TAHİR TALIBLI: “Canımda yurdum ağrıyır”
Bu günlərdə Tahir Talıblı Azərbaycan Radiosunun “Gəl səhərim” proqramında “Kitab rəfi” adlı rubrikamızın qonağı oldu. Tahir müəllimi rubrikamıza dəvət eləməyimiz yenicə çapdan çıxmış “Qurdu qəmgin, quşu qərib” adlı kitabıyla bağlı idi. Elə müsahibədən dərhal sonra redaksiyamızın ünvanına xüsusən “Gəl səhərim” proqramına zənglər daxil oldu. Söhbətimiz dinləyicilərimizi razı salmışdı. Elə bu səbəbdən həmin söhbəti “525-ci qəzet”in oxucularına da təqdim etməyi lazım bildik. Bizim bu xahişimizi müsbət qarşıladığına görə “525-ci qəzet”ə öz təşəkkürümüzü bildiririk.
– Tahir müəllim öncəliklə xoş gəlmisiniz studiyamıza. Səhərin bu çağında sizi görməyimizə çox şadıq.
– Təşəkkür edirəm, çox sağ olun.
– Sizin yenicə çapdan çıxan kitabınız “Qurdu qəmgin, quşu qərib” adlanır. Kitabın ön sözündə belə bir fikir bildirmisiniz: “Bu kitabda yurda dediklərim də var, yuxuda gördüklərim də”. Elə özünüzdən eşidək, bu kitabda oxucular nə ilə qarşılaşacaq?
– Bir daha təşəkkür edirəm-mənə və bu kitaba diqqət ayırdığınız üçün, Əfsanə xanım. Qurdu qəmgin, quşu qərib qalan o yurdların ağrısı canımızdan çıxmır. Belə demək caizsə canımda yurdum ağrıyır. Əvvəlki kitablarımdan biri elə belə də adlanırdı. “Bizi yurd saxlar”. Bu ad özü hər şeyi deyir, ifadə eləyir. Biz yurda bağlı xalqıq. Biz yurdsuz heç kimik. Bizi adam eləyən də yurddu.Yurdsuz cudamıq. Bir alagül qarğışımız da var, deyir: səni görüm yurdda qalma. Ağır qarğışdı. Bu o adama qarğanır ki, ona yurdu etibar eləmək olmaz. “Yurdda qalma” bu ulu-ustad, ağbirçək qarğışıdı, böyüyün dinazıdı. Əfəl adam üstündəki töhmətdi. Çox yazıqlar ki, bu töhmətləri götürdük. Təki sonu yaxşı olsun.Dinaz altdan çıxanlardan olaq.
Odur ki, siz deyəni bu kitabda yurda dediklərim də var, yuxuda gördüklərim də. Elə yuxuda gördüklərim də yurddu. Evimin səmti, həyəti, qapı- pəncərəsidi. Yuxu da bir dünyadı, bəlkə də. İnsan ömrünün bir hissəsini yuxuda yaşamırmı? Olacaqların, görəcəklərin çoxu yuxuya gəlir. Hələ onu demirəm ki, qədimdə rammalar ram atardılar, şamanlar yuxu görmək, gələcəyi söyləmək üçün xüsusi yataqlarda yatardılar.
Tez- tez yuxularımda yurdu görürəm. Qərib yuxusunda yurdun görər.Əbəs yerə deməyiblər ki, yuxularda Vətən var.
– Tahir müəllim,şeirlərin birində deyirsiniz ki, yuxuda gördüm ki, şəhərə köçürəm, vahimələndim, evimin hər küncü qınadı məni, hər daşı kərpici qınadı məni. Bu nə öncəgörməymiş belə?
– İndi özümə də sirdi. Bu öncəgörmədi, yoxsa tale diktəsidi, olacaqları qabaqlamaqdı. Nə isə.
Atamcan, atamcan, atamcan, atam,
Dünya o dağların ətəyindədi.
Dayanıb beləcə mat qalır adam
Fırlana- fırlana təkərlər üstə
Ömürlər, talelər yedəyindədi.
Şeir 1986-cı ildə yazılıb. İki il sonra isə...
– Tahir müəllim, tarixi xatırlatdınız, kitabınızda şeirlər illərlə düzülüb. Başqa bir bölgü yoxdu. Yazırsınız ki, ilk şeirimin iyirmi, yaşlılar isə qırx dörd-qırx beş yaş böyükdü. Bu kitab sizin seçilmiş şeirlər kitabınızdımı?
– Yox, təbii ki, heç bu şeirlərdən seçilmiş ab-havası da görünmür (gülür).Sadəcə olaraq xronoloji düzülüb. Heç bunlara şeir də deməzdim, bu kitab bir xatirə dəftəri kimidi. Yaşadığım günlər, aylar, illər...
– Tahir müəllim, sizə görə poeziya nədir?
– Yaradıcılıq ağır prosesdi. Sözün əsl mənasında yaradıcılıq insandan ikinci bir ömür istəyir. Kitabın ön səhifəsində deyildiyi kimi bu yazılar bir az vaxtdan, bir az ev- eşik qayğılarımnan, hardasa bir az balalarımnan oğurladığım, yazındıra bildiyim vaxtdı. Əslində söz həm də vaxtdı. Amma bu şeirlər vaxtın sözüdümü? Təbii ki yox. Vaxtın sözünü anası namaz üstə doğulanlar deyə bilər.
Qaldı sualın birinci hissəsi poeziya nədi, şeir nədi, adamnan nə istəyir? Mənə elə gəlir ki, şeir içindəki sirlərdi. Bu həm də Tanrı ilə öz arandakı sirlərdi. Bu sirləri sözə büküb şeir şəklində deyirsən, yəni sirlərini açıb-tökürsən. Təbii ki, elə sirlər var ki, onu deməyə, heç açıb-tökməyə dəyməz. Hansı sirləri açmağı özünə rəva bilirsənsə, onu da söyləyirsən. Məncə poeziya daha çox mühitdi, yəni balığın suda yaşaya biləcəyi qədərindəki mühit. O yerdə ki, orda nəfəs alıb yaşamaq olur, bir sözlə o yerdə ki, həyat var...
– Xronoloji ardıcıllıqdan da görünür, ön sözdə də deyirsiniz ki, az yazırsınız. Bunun səbəbi nədi?
– Çox yazıb da yaxşı yazmaq olar, az yazıb da yaxşı yazmaq olar. Çox və ya az əsas məsələ deyil. Əsası odur ki, yaxşı yazasan, yazdıqların bir şeyə oxşaya. Bəli mən çox az yazıram. Düzü ildə 5-6 gəraylı, ya şeir ola-olmaya. Elə illər də var ki, taleyinə heç bir şeir də düşməyib. Düzü mən yazıda peşəkar deyiləm. Çətin yazıram, üç bəndlik şeiri elə olur ki, iki-üç günə, bəzən də daha artıq vaxta başa gətirirəm. Yazı mənim üçün iynəynən gor qazmaq kimi bir işdi; Odur ki, yazılarımda özümə də, elə oxucuya da köntöy görünən sözlər olur. Axtarırsan görürsən ki elə bu şeirdə bu söz elə belə də olmalıdı. Qaldı ki,alınan şeirlərimdə də özümü şair hesab eləmirəm. Mən daha çox sözə gəlməyən şeirlərimdə şairəm. Daha çox düşüncələrimdə şairəm. Yazmayanda daha çox şair oluram.
Şair gərək hər şeirini ölüm ayağının şeri kimi yazsın, son şeiri kimi yazsın. Həm də hər şeirini birinci dəfə yazırmış kimi yazsın. Düzü peşəkarlığı vərdiş hesab eləyirəm. Vərdişə isə ümid olub qəlp mal da buraxmaq olur. Amma mən o fikirdə də deyiləm ki, mənim şeirlərim ölüm ayağında yazılanlardı-yox.
– Bir sözümüz, yəni misalımız da belədi “sağlam bədəndə sağlam ruh olar”. Tahir müəllim, həmişəmi sağlam bədəndə sağlam ruh olur?
– Bu da açımı olan sözdü. O demək deyil ki, fiziki qüsuru olan bədəndə ruh da qüsurludu, sağlam deyil. Ola bilsin ki, insan fil kimidi( söz “sağlamlığı” ifadə edir) amma ruhu xəstəhaldı. Və yaxud əksinə, sufilərin təbirincə desək, insan nəfsinə hakim deyilsə, yəni yediyinə, içdiyinə, tutduqlarına nəzarəti itirirsə, bədən də sağlamlığını itirir. Bir sözlə haram, bədən sağlamlığının qənimidi. Əbəs deyil ki, ruhani təsəvvürdə haram, ərəbcə desək, məkrufdu. Belədə ruhun sağlamlığından danışmaq əbəsdi. Əslində, millət nə yeyirsə, necə yeyirsə elə özü də odu, ruhu da...
– Şeirlərinizin birində belə bir misra var-“Söznən oynayıram mən binəva da”. Söznən oynamaq nədi?
– Söznən oynamaq əzrayılla çiling-ağac oynamaqdı. Ən kəsəsi belədi. Bir də ki, çox gözlər bozardıb söz-söz olunca. Bilirsinizmi, çoxumuz sözə ağzı isti yerə gələn kimi gəlmişik, yəni aldanışa gəlmişik. Bir də o var ki, söz haqdı. Söz Tanrı ətəklərinə çatandı. Söz Tanrı didarın görüb. Ulu, böyük kitablarda deyildiyi kimi. Söz haqq yoludu. Doğuluşdan ölənə kimi gedilən yoldu. O yoldu ki, gedə- gedə səni Haqqa çatdırar. Bu yol həm də ağır mərhumiyyətlərlə müşayiət olunur.
– Belə misralarınız da var “Elə ki qorxun qurtarır, ölüm də xoşuna gəlir”
– Ölüm sufilərin dərkidi həm də, özünü ətrafını, eləcə də Allahını dərk eləməkdi. Ola bilsin ki, ölüm də Allahın adlarından biridi. “Ölüm haqdı çıxmaq olmaz əmirdən”. Ölümü haqq bilən xalqlar, ölümü haqq bilən fərdlər bilər ölümün və ölümsüzlüyün nə olduğunu.
– Gənclərimiz haqda düşüncələriniz necədi?
– Elə, Azərbaycan Radiosuna son vaxtlar nə qədər istedadlı gənclər gəlib. Siz özünüz çox yaxşı nümunə ola bilərsiniz. Şeirdə çox istedadlı gənclər görünür. Əlimə düşən kitablarını oxuyuram.Tanıdıqlarımdan ad da çəkə bilərəm. Bir- iki il öncə Aysel Əlizadənin yazılarını oxudum. Çox fəlsəfi, həyati düşüncə sahibidi. Son vaxtlar Fərid Hüseynin esselərini və şeirlərini oxudum. Tamam başqa bir qapıdan sözə daxil olduğumu hiss elədim. Hər təzə söz milli ucalığımızdı. Düzü o gəncləri oxuyandan sonra bu kitabı çap etdirmək fikrimdən vaz keçmək istədim. Açığı yazılarımın acısı qarışıq bir qədər utanc hissi məni bürüdü. Kitabın çox işi görülsə də işi saxlamaq istədim. Ancaq oğlum Savalanın təkidiylə kitab işıq üzü gördü. Düzü, onun da xətrinə dəymək istəmədim. Amma xətrə dəyməyi də bacaran adamam (gülür).
– Tahir müəllim, bəs sözü yalana bükmək mümkündürmü?
– Söz yalana büküləndə ayağın altda yerin qaçır, başın üstdən göyün... Unutmaq olmaz ki, Allahın adlarından biri də sözdü.
– Su kimi torpağa hopduq
Atadan, anadan qopduq
Bu dünyada nədən qorxduq
Sözdən, Allahdan savayı
Hər gün günü-günə çəkdik
Çəkəmmədik yenə çəkdik
Dərdin önündə nə çəkdik?
Nə çəkdik ahdan savayı
Beləcə ömrü bitirdik
Əmri yerinə yetirdik
Gəldik, gördük nə gördük
Quru günahdan savayı.
Vücudnamə adlandırdığınız bu kiçik gəraylı da mətləblər üstədi. Söz çox böyük mətləblərin açarıdı, həm də. Tahir müəllim, əgər insan səhvlərini təkrarlamasa xoşbəxt ola bilərmi? Bu sualı da şeirinizdən çıxarış kimi deyirəm.
– Təbii ki, olar. Amma mən səhvlərimnən xoşbəxtlik düzəltməyi sevmirəm, mən səhvlərimnən ibarətəm. Necə ki, Nazim Hikmət deyirdi: “Ümid və həsrətdən ibarət ben”. Xoşbəxtlik özü də nisbi və şərti anlamdı.
Hə, hörmətli oxucular, Tahir müəllimlə ediləsi söhbətimin çoxusu qalır. “Qurdu qəmgin, quşu qərib” adlı kitabı vərəqlədikcə çox mətləblərdən agah olursan. Sirr sandığında isə açıb-töküləsilər çoxdu.
Gedəmmirəm, gələmmirəm, ay Allah,
Nə uğurunda öləmmirəm ay Allah,
Gennənsə də görəmmirəm ay Allah,
Mən nə qədər yuxularda
yurd görüm?!
Şair bir də özü demiş, canında ağrıyan bu yurd ağrısını belə təsnifləyir: “O yurdların, o insanların ağrısından, qəribliyindən daha çox, o qurdların, o quşların qəribliyi qəmginliyi məni daha çox yandırır”.
Elə ən ağırı da budu.
– Tahir müəllim, bu söhbət üçün sağ olun.
– Siz də sağ olun, bir daha sualları şeirlərdən alaraq verdiyiniz üçün.
– Sağ olun.
Əfsanə NƏCƏFOVA
çap et