- Əli müəllim, son günlər Azərbaycanla bağlı "siyasi məhbus" problemi yenidən gündəmə gətirilməkdədir. Qeyd edək ki, bir neçə gün öncə Bakıda keçirilən Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞPA) Daimi Komitəsinin iclasında da bu məsələ ilə bağlı ölkəmizə qarşı sərt ittihamlar səsləndirildi. Eyni zamanda, ölkə Prezidentinin son əfv fərmanından sonra da bu məsələ ətrafında müzakirələr səngimək bilmir. Bu baxımdan bilmək istərdik ki, bu məsələ ilə bağlı iddialar, iradlar nə qədər əsaslıdır və ən əsası Azərbaycanda "siyasi məhbus" problemi mövcuddurmu?
- Əvvəla qeyd edim ki, bütün bu məsələlər - istər AŞPA Bürosunun, istərsə AŞPA Daimi Komitəsinin iclası ilə bağlı Azərbaycanın sözügedən qurumdakı nümayəndə heyətinin rəhbəri Səməd Seyidovun geniş açıqlamaları olub və mən də şəxsən həmkarımın məlum fikirlərini bölüşürəm.
Əlavə olaraq onu demək istəyirəm ki, AŞPA Bürosu və Daimi Komitəsinin iclaslarının Bakıda keçirilməsi, o cümlədən, Avropa Şurası baş katibinin və Azərbaycan ədliyyə nazirinin iştirakı ilə məlum "Fəaliyyət Planı"nın təsdiq olunması, bütün bunların hamısı həmin qurumla Azərbaycan arasında münasibətlərin kifayət qədər yüksək olmasından xəbər verir.
Ancaq çox təəssüflər olsun ki, bu cür uğurlu əməkdaşlıq ərəfəsində - o ərəfədə ki, Azərbaycan özünün həyata keçirdiyi islahatları, xüsusilə, insan hüquqları ilə bağlı islahatları, həm də Avropa ictimaiyyətinə təqdim edir - bu tipli məsələlər süni şəkildə yenidən şişirdilməyə başlandı.
Bu da təsadüfən deyil ki, məhz bu ərəfədə bu cür süni məsələlər ortaya atıldı.
Bunu həyata keçirən bir sıra qüvvələr var ki, onlar da erməni lobbisinin təsiri altında fəaliyyət göstərən qüvvələrdir. O qüvvələrdir ki, onlar hər zaman Azərbaycanın müstəqil siyasət yeritməsinin əleyhinə çıxış edirlər və bu baxımdan ola bilsin ki, bu qurumda da onların əlaltıları mövcud olmamış deyil. Onlar var və mövcuddurlar.
Birmənalı şəkildə də bildirmək istəyirəm ki, bizim üçün "siyasi məhbus" mövzusu - problemi əvvəldən belə mövcud olmayıb. Özü də bunu dəfələrlə vurğulamışıq. Azərbaycanda nəinki indi, hətta, sovetlər hakimiyyəti dövründə ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik edəndə, o zaman ki, SSRİ-nin bir çox yerlərində vicdan məhbusları mövcuduydu, ancaq Azərbaycanda bir nəfər olsun belə, vicdan məhbusu yox idi.
Bizim bir çox məşhur insanlar, yazarlar, ziyalılar, mütəfəkkirlər - məsələn, Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza Ulutürk, Vaqif və Yusif Səmədoğlular və sair, keçmiş SSRİ ideologiyasına zidd olan fikirlər söyləyirdilər, yazılar yazırdılar. Heç onlar Azərbaycanda o zaman təqib olunmurdular, əksinə, qorunurdular.
Onları da təqibdən qurtaran Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti, fəaliyyəti idi. Sonrakı bütün dövrlərdə də bu məsələdə heç nə dəyişməyib, əksinə, fikir azadlığı üçün şərait daha da yaxşı olub.
Ölkəmizdə, xüsusilə, 1993-cü ilin iyunundan bu yana demokratik islahatlar daha sürətlə aparılıb, ümumiyyətlə, tamamilə yeni bir mühit yaranıb. O mühit ki, insanlar fikirlərini tam, sərbəst ifadə edirlər, buna görə heç bir təqib yoxdur və olmayıb.
Bu misalları ona görə çəkirəm ki, Heydər Əliyev siyasətinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan fikir azadlığına hörmət bütün dövrlərdə olub. Ona görə biz hər zaman "siyasi məhbus" və ya "vicdan məhbus"u anlayışını özümüzün dövlətçiliyimizlə bağlı olmayan yad bir element kimi qəbul edirik.
"Siyasi məhbus" anlayışı əslində Avropa ölkələrinin, məsələn, Avropa Şurasının üzvü olan ölkələrin özlərinə, bir sıra postsovet ölkələrinə şamil oluna bilər. "Siyasi məhbus" məsələsini heç bir halda bizə süni şəkildə yapışdırmaq olmaz. Bu baxımdan, bir daha vurğulayıram ki, biz heç zaman "siyasi məhbus" problemini qəbul etməmişik və bundan sonra da etməyəcəyik...
- Amma bir məsələ var ki, bir neçə il öncə də Avropa Şurası, onun Parlament Assambleyası tərəfindən Azərbaycanla bağlı "siyasi məhbus" məsələsi gündəmə gətirilmiş, bu yöndə gərgin müzakirələr olmuşdu...
- Bəli, o zamanlar bəzi qüvvələr Avropa Şurasının müəyyən prosedurlarından istifadə edərək Azərbaycanla bağlı "siyasi məhbus" məsələsini gündəliyə gətirmişdilər və təbii ki, bunda da bir sıra yerli və beynəlxalq QHT-lərin, xüsusilə də bu məsələdə daha çox canfəşanlıq edən Leyla Yunusun "rolu" olmuşdu.
Ancaq zaman keçdikcə bu qüvvələrin özlərinin pis əməlləri üzə çıxdı, necə ki, son günlər baş verənləri də özünüzü görürsünüz. Burada da Ermənistan xüsusi xidmət orqanları ilə Leyla Yunusun birgə antiazərbaycan fəaliyyətindən söhbət gedir.
Yəni, demək istəyirəm ki, o zamanlar bu qüvvələr müəyyən dərəcədə öz məqsədlərinə nail ola bilmiş, "siyasi məhbus" məsələsini Avropa Şurasının gündəminə çıxarmışdılar. Lakin bu məsələ o zamanlar geniş müzakirə olundu və sonradan da bağlandı.
İndi bundan sonra bu yöndə göstərilən növbəti cəhdlər də faydasızdır və heç bir nəticəsi olmayacaq. Avropa Şurasındakı bir sıra həmkarlarımız da bilməlidir ki, bu cür cəhdlər heç bir nəticə verə bilməz. Biz heç bir zaman və heç bir halda bu kontekstdə olan müzakirələrdə, diskussiyalarda iştirak etməyəcəyik. Bu, bizim üçün qəbulolunan hal deyil. Buna zaman sərf etmək də lazım deyil.
Eyni zamanda inanıram və əminəm ki, Avropa Şurasında - onun Nazirlər Komitəsində, onun Parlament Assambleyasında, onun siyasi qruplarında Avropa dəyərlərinə sadiq olan qüvvələr bizi bu məsələdə dəstəkləyəcəklər, necə ki, o zaman da bizi dəstəkləmişdilər.
Bunun da iki tərəfi var - birincisi, bizim mövqeyimiz obyektiv mövqedir, ikincisi isə əgər bizə tətbiq olunan kriteriyaları Avropa ölkələrinin özlərinə tətbiq etsələr, onların hər birində bu kriteriyalar üzrə minlərlə, on minlərlə siyasi məhbus meydana çıxar.
Bu yerdə həmçinin qeyd etmək istəyirəm ki, ölkəmizdə həyata keçirilən humanizm siyasətinin tərkib hissəsi olan əfv və amnistiya aktlarının "siyasi məhbus" mövzusu ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.
İstər bizim milli ictimaiyyətdən, istər beynəlxalq təşkilatlardan kimlərsə olsun, onlar çox nahaq yerə 28 May - Respublika Günü ilə bağlı olan əfv fərmanında haqlarında məhkəmə işləri baxılan, heç qanuni qüvvəyə minməyən məhkəmə hökmü ilə məhkum olunmuş insanların əfvini gözləyirdilər. Bunun özü heç diskussiya mövzusu ola bilməz...
Əfv Komissiyası öz Əsasnaməsinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərir və bu Əsasnaməyə görə də məhkum olunmuş, cəzasının müəyyən bir hissəsini çəkmiş, əməlindən peşman olan və bağışlanılması, əfv üçün müraciət edən şəxslərin məsələlərinə baxır. Həmin Əsasnamə bütün bu məsələləri tənzimləyir.
Orada başqa heç bir kriteriya yoxdur. Bunu Əfv Komissiyasının özlərindən də soruşa bilərsiniz. Ona görə bu, çox absurddur ki, kimsə məhkəməsi yenicə bitib-başa çatmış şəxsin bu gün əfv olunmasını gözləyir.
Bu, bizi sadəcə, təəccübləndirir ki, axı, necə belə düşünmək olar? Bunlar mövcud qanunlara da, müvafiq Əsasnaməyə də ziddir. Bunları etmək mümkün deyil. Ümumiyyətlə, bu siyasətin ictimai fikirlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Nə əvvəl əlaqəsi olub, nə indi əlaqəsi var, nə də gələcəkdə əlaqəsi olacaq.
O ki qaldı amnistiya aktlarına, bunlar parlament tərəfindən qəbul olunur - amnistiya qərarları özündə konkret amnistiyaya tətbiq olunan maddələrə şamil olunur, fərdlərə şamil olunmur.
Sonuncu dəfə də Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə parlament tərəfindən amnistiya aktı qəbul olunmuşdu ki, o da çox humanist bir akt idi.
Yəni, bu akt daha çox qadın məhkumlara, öz əməlindən peşman olan, yüngül cinayət törətmiş insanlara şamil olunmuşdu.
Ona görə indi məlum İsmayıllı hadisələri zamanı həbs olunan şəxslərin və ya "Nida" hərəkatının üzvlərinin törətdiyi cinayətlərdən gedirsə, bu cinayətlər amnistiya aktına şamil olunan cinayətlər deyil.
Bizim indiyə qədər mövcud olan amnistiya təcrübəmiz var və biz bilirik ki, ora hansı maddələr salınır. Yəni, bir daha demək istəyirəm ki, bu mövzu bizim üçün müzakirə predmeti deyil.
Məsələnin ümumi qoyuluşuna gəlincə, bir müddət öncə parlamentin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin üzvləri ilə AŞPA məruzəçilərinin görüşü oldu. Bu məsələ ətrafında da onlarla müzakirələrimiz oldu və məruzəçilər məsələləri məhkəmə sisteminin müstəqilliyi kontekstindən müzakirə etdilər.
Mən o zaman da bildirdim, indi də birmənalı şəkildə bildirmək istəyirəm ki, əgər kimsə məhkəmənin çıxardığı hansısa bir qərardan, hökmdən narazıdırsa, verilən cəzanı qeyri-adekvat hesab edirsə, bununla bağlı siyasi bəyanatlar verməyə heç bir ehtiyac yoxdur. Bunun həlli üçün hüquqi mexanizmlər var. Yəni, milli və bizim tərəfdar çıxdığımız beynəlxalq hüquq mexanizmlərindən istifadə etmək lazımdır. Başqa heç bir mexanizm yoxdur.
Məsələn, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi - baxmayaraq ki, başqa, yüzlərlə baxılacaq işlər olduğu halda, İlqar Məmmədovun işi ilə bağlı məsələyə tələm-tələsik, sürətli prosedurla baxıb, qərar qəbul edib.
Bu prosesin hansı maraqlı dairələrin fəaliyyəti nəticəsində baş tutduğu bir yana qalsın, görürsünüz biz bu barədə heç nə demirik. Ancaq təəssüf hissi ilə vurğulamaq istəyirik ki, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi də bu cür "üslubları" seçib, onun da fəaliyyəti və qərarları getdikcə siyasiləşir.
Biz özümüz Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin yuridiksiyasına daxil olmuşuq. Bizim üçün hüquqi prosedurdan başqa heç bir müzakirə predmeti yoxdur. Bunu AŞPA-nın məruzəçiləri ilə müzakirələrimizdə də dilə gətirmişik.
Demək istəyirəm ki, əgər biz Azərbaycanda məhkəmə sisteminin müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsini istəyiriksə, onda istər milli, istərsə də beynəlxalq səviyyədə hamımız məhkəmənin verdiyi qərarlara şərh verməkdən çəkinməliyik...
- Bu günlərdə ABŞ-ın Azərbaycandakı səfiri Riçard Morninqstar da özünün qalmaqallı müsahibəsində Azərbaycanda qəbul olunmuş məhkəmə hökmləri ilə bağlı sərt fikirlər səsləndirmişdi...
- Mən o zaman da demişdim, indi demək istəyirəm ki, ABŞ səfirinin söylədiyi fikirlər qeyri-ciddi fikirlərdir. Həmin fikirlərin heç bir obyektiv əsası yoxdur. Eyni zamanda, yenə deyirəm, əgər biz məhkəmələrin müstəqilliyini istəyiriksə, onun işinə müdaxilədən çəkinməliyik, hansısa siyasi bəyanatlar verib, məhkəmə hökmlərini kölgə altına almamalıyıq.
Əgər tutaq ki, hansısa pozuntular da müşahidə edilibsə, o zaman yuxarı məhkəmə instansiyasının baxışı zamanı onların aradan qaldırılacağına da ümidvar olmalıyıq.
Bu, bizim mövqeyimizdir. Yəni, bu yöndə heç bir bəyanat, qəbul olunmuş hər hansı bir qərar da bizi öz mövqeyimizdən çəkindirə bilməz...
- Yeri gəlmişkən, AŞPA Daimi Komitəsinin iclasında sözügedən qurumun prezidenti Ann Brassör bildirdi ki, Fransadan olan AŞPA vitse-prezidentinə bu tədbirə qatılmaq üçün viza verməkdən imtina etdiyinə görə Avropa Şurasının Bakıda iki il hər hansı bir tədbir keçirməsinə qadağa qoyan qərar qəbul olunub. Bu qərarın Azərbaycana, ölkəmizin mövqeyinə hər hansı bir mənfi təsiri ola bilərmi?
- Bildiyiniz kimi, bununla bağlı Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin rəhbəri Səməd Seyidovun elə həmin iclasın sonunda sərt və haqlı bəyanatı oldu. Mən də həmin bəyanatda səsləndirilən fikirlərlə tam həmrəyəm.
Bu da ondan ibarətdir ki, Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinə qanunsuz səfər edən şəxslərlə bağlı bizim öz sərt, haqlı mövqeyimiz var və bu mövqeyimizi də hər zaman açıq şəkildə ortaya qoymuş, buna uyğun olaraq da müvafiq qanuni addımlarımızı atmışıq. Bu məsələdə heç kim bizi ittiham edə bilməz.
Bu baxımdan, AŞPA Bürosu və Daimi Komitəsinin Bakıda keçirilən iclasında qəbul edilən müvafiq qərarın da bizim bu yöndə mövqeyimizə heç bir təsiri ola bilməz. Bu yöndə qərarların ümumiyyətlə, heç biri bizə təsir etmir. Burada itirən tərəf biz deyilik.
- Qarşıdan eyni zamanda, AŞPA-nın növbəti yay sessiyası, o cümlədən, ATƏT Parlament Assambleyasının (PA) illik yay sessiyası, Bakı sessiyası gəlir. Həmin vaxta kimi "siyasi məhbus" kimi adları məlum siyahılarda yer alan şəxslərin - Əli İnsanovun, İlqar Məmmədovun, Tofiq Yaqublunun, "Nida"çıların əfvi, azadlığa buraxılması mümkündürmü? Artıq müxalif mediada belə iddialar yer almaqdadır ki, həmin şəxslərin sözügedən tədbirlərə kimi azadlığa buraxılması qaçılmazdır...
- Çox təəssüflər olsun ki, adları çəkilən şəxsləri mətbuat, media görün hansı səviyyəyə qaldırır. Bunlara heç bir ehtiyac yoxdur. Azərbaycanın istər parlament həyatı, istərsə də beynəlxalq siyasəti ilə bu adamların heç bir əlaqəsi yoxdur və heç zaman da ola bilməz.
Onların heç personları nəinki belə tədbirlərin, hətta, kənd səviyyəsində hansısa tədbirin keçirilməsi ilə bağlı ola bilməz. Ona görə bu yöndəki iddialar, versiyalar tam absurddur.
Kamil HƏMZƏOĞLU
çap et