“Yeni Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru, millət vəkili Hikmət Babaoğlunun APA TV-nın “Sözü kodu” verilişinə müsahibəsi
- Hikmət müəllim, “Libraff” kitab mağazasında olduğumuza görə, istərdim söhbətə elə kitab haqqında başlayaq. Kitabın həyatımızda rolu nədən ibarətdir?
- Dörd tərəfimizin kitabla əhatə olunmağı çox gözəldir. “Libraff” kitab mağazaları şəbəkəsinin yaranması məni çox sevindirir. Kitab bəşəriyyətin, insan oğlunun düşünüb tapa biləcəyi ən gözəl icadlardan biridir. Kitab həm mədəni-intellektual varisliyi təmin edir, həm də bəşəriyyətin yaddaşındakı ardıcıllığı, salnaməni qoruyub saxlayır. Kitablar cürbəcür olur. Fonqrafik yazı kəşf olunana qədər biz əşyavi yazı, daha sonra daşlar üzərinə həkk olunan piktoqrafik yaxud şəkli, sonra ideoqrafik yəni fikri yazı, ən sonda isə bu günki fonoqrafik - yəni hərfi yazı mərhələsindən keçdik. Ancaq bizim xalqımız bütün bu tarixi inkişaf mərhələsində öz milli kitab nümunələrini yaratmağı bacardı. Bu mənada Qobustan piktoqrafik yəni şəkli yazı kitabımız bizim ilk kitab nümunəmizdir. Daha sonra yazıların şərti işarələri dəyişdi və nəhayət kağızın və basmaqəlibin kəşfilə kitab dediyimiz, məzmun etibarı ilə eyni, forma etibarı ilə fərqli olan yeni bir nümunə yarada bildik. Əvvəllər daşlar, gil lövhələr, papiruslar üzərində yazılan yazıların kağız üzərində yazılması yazı mədəniyyətində keyfiyyətcə yeni mərhələ yaratdı. Kitab bizə keçmişimizi, kimliyimizi, tariximizi və mədəniyyətimizi öyrədir, özümüzü tanıdır. Ona görə də bu gün oxumaq üçün alternativ vasitələr çox olsa da, kitab öz əhəmiyyətini itirməyib və itirməyəcək də.
- Amma şübhəsiz ki, alternativ vasitələr kitab oxumağın statistikasına ciddi təsir edir...
- Tamamilə doğrudur. Sadəcə, bunlar arasında fərqlər var. Kitab zehni düşüncəni və beynin inkişafını təmin edən bir vasitədir. Elektron vasitələr isə beyni məhdudlaşdırır, onu çərçivəyə salır. Autizm sindiromunu tətikləyir. Fərq bundadır. Kitabla elektron vasitələr arasındakı fərq həm də ondadır ki, məsələn, biri var siz muzeydə, məşhur rəssamın əsərlərini orijinaldan görəsiniz, bir də var, onun şəklini çəkib telefondan baxırsınız. Fərq varmı?
- Əlbəttə...
- Birbaşa təmasda əsəri qavramaq da fərqli olacaq. Ekrandan baxanda siz rəssamın emosiyasını görə bilməyəcək, əsərin ruhunu hiss edə bilməyəcəksiniz. Çünki elektron variant həmin enerjini və emosiyanı sıradan çıxarır, öldürür. Qısacası bu bir insana canlı toxunuşla onun şəklinə ya da müqəvvasına toxunuş qədər fərqlidir. Ona görə də kitab çox vacib vasitədir, kitab oxumaq lazımdır.
- Cəmiyyətin kitaba münasibəti ilə bağlı ciddi narahatlıqlar var. Kitab mağazalarının azlığını onunla əlaqələndirirlər ki, kitab oxuyan azdır, tələbat azdır. Kitabın populyar olmağı üçün nə etmək lazımdır?
- Bu suala bir neçə cümlə ilə cavab vermək çətindir. Kitab bizim zövqümüzə görə informasiya tələbatımızı ödəyir. Tutaq ki, mən roman janrını sevirəm. Əldə edəcəyim informasiya obrazlı şəkildə olsa, daha yaxşı olar. Başqa biri sosial-siyasi ədəbiyyat vasitəsi ilə informasiyalar əldə edir. Kimisi tarixi sevir və s. Janrlar da ona görə yaranıb ki, cəmiyyətin bütün təbəqələrinin estetik zövqünə uyğun olaraq ona məhsul təqdim olunsun. Amma nə baş verir? Vaxtilə biz maraqlı roman oxumaq istəyirdik və oxuyurduq. Çünki başqa vasitə yox idi. İndi o maraqlı romanı serial formasına salıb canlı şəkildə bizə təqdim edirlər. Bu da əslində bir roman oxumaqdır, ya da izləməkdir.
- Həm də yaradıcılıq sahəsidir...
- Bəli. Ona görə də kitaba həvəsin azalmasını insanların informasiyaya həvəsinin azalması kimi qəbul etmək doğru deyil. Seriala, filmə baxanda romanda olan obrazlar gözünüzün qarşısında əyani olaraq canlandırılır. Kitabda isə obrazların taleyi sizi o qədər maraqlandırır ki, onu özünüz yaşayırsınız. Bilirsinizmi, beyin düşünməməyi sadəcə bacarmır. O daima düşünür, dərk edir, qavrayır, yəni bir orqan kimi onun funksiyası bundan ibarətdir. Dolayısı ilə, insan beyni gecə-gündüz işləyir. İnsanı digər canlılardan fərqləndirən əsas keyfiyyət onun düşünmək bacarığının olmasıdır. Biz beynimizə düşünmək üçün vaxt verməliyik. Ekrandan informasiya alanda biz onu mexaniki qəbul edir, düşünə bilmirik. Nəzərə alsaq ki, elektron vasitələrdən başqa bir də bu gün həyatımıza internet resursları daxil olub, hamımızın cibində android tipli telefonlar var və biz sutkanın ən azı 12 saatını ona baxaraq keçiririk. O zaman görün, düşünmək üçün nə qədər az vaxtımız qalır, ya da heç qalmır. Beləliklə bizi insan edən düşünmə vərdişimizi get-gedə itiririk. Bu çox təhlükəlidir. Ona görə də gələcəkdə süni intellektin bizi üstələyəcəyindən, yaratdığımız robotların insan sivilizasiyasını dağıda biləcəyindən danışırıq. Amma kitab elə vasitədir ki, emosiyaların pik həddə çatdığı yerdə özümüz roman, ssenari yazırıq, yazıçının yaratdığı obrazları özümüzünküləşdiririk. Yaxud obrazlarla bərabər təəssüflənirik, sevinirik, yəni romanı bir növ yaşayırıq. Ona görə də kim ədəbiyyatdan zövq almaq istəyirsə, kitab oxusun. Çünki bu bizim idrakımızın üfüqlərini genişləndirir. Elektron versiyalar isə onu məhdudlaşdırır. Kitab bu qədər vacib vasitədir.
- Ədəbiyyatda zövq məsələsinə toxundunuz. Hansı yazıçılardan zövq almısınız?
- Mən Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında danışmaq istəyirəm. İndi bizdə dəbdir ki, dünya klassiklərindən, Nobel mükafatçılarından danışırıq. Mən bu dəblərdən qaçan adamam. Azərbaycan romançıları içərisində ən zəngin dilə sahib olanı iki yazıçının adını çəkmək istəyirəm. Bunlardan biri Məmməd Səid Ordubadi, digəri Yusif Vəzir Çəmənzəminlidir. Müasir romançılarımız özlərinə hesabat versinlər. Roman yazarkən neçə sözdən istifadə edirlər? Az qala danışıq dilimizdə olan və gündəlik leksikonumuzda olan sözlərdən kənara çıxa bilmirlər. Amma görün, Ordubadi, Çəmənzəminli neçə sözdən istifadə edir? Dil zənginliyinə görə bu iki yazıçı 30 mindən çox sözdən istifadə edir. Müqayisə üçün deyək ki, klassik ingilis və rus yazıçıları 60-70 min sözdən istifadə ediblər. Dili xalq yaradır. Yazı dilindən zövq aldığım yazıçıların sırasına Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevi də daxil etmək lazımdır. O qədər koloritli, gözəl dili var ki... Gah arxaik, gah şivə və ləhcə dediyimiz, hazırki leksik fondumuzda olmayan sözləri bizə özünəməxsus formada ,yüksək dil mədəniyyətilə təqdim edir. Biz isə dilimizdə olan sözlərin böyük bir qisminə arxaik, şivə, dialekt sözlər damğası vuraraq, dilimizi kasıblaşdırırıq.
- Çəmənzəminlinin adını çəkdiniz. “Əli və Nino”nun müəllifi haqqında nə düşünürsünüz?
- Mən düşünürəm ki, ortada maraqlı ədəbi nümunə varsa və o bu gün çox populyardırsa, Azərbaycan ədəbiyyatın məhsuludursa, müəllifi axtarmağa ehtiyac yoxdur. Əlbəttə, yaxşı olardı ki, müəllifin kim olduğunu müəyyənləşdirib onun haqqını verək. Madam ki, bunu bacarıb mübahisələrə nöqtə qoya bilmirik, bunu ədəbiyyatımızın bir nümunəsi kimi qəbul edək və məsələ bitsin. Əsas odur ki, dünyaya çıxara biləcəyimiz, film çəkə biləcəyimiz, müasir Azərbaycanın sosial-siyasi həyatı ilə identifikasiya edə biləcəyimiz ədəbiyyat nümunəmiz var. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanın siyasi, mədəni, intellektual, multikultural həyatının dərin kökləri var və elə “Əli və Nino” romanında da təqribən 100 il bundan əvvəlki multikultural və tolerant həyat tərzimizdən söhbət açılır. Konkret müəllifə gəldikdə isə mən düşünürəm ki, bu roman Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin qələmindən çıxmayıb. Çünki üslub, nəqletmə və sujet xüsusiyyətlərinə görə Çəmənzəminlinin dil və üslubuna uyğun deyil. Bu mənim subyektiv fikrimdir və hörmətli ədəbiyyatçılarımızla əsla mübahisəyə girmək istəmirəm.
- Bir müddət əvvəl “Orfoqrafiya lüğəti”nin yenidən çap ilə bağlı müzakirələr aparıldı. Siz Dilçilik İnstitutunun direktoruna açıq məktub yazmışdınız. Lüğətlə bağlı müzakirələrin bu qədər çox olmasının səbəbi nədir?
- Dil inkişaf edir, ona görə də orfoqrafik qaydalar dəyişməlidir. Dil canlı orqanizmidir. Xüsusən indiki sürətli informasiya əsrində o da dəyişməli yeni tələblərə adaptasiya olmalıdır. Mən Dilçilik İnstitutunun direktoru ,hörmətli professorumuz Möhsün müəllimə təşəkkür edirəm ki, bu məsələni geniş və demokratik şəkildə ictimai müzakirələrə təqdim etdi. Əvvəllər bəzən ictimai müzakirə olmadan “Orfoqrafiya lüğəti” tərtib olunub. Sonradan bəlli olub ki, çoxlu sayda redaktəyə ehtiyacı olan məsələlər var. Lüğətin yaradılması, leksik fondun formalaşması bir institutunun işi deyil. Çünki dilin yaradıcısı xalqdır. Dildən istifadə edən müxtəlif peşə sahibləri var. Həmin peşə sahibləri içərisində birinciləridən biri də yazıçı və jurnalistlərdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, yazı şərti işarələr, dil şərti səslər sistemidir. Ona görə də bu məsələlərə doqmatik yanaşmaq olmaz. Hər bir dilə kənar müdaxilələr olur. Dil inkişaf prosesində başqa dillərdən söz qəbul edir, başqa dillərə söz ixrac edir. Buna dil mübadiləsi deyirlər. Xüsusən, yaşadığımız rəngarəng və mozaik coğrafiyada dil mübadiləsi olduqca təbii prosesdir. Azərbaycan dilinə də başqa xalqların dillərindən çoxsaylı sözlər keçib. Amma bu o demək deyil ki, həmin sözlər bizim deyil. Dilçilikdə mənbə dil deyilən anlayış var.
Tutaq ki, bizim qəbul etdiyimiz mənbə dildən gələn söz bizdə fərqli tələffüz olunur. Çünki fonetik deformasiyaya uğrayır. Semit dillərindən gələn sözlər bizdə fərqli tələffüz olunur. Çünki biz Hind-Avropa dilləri ailəsindən yox, türk dilləri ailəsindən gəlirik. Ona görə də həm sözlərin tələffüzündə, həm də sözə şəkilçilərin əlavə edilməsində prinsiplər fərqli olduğuna görə biz o sözü fərqli tələffüz edirik. Hind-Avropa dillərindən sözdüzəldici şəkilçilər sözün əvvəlinə qoyulur, kök bəlli olmur. Türk dilləri ailəsində isə mütləq şəkildə sözdüzəldici şəkilçilər sözün sonuna əlavə edilir. Ona görə də dilin saflığı məsələsində bizim çox böyük üstünlüyümüz var. Məsələn biz min il əvvəlki dilimizi rahatlıqla anlayırıq, çünki sözün kökü dəyişməyib. Ancaq bu alınma sözlərə şamil edilə bilməz. Məsələn məktəb alınma sözdür və məktəb deyəndə biz təlim tədris prosesinin aparıldığı yeri başa düşürük. Ancaq ərəbcə olan “Mktab” sözü ofis mənasında işlənilir. Biz Ərəbistanda məktəb desək, bizi ofisə aparacaqlar. Yəni məktəb sözünün kökü kitabdır və mu formada işlədilən və birlikdə, bərabər mənasını verən önşəkilçisini qəbul edərək kitab–dəftərlə bərabər olunana yer, yazıxana, ofis mənasını verir.
Deməli, bu söz məktəb formasında fonetik deformasiyaya uğrayaraq dilimizdə özünə pasport qazanıb, tamamilə bizim sözə çevrilib. Məktəb sözü dilimizdə müstəqil leksik vahiddir, onun leksik və semantik mənası var. Ona görə də bu sözlərin tələffüzünü mənbə dilə qaytarmaq hesab edirəm ki, doğru deyil. Biz ali məktəb deyirik. Amma ali sözünü ad kimi tələffüz edəndə ona Əli deyirik. Niyə? Ali uca, yüksək deməkdir. Türkiyədə Əli adına Ali deyirlər. Biz də bu şəkildə tələffüz etsək, daha doğru olacaq. Çünki mənbə dildə alidir. Həzrəti Əlinin adı Əli yox, Alidir. Uca, yüksək mənasındadır. Ancaq biz bunu indi edə bilmərik çünki bizdə Əli və Ali ayrıca müstəqil leksik vahiddirlər və biri-birini təkrar etmirlər. Bax görürsünüzmü, məsələ nə qədər sadədirsə bir o qədər də mürəkkəbdir. Ona görə də belə məsələlərdə çox həssas olmalıyıq.
- Orfoqrafiya qaydalarının dəyişdirilməsi jurnalistika və mətbuat üçün hansı problemləri yaradır?
- Media bu gün də ciddi tələbat olunan dil mənbəyi kimi çıxış edir. Azərbaycanda informasiya istehlakçılarının böyük bir qismi qəzetləri oxuyurlar, informasiya təlabatlarını bu mənbə hesabına təmin edirlər. Bizim “Orfoqrafiya lüğəti”ndə qəlibləşmiş sözlər var ki, o cür yazırıq. İnsanın zehni yaddaşı ilə bərabər əl yaddaşı da var. Biz özümüz hiss etmədən də əl yazını aparır. Bu vərdişdir. Biz onu da bilir ki, qəzetin əsas vəzifələrindən də biri odur ki, dilin orfoqrafik qaydalarına düzgün əməl etsin. Ancaq yeni qaydalar çoxsaylı və məntiqli olmayanda bu səhv yazılmaya səbəb olacaq. Xətalar kütləviləşəcək. Belə olduqda “Orfoqrafiya lüğəti” nəyə lazımdır? Yeni lüğətdə alqı-satqı sözü alğı-satqı kimi yazılacaqsa, görün çap mediasında nə qədər səhvlər gedəcək. Yaşlı nəsil də bu və ya buna bənzər yeni qaydaları gec mənimsəyəcəklər. Dil istifadəçiləri təkcə jurnalistlər deyil. Şəhərdə reklamlar var. İnsanlar bu lövhələrdə yazıları əvvələr bildikləri kimi yazırlar. Onda da xətalar baş verəcək, dilimizin orfoqrafik tələbləri kütləvi şəkildə pozulacaq. Başqa bir qorxulu tendensiya da var. Əgər çoxsaylı sözlər dəyişsə, uzun müddət lüğətin qaydalarını yerinə yetirə bilməyəcəyik. Ona görə də ehtiyatlı olmaq lazımdır. Məncə, uzun illər ərzində artıq qəlibləşən sözlərin yazılışına dəyməyək lazım deyil. Dil də, yazı da şərti sistemdir. Madam şərtidirsə, biz nə mənbə dilə yenidən uyğunlaşma haqqında düşünməli də də artıq yazılışına vərdiş etdiyimiz sözləri yeni formada yazmalıyıq .
- Bir müddət əvvəl Azərbaycan Jurnalistlərinin qurultayı keçirildi. Qurultayda Azərbaycan jurnalistikasının problemləri müzakirə edildi. Sizi narahat edən tərəflər hansılardır?
- Bu gün Azərbaycan mediası çox az intellektual lokomotiv institutlardan biridir ki, daim özünə tənqidi yanaşır. Problem dediyimiz şeylərin əksəriyyəti bəlkə də problem deyil. Amma jurnalistika özünü tənzimləyən institut kimi özünə tənqidi yanaşıb bunu aktuallaşdırırsa, bu çox yaxşıdır. Cəmiyyətin digər ictimai-siyasi institutları da öz fəaliyyətlərinə bu qaydada yanaşsalar, yaxşı olar. Jurnalistikanın maddi problemləri Azərbaycan Prezidenti tərəfindən həll olunub. Jurnalistikaya dövlət qayğısı ən yüksək səviyyədədir. Amma jurnalistikada intellekt və ixtisaslaşma problemi var. Bir də istedad və şəxsiyyət məsələsi çox vacibdir. Jurnalistika xüsusi istedad tələb edən peşədir. Sizin istedadınız yoxdursa, haranı bitirirsiniz bitirin, xeyri yoxdur. Yaxşı yazmaq üçün doğuşdan istedad olmalıdır. Jurnalist kimi doğulmaq lazımdır. Yazı əlahiddə bir şeydir. Onu hər adam bacarmır. Ona görə də Mətbuat Şurasının İdarə heyəti bu məsələni qaldırdı və jurnalistikaya qəbul qaydaları dəyişdirildi.
- Nəticəsi nə oldu?
- Çox gözəl nəticəsi oldu. Bir var siz jurnalistikaya məcburən, ya da təsadüfən sadəcə balınız çatdığı üçün düşəsiniz, bir də var yaradıcılıq yanğısı sizi bu peşəyə gətirə. Biz Azərbaycan dövlətinə təşəkkür edirik ki, şərait yaradıb, jurnalistikaya seçmə əsasında, xüsusi müsabiqə əsasında qəbul aparılır. Bu isə bir müddət sonra milli mətbuatımızda yeni keyfiyyət dəyişikliyi yarada biləcək yeni jurnalistlər ordusunun yaranmasına gətirib çıxaracaq. Hazırda bu sahənin problematik görünməsinin səbəbi isə odur ki, bu institut haqlı olaraq özünə tənqidi yanaşır. Jurnalistika qədər öz-özünə amansız yanaşasan ikinci ictimai institut tanımıram.
- Azərbaycan maddi-mədəniyyət nümunələri mütəmadi olaraq ermənilər tərəfindən oğurlanır. Siz bununla bağlı yazılar yazmısınız. Müəllif Hüquqları Agentliyi bununla bağlı çoxsaylı işlər görüb. Agentliyin sədri Kamran İmanovun bu məsləyə həsr olunan sanballı kitabları var. Bütün bunlardan sonra bu faktlara qarşı daha hansı cür mübarizə aparmaq olar?
- Biz bu məsələni iki kontekstdə - tarixi və müasir siyasi-diplomatik müstəvidə qiymətləndirə bilərik. Siyasi-diplomatik müstəvidə biz kifayət qədər ciddi işlər görə bilmişik. Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması istiqamətində işlər çox yaxşıdır. Əgər 2008-ci ilə qədər beynəlxalq informasiya məkanında Dağlı Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı xəbərlərin balansı 65 faiz ermənilərin lehinə idisə, 2008-dən sonra bu balans bizim lehimizə oldu. Bu gün qlobal informasiya məkanında informasiya mübadiləsi 60 faizdən çox üstünlüklə bizə məxsusdur. Bunu Azərbaycan dövləti, diplomatiyası, jurnalistikası edir. Qaldı ki, tarixi kontekstdə bizdən oğurlanan nümunələrin özününküləşdirilməsi prosesi gedir və biz bunun qarşısını ala bilmirik. Niyə? Çünki Azərbaycan tarixşünaslığında ilkin orta əsrlər tariximizə yanaşma konsepsiyası düzgün deyil. Bizim xristian keçmişimizə yanaşmamız düzgün deyil. Azərbaycanda və bütövlükdə Cənubi Qafqazda yaradılan xristian maddi abidələrini hamısının müəllifi bizim əcdadlarımız Albanlar, yaxud Alpanlardır. Birinci addan başlamaq lazımdır.
Erməni, rus və qərb tarixçiləri ilk növbədə Albaniya kimi qəbul etdiyimiz dövlətin adını saxtalaşdırıblar. Bu adın ən müxtəlif mənbələrdə müxtəlif cür yazılış formaları var. Ancaq demək olar ki, heç bir ciddi mənbədə Alban formasına rast gəlmək mümkün deyil. Bu forma Cənubi Qafqazın rus işğalına məruz qalmasından sonra süni şəkildə populyarlaşdırılan addır. Bu dövlətin adı Ağvan, Alpan formasında daha doğru və orjinala yaxındır. Ağvan ya da Akvan forması türk dilinin qıpçaq ləhcəsində işıqlı məkan ya da işıqlıların vətəni mənasındadır. Ak –nur, ziya ,işıq , Van –isə yer, məskan, vətən deməkdir. Şir-Van ,Ər-Van yəni İrəvan, Naxçı – Van və s. kimi toponimlərimizdə, daha dəqiq desək, etnotoponimlərimizdə olduğu kimi Ag - Van toponimində də eyni semantik mənanı ifadə edir. Yəni qısacası van – vətən, məskan deməkdir. Vanın ban kimi tələffüz olunan forması da var. Dədə Qorqud dastanında Qazan xanın Ağ – Ban evlərinin yağmalanmasından söhbət gedir. Bu gün də evin damına evin banı deyirik.
Deməli, van və ban eyni sözün qıpçaq və oğuz ləhcələrində fərqli tələffüz formalarıdır. Düz elə bağban və bahçivan sözlərində olduğu kimi. Biz bağa baxan adama Bağ-Ban, Anadolu türkləri isə Bahçi-Van deyirlər. Deməli min il əvvəl olduğu kimi bu gün də eyi sözü eyni formada tələffüz edirik. Ak yaxud Ağ kökünə gəldikdə isə bu ziya, nur mənasını verməklə dindar, mömün sözlərilə identifikasiya olunur. Məsələ ondadır ki Ağvan ölkəsi tarixdə xristiyan dinini rəsmi dövlət dini kimi qəbul edən ilk ölkədir.4 -cü əsrin əvvəllərində əcdadlarımız Ağvan hökümdarı Urnayr daha sonra isə 338 –ci ildə mömin Vaçaqan dövründə xiristiyan dinini rəsmən qəbul edərək Azərbaycan ərazisində bu gün də qorunan böyük xristiyan mədəniyyəti yaratdılar. Roma isə xristiyanlığı yalnız 379-cu ildə qəbul etdi. Üstəlik imperator Konstatin roma aristikratiyasının təzyiqi üzündən paytaxtı Romadan indiki İstanbula köçürməklə Konistantinopol adı verməli oldu. Ona görə də ilk dini dövlər kimi ölkəmiz AĞ-VAN ölkəsi adlanırdı. Alp –An versiyası isə ucalar yəni uca dağlar, igid döyüşçülər mənasındadır. Bu gün də Quba rayonunda Alpan, Göyçay rayonunda Alp–Oud yəni Alp-İyid, adlı kəndlər var .1813-28 –ci illərdən sonra isə hayları buraya köşürən Çar Rusiyası bütün xiristian mədəniyyətimizi onların adına çıxaraq ermənilərə saxta tarix düzəldi. Bizsə sonralar islamı qəbul etdiyimizə görə öz xristiyan mədəniyyətimizdən və tariximizdən könüllü şəkildə imtina etmişdik. İndi bu tarixi səhfi düzəldib tariximizi dəqiq öyrənməyənə qədər haylar tariximizi təhrif etməkdə davam edəcəklər. Mənim bu istiqamətdə xeyli araşdırmalarım və tədqiqatlarım var. Onların bir qismi çap olunub. Elə professor Kamran İmanovun da bu mövzuda cox diqqətəlayiq tədqiqat əsərləri var. Ancaq belə məsələlər ayrı-ayrı araşdırmalarla baş ediləcək məsələlər deyil. Yeni tarixi konsepsiya müəyyənləşdirilməli və ciddi akademik tədqiqatlar aparılmalıdır.
çap et