bir fakta da ehtiyac duyur. Yazıçı, tənqidçi, modern düşüncəli Pərvinin “Anar dünyası” əsəri bu fikrin tam və tərəddüdsüz təsdiqində mənə yol göstəricisi oldu. Əlbəttə, mən Anarın bütün əsərlərinə yaxşı bələdəm, onun haqqında elmi, ədəbi mühitin fikirlərinə bələdəm. Lakin Pərvinin əsəri öz sərlövhəsi ilə - “Anar dünyası” kimi başlığı ilə mənə bu böyük yazıçının həyatını və yaradıcılığını kompleks şəkildə təqdim edəcəyi vədini verdi. Həm də bu vədi yaradıcılığına, elmi və publisistik qabiliyyətinə yaxşı bələd olduğum müasir düşüncəli bir insan verirdi. Elə ilk andan deyim ki, düşüncələrimdə yanılmadım: Pərvinin “Anar dünyası” kitabı müasirimiz olan bu böyük sənətkarın ömür və yaradıcılıq yolunu bütöv şəkildə meydana qoya bilmişdir. Kitaba ön söz yazan tənqidçi Vaqif Yusiflinin bir fikri maraqlıdır: “Pərvinin Anar nəsri ilə bağlı bu məqalələr toplusu (onu monoqrafiya da adlandırmaq olar!) artıq Anarşünaslıq (kursiv mənimdir - C.M.) adlandıra biləcəyimiz bir dövriyyənin maraqlı bir nümunəsidir”. Bu fikirdə diqqət ediləcək iki məqam var: birincisi - Anarşünaslıqdır ki, Anar bunu həqiqətən haqq edir, ikincisi, Vaqif Yusifli bu kitabın dəqiq tipologiyasını müəyyənləşdirir: monoqrafiya. Əlbəttə, Pərvin kitabındakı yazıları özü esse adlandırır. Mən bununla da razılaşıram. Çünki əsərin bütövlükdə üslubu elmi-publisistik xarakterdədir və tədqiqatçı-publisist yəqin ki, daha çox geniş oxucuya ünvanlanır. Amma bu elmi-publisistik, esse üslubu həm də özündə bir monoqrafik süjet ovqatı daşıyır və ona görə də ön söz müəllifi ilə də razılaşmaq lazım gəlir.

“Anar dünyası” yazıçının ömür və yaradıcılıq faktları fonunda bütöv bir epoxanın təhlili və təsviridir. Bu kitabın müəllifi həmin epoxanın əvvəlinin şəxsən şahidi olmasa da, dövrün ədəbi-ictimai hadisələrini tarixən yaxşı müşahidə etdiyini göstərə bilir. Burada onun köməyinə gələn hallardan biri də Pərvinin alimlik işi ilə bağlı məhz Anar yaradıcılığını özünə elmi obyekt seçməsidir. Bundan əvvəl Anarın əsərlərini ancaq oxucu həvəsi ilə mütaliə edən Pərvin elmi işinə bu yaradıcılığı mövzu seçəndən sonra problemə ədəbiyyatşünas kimi baxmalı olur. Amma bizə təqdim etdiyi kitabda müəllifin əsas məqsədi ədəbiyyatşünaslıqdan daha çox publisistik təqdimata üstünlük vermək olub. Ona görə də, həqiqətən də hər biri esse təsiri bağışlayan on iki bölmənin hamısında oxucunu düşündürən, duyğulandıran məqamlar var. Çünki bir janr kimi, rus tədqiqatçılarından biri demişkən, “esse qəlbin harayıdır”. Essenin gözəl nümunələri Dostoyevskidədir. Esse müəllifin həm də hansısa zaman fonunda öz ümumləşdirmələrini ifadə etməsinə imkan verir. Pərvin üçün essenin məhz bu keyfiyyəti əsasdır. Onun təqdim etdiyi esselərin hamısında janrın - publisistik, ədəbi-tənqidi, sənətşünaslıq, elmi-kütləvi, fəlsəfi növlərinin sinkretikası özünü göstərməkdədir. Əlbəttə, bütün məqamlarda Anar yaradıcılığı, Anarın xalqa, vətənə bağlı həyat fəlsəfəsi dominant rol oynamaqdadır.

Pərvin Anarın həyat və yaradıcılığı barədə olan bu kitaba Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli və Ənvər Məmmədxanlı haqqında yazılarını da daxil edib və bunu elmi şəkildə əsaslandırıb. Lakin mənə elə gəlir ki, burada əsaslandırmağa da ehtiyac yoxdur, ona görə ki, Anarı Azərbaycan ədəbiyyatına və mədəniyyətinə böyük töhfələr vermiş həmin üç sənətkardan kənar təsəvvür etmək də çətindir.

Mən haçansa deyəsən Anarın qızı Günelin teleefirdən belə bir fikrini eşitmişəm: “Bizə ailədə xüsusi olaraq tərbiyə dərsi keçməyiblər. Atamız, anamız necə həyat yaşayırlarsa, biz də onlara oxşamağa çalışırıq”. Əlbəttə, Pərvinin də həmin sənətkarlara dair esselərindən görünür ki, Anar da öz sələflərinin - klassikanın, habelə birbaşa valideynlərinin və doğmalarının həyat tərzini, yaradıcılığını özünə nümunə seçmişdir. Ailəsində Rəsul Rza kimi dövrünün senzura qadağalarını “Rənglər” silsiləsi ilə, sovetlərdə dananın insandan vacib sayıldığını ifadə edən “Sarı dana” və s. onlarca əsərində ötüb keçən bir şairin təsiri Anarda bəlkə ondan da cəsarətli hekayə və povestlərin, publisistik əsərlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Pərvinin kitabı bütün bunlara elmi-publisistik yanaşmaları ilə də maraq doğurur. Əsərdə Rəsul Rza yaradıcılığı ilə bağlı Pərvinin belə fikri çox səmimi və elmi həqiqətdir: “Rəsul Rza poeziyasını bütün mənaları, rəngləri, ahəngi, melodiyası ilə bütöv anlamaq, duymaq üçün vaxt lazımdır... Bir də aram düşüncə! Eyni zamanda həyata yetkin, müdrik baxış! Üstəgəl həssaslıq! Hələ poeziyaya fərqli münasibətdən, yeniliyi dərk etmək, “tutmaq” qabiliyyətindən danışmıram... Və bunları sadaladıqca düşünürəm, demək, kiminsə intellektini, səviyyəsini də elə Rəsul Rza şeirinə münasibətinə görə ayırd etmək mümkündür”. Bu həqiqət Anarın da yaradıcılığına aiddir və Pərvinin əsər boyu konsepsiyası bədii sözün bu məqamını qiymətləndirmək missiyası daşımaqdadır.

Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Pərvinin yazıçı əsərlərinə, yazıçı yaradıcılığına qiyməti dövrün, zamanın fonunda verilir. Özünün də dediyi kimi, “ədəbi tənqidin hadisələrə, yaxud hər hansı sənətkarın yaradıcılığına bütöv yanaşmasının əsas açarı tarixdir. Tarixi - yazıçının, şairin həyatını, yaşadığı mühiti öyrənmədən, bilmədən əsərə obyektiv qiymət vermək mümkün deyil”. Doğru fikirdir. Məsələn, Anar bədii əsərin Sovet dövründəki missiyası ilə müstəqillik illərimizdəki vəzifəsini dəqiq müəyyənləşdirən sənətkardır. Anarın Sovet dövrü əsərlərində Azərbaycan oxucusunu müstəqil düşüncəyə, milli mənliyini qorumağa, milli klassikanı qiymətləndirməyə çağırışları ona heç də asan başa gəlmirdi. Cəlil Məmmədquluzadəni milli mənlik konsepsiyasına görə inkar etmək təşəbbüsləri, əsərlərinin Sovet rejiminə uyğun gəlməyən nümunələrinin çapına senzura qadağaları şəraitində Anar özünün “Anlamaq dərdi” ilə bu dahi insanın dahiliyi ilə yanaşı, onun ictimai faciələrini də göstərməklə sənətkara etinasız münasibətin fəsadlarını cəsarətlə publisistikaya gətirirdi. O, sənətkar haqqında yalnız həqiqəti deməyi bacardı. Tədqiqatçı Pərvini sənətkar ömrünün bu məqamları daha çox maraqlandırmışdır.

... Amma hər şeyin bir başlanğıcı var. Anarın da yaradıcılığı hekayələrdən başlayır. Pərvin Anara keçiddə onun ilk hekayələrini təhlil edir. Bu ilk hekayələr sırasında 1960-cı ildə dərc olunan “Keçən ilin son gecəsi” əsəri də dayanır. Qəribədir, şəxsən mən milli-mənəvi dəyərlərimizin, ailə, sevgi münasibətlərinin dərindən-dərinə bədii ifadəsini verən bu əsərin ilklərdən olduğuna təəccüb və heyrətlə baxıram. Amma Pərvin mənim təəccübümü  azaldır: “Anarın əsas “tədqiqat” obyekti insandır və o, elə ilk hekayələrindən başlayaraq insana məxsus ən müxtəlif cəhətləri, cizgiləri qələmə alıb. Yazıçının sonrakı illərdə yazdığı əsərlərində daha aydın, daha qabarıq görünən bir çox fərqliliklərin və fərdi üslubunun əsası, təməli məhz ilk hekayələrində qoyulub”. Mən artıq təfərrüatlara varmadan deyə bilərəm ki, Pərvin yazıçının ilk hekayələrindəki həmin “fərqliliyi” və “fərdi üslubu” çox maraqlı illustrativ misallarla bizə göstərə bilir. Həm də bu yerdə ədəbi tənqidin L.Anninski (Rusiya), Y.Qarayev (Azərbaycan), Andaç (Türkiyə), Ulusel kimi nümayəndələrinin fikirlərini esseləşdirmək qabiliyyətilə oxucuya təsir və oxucunu inandırmaq gücünü artırır.

Pərvinin kitabında belə bir bölmə var: “Milli dəyərlərin tərənnümü”. Əlbəttə, burada söhbət Anarın nəsrində milli dəyərlərə bədii münasibətdən və yazıçının bu yöndəki estetik idealından gedir. Amma Pərvin bölmənin elə ilk səhifəsindəcə bəşəriliyin millilikdən keçdiyini də belə şərh edir: “Anarın müraciət etdiyi mövzular ümumbəşəridir, dünyəvidir, insana aid çeşidli problemlər, insan həyatının müxtəlif baxış bucaqlarından təsviri - bütün bunlar milliyyətindən, dilindən, dinindən asılı olmayaraq, hər kəsə aid edilə bilər. Amma Anar nəsrindəki unikallıq ondan ibarətdir ki, yazıçı bu problemləri, məsələləri Azərbaycan insanının, türk insanının simasında, həyatında, timsalında göstərməyə çalışır. Bu baxımdan Anar yaradıcılığı həm də millidir”. Əsərdə yenə də bu milliliyi və bu bəşəriliyi sübut edən nəsrin nümunələri təhlilə çəkilir.

Bir də təkrar edirəm ki, Pərvinin əsəri Anarı zaman və mühitlə vəhdətdə təhlil edir. Təsadüfi deyil ki, kitabdakı bölmələrdən biri elə belə də adlanır: “Zaman, mühit, talelər”. Burada, əlbəttə, Anarın bir vətəndaş kimi zaman, mühit və talelər kontekstində göstərilməsi də var. Lakin Pərvin daha çox Anarın yaratdığı obrazların zaman, mühit və talelərdə ifadəsinə önəm verir. Çünki bədii əsərdə sənətkar mövqeyi və sənətkarlıq keyfiyyətləri bu üç mühüm anlayışla çox bağlı olur. Zaman, mühit və talelər XIX əsr rus ədəbiyyatının dünya şöhrətli Dostoyevskisində, Gertsenində, Çexovunda, müasir Türkiyə nəsrinin Nobelçisi Orhan Pamukda, avstriyalı Sveyqdə və digər məşhurlarda təzahür etmişdir. Pərvinin Anarı bu aspektdə təhlili yenidir və onun elmi görümünün təzahürüdür. Bu yerdə tələbələrimdən birinin “şedevr” kimi qiymətləndirdiyi “Gürcü familiyası”, “Mən, Sən, O və telefon” kimi hekayələri Pərvin esse - ədəbi tənqid janrında, hətta “elmi oxucunu” belə duyğulandıra biləcək formada bizə təqdim edir.

Kitabın bəzi məqamlarında mənə elə gəlir ki, Pərvin bu əsəri yalnız Anarın oxucuları üçün, Anar yaradıcılığına tam bələd olanlar üçün, öz aramızda qalsın, lap elə mənim üçün yazıb.

Çünki Anara bütöv bələd olmayan adam üçün onun əsərlərinin böyük bir hissəsinin orijinal sxemini cızan aşağıdakı abzas aydın olmayacaq. Və ya Anara yaxşı bələd olan hər kəs Pərvinin bu abzası ilə həmin əsərlərdən aldığı duyğuları yenidən yaşayacaq:

“Yay axşamlarında Qiyas Dilarəylə bulvar səmasındakı “müftə” ulduzlara baxıb mübahisə edəndə, Alya ilə Murtuz Zeynallıların süfrəsindən danışanda, Nemət maqnitafonun dinlənilməkdən yeyilmiş lentini necə pozmağı düşünəndə, Mədinə qonşuda çalınan qammalara qarışmış təyyarə uğultusu dinləyəndə Təhminəylə Zaur Pirşağıda sahildə pıçıldaşırlar. Ya da əksinə, Zaur Təhminənin eşqindən havalanıb göylərdə uçanda zavallı Feyzulla boyat dolmanı yeyə-yeyə arvadın tənələrini dinləyir. Hə, elə bu vaxt Oqtay da uzaq uşaqlıq illərində qalmış Əsməri düşünür. Fuad isə macal tapıb sabahkı tədbirdə onu bir addım daha qabağa çəkəcək məruzəsinin mətnini hazırlayır. Bu cür həm eyni, həm də müxtəlif zamanlarda baş vermiş hadisələri sadaladıqca sadalamaq olar. Və əsas qeyri-adilik ondadı ki, bu adamların hamısının bir ümumi dərdi var - mühit. O mühit ki, orda sevgi az qala ayıb sayılır, qeybət əsas atributlardan biridir”.

1960-1970-ci illərdə dünya ədəbi-bədii prosesində iki mühüm istiqamət - daha doğrusu, mövzu aləmi özünü göstərdi: şəhər nəsri, kənd nəsri. Hər iki istiqamətdə çox güclü nəsr əsərləri ortaya çıxdı. Azərbaycan bədii mühitində Anarın şəhər həyatından alınan hekayə, povest, roman və hətta dram əsərləri bu sırada ədəbi tənqidin obyektinə çevrildi. Xüsusilə, “altmışıncılar” - o cümlədən, Anar və Elçin kimi ustad yazıçılar adi insanların adi qayğılarını qələmə almaqla bütöv bir dünya yaratdılar. Anarın ən maraqlı povest, hekayə roman yaradıcılığı şəhər həyatı ilə, adi insanların taleyi ilə bağlı oldu. Tədqiqatçı Pərvin “Anar dünyası”nda bu insanların taleyinə bağlı “Ağ liman” povestini və “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” romanının mahiyyətini açmaqla bizi o mühitə, o zamana, o talelərə qaytarır.      

 Əlbəttə, Anarın insanı şəhər məişətində təsvir edən hekayələri, povestləri birdən-birə qavranılan bəsit bir dünya deyil. Bunlarda palitra rəngarəngliyi var və bu rəngləri seçmək üçün, məsələn, “Dantenin yubileyi”, “Gürcü familiyası” kimi hekayələrə dəfələrlə qayıtmalı olursan. M.Prişvin demişkən, həm də “ədəbiyyatın hamıya eyni cür, hər kəsə müxtəlif cür” prinsipi də var axı. Pərvini Anar yaradıcılığında maraqlandıran bir də bu cəhətdir. “Kamikadze” kimi bir sözün assosiasiyasından yaranan  “Gürcü familiya”sını ancaq Anar qələmə ala bilərdi. Belə əsərlərin təhlilini isə Pərvində daha aydın görürük.

Pərvinin kitabında maraqlı süjet və kompozisiya var. Bu süjet Anarın təkamül xəttini izləyir və ona görə də həqiqi bir “Anar dünyası” yaranır.

Pərvinin kitabında Anarın Türkiyədəki yaradıcılığı ilə bağlı maraqlı bir fəsil var. Həqiqətən də Anar qısa müddətli Türkiyə həyatında bir tərəfdən “bir millət, iki dövlət”in (H.Əliyev) qardaşlıq münasibətini gücləndirməyə xidmət etdi, digər tərəfdən yaradıcılığının yeni məhsullarını ortaya qoydu. Amma Anar Türkiyəyə gedəndə mətbuat onun qarasına da danışdı. Onda mən “525-ci qəzet”də “Durnalar qayıdacaq” adlı bir yazımla Anarın Türkiyədən yeni əsərlərlə qayıdacağını proqnozlaşdırmışdım. İndi Pərvinin kitabındakı “Türkiyə - ikinci vətən” bölməsini oxuyuram və Anarın orada da necə səmərəli fəaliyyət göstərməsinin şahidi oluram. Ədibin təkcə “Muhakkak görüşürüz” hekayəsinin və “Otel otağı” povestinin təhlili ilə Pərvin bu fəaliyyətin bir çox məqamlarını işıqlandırmışdır.

Anar heç vaxt tükənən yazıçı deyil. Hətta informasiya texnologiyasının, internet dünyasının bədii sözə yaratdığı etinasızlıq çağında belə yazıçı “Ağ qoç, qara qoç” romanını yazmaqla bu etinasızlığa meydan oxudu. Qələminə, bədii və publisistik düşüncəsinə güvəndiyim Rəşad Məcidin bu əsərə yazdığı qəzet önsözündən Pərvin bir misal gətirir. R.Məcid yazır: “Ziyalılarımızı biganəlikdə, laqeydlikdə ittihamlayanların günü-gündən artıb çoxaldığı bir vaxtda Anar müəllim bir hücrəyə çəkilib vaxtını məhz bu əsəri yazmağa həsr eləyib. Fikrimcə, bu elə ən böyük vətəndaşlıq mövqeyi, ən ciddi ziyalı missiyasıdır”. Pərvin akademik İsa Həbibbəylinin bu əsəri “Azərbaycan ədəbiyyatının müstəqillik dərsi” kimi qiymətləndirməsini xüsusi vurğulayır.

Rəşad Məcid yada düşmüşkən... “Anar dünyası” kitabındakı bir bölmədə Pərvinin Anar yaradıcılığı ətrafında Rəşad Məcidlə söhbəti yer alıb. Bu müsahibənin özü də “Anar dünyası”nı duymağa xidmət edir. Çünki zamanımızın Rəşad Məcidi, ən azı “525-ci qəzet” kimi hamımızın sevdiyimiz bir mətbuat orqanının yaradıcısı Rəşad Məcid özü də bir sənətkar kimi yaradıcı şəxsiyyətlərə obyektiv qiymət verən insandır.

Pərvinin bu müsahibəsi 2011-ci ildə Anarın “Türk dünyasında ilin ədəbiyyat adamı” ödülünə layiq görülməsi ilə bağlı olaraq Türkiyənin “Qardaş qələmlər” dərgisinin Anara həsr olunmuş nömrəsində dərc olunub. Pərvinin həmin müsahibəsindən bircə abzası nəzərə çatdırıram. Müsahibədə Rəşad Məcid deyir: “Bir neçə nəsil Azərbaycan insanının yetişməsində Anarın əsərlərinin, kitablarının, filmlərinin rolu olmuşdur. Bizim nəsil, bizim valideynlərimiz və bizim övladlarımızın da yetişməsində Anar yaradıcılığının böyük əhəmiyyəti var. Onun filmləri - Mirzə Cəlil, Üzeyir Hacıbəyli, Hüseyn Cavid haqqında yazdığı ssenariləri bizim bu dahi sənətkarların tanıdılmasında təkrarsız rol oynayıb...

Anar müəllim həm vaxtilə işlədiyi “Qobustan” jurnalında və başqa mətbuat orqanlarında çap etdirdiyi məqalələrlə, həm də ictimai-siyasi proseslərdə öz nüfuzlu sözüylə ictimai fikrin formalaşmasına böyük təsir göstərib. Onun həm dramaturgiyada, həm kinoda, həm nəsr, həm də ictimai həyatda əvəzolunmaz fəaliyyəti vardır. Anar Azərbaycan xalqının həyatında mühüm rol oynayan və ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xidmətləri olan bir ziyalıdı”.

“Anar dünyası” kitabı barədə çox şeyləri deyə bilmədim. Qəzet səhifəsi buna imkan vermir. Amma kitabdakı “Pərvinin dünyası” adlı bu kiçik esseni də Anar özü yazıb və mən bunu mütləq xatırlatmalıyam. Bu yazıya marağı artıran səbəblərdən biri də, sanki əsərin finalı kimi səslənməsidir. Pərvin bütöv bir kitabda “Anar dünyası”nı, Anar da bir neçə səhifədə “Pərvinin dünyası”nı qələmə alıb və Anarın ilk sətirlərində belə bir yer var: “Gənc nasir Pərvinin də öz dünyası var. Bu dünyanı bir sözlə səciyyələndirmək olsaydı, mən “işıqlı” sözünü seçərdim. Pərvinin dünyası işıqlı dünyadır, nurlu duyğularla dopdolu dünyadır, bu dünyada bütün personajlar - yaxşı, xeyirxah, həssas insanlardır, bu dünyada kinə-küdurətə, paxıllığa, həsədə, nifrətə yer yoxdur”. Dəqiq müşahidədir. Pərvinin bədii yazılarına və qəzet layihələrinə yaxından bələd olan bir oxucu kimi bu sözlərin səmimiyyətinə inanıram. Bir də ona görə ki, “Anar dünyası”  kitabı Anarın Pərvin dünyası haqqında bu sözlərini təsdiq edən bir ədəbi abidədir.

“Anar dünyası”nın vacib və qiymətli bir komponenti də bu kitabın poliqrafiyanın ən yeni texniki imkanları ilə çap edilməsidir. Təkcə Azərbaycanda deyil, Avropada da öz məhsulları ilə kitab sərgilərinin möhtəşəm ödüllərinə layiq görülmüş “Təhsil” nəşriyyatı bu kitabın da dizayn yeniliyinə, nəfis redaktorluq və korrektorluq işinə görə oxucu hörmətinə layiqdir.

Və sonda: Yaradıcı adamı cəmiyyətə geniş diapozonda təqdim edən ən imkanlı vasitə hələlik ki, mətbuatdır, bütövlükdə media sistemidir. Lakin bu sistemin özündə də fərqli qurumlar var. “525-ci qəzet” - Azərbaycan ziyalılığının 23 ildən bəri üz tutduğu bu qəzet Pərvinin də populyarlığını təmin edib. Mən Pərvini bu ləyaqətli, müstəqil qəzetin fəal yazarlarından biri kimi qəbul edirəm. “Anar dünyası” kitabındakı esselərin əksəriyyəti əvvəlcə bu qəzetdə işıq üzü görüb. Pərvin kimi ziyalı ziyalıları millətə ləyaqətlə təqdim edən bu doğma qəzetə də min təşəkkür düşür.