Loto oyunu məni artıq qətiyyən maraqlandırmır, ancaq Donaranın işdən qayıtmasını və həyətə çıxmasını gözləyirəm.
Bizim münasibətimizdən heç kəsin xəbəri yoxdu. Çünki artırmanın surahısının aşağısı açıq deyildi, ona görə də bizim qurşaqdan aşağı hissəmizi döşəmədə oturub loto oynayanlar görə bilməzdi. O vaxt bu mənə belə gəlirdi, demə, məsələ o qədər də gizli deyilmiş, heç vaxt lotoya qoşulmayan Surayya məsələdən hali imiş.
Bir dəfə məni yenə də zorla nərdə çəkib daşları saya-saya oynayanda ağzı qızışıb demişdi:
- Əə-li!
- Nə var?
- İstədiyin qız var?
- Saa nə? Qoja arvadsan, söz başına qəhətdi?
Surayya növbəti dəfə gizlicə əlinin altında apardığı daşı bir-iki xana irəliyə sürüşdürüb (oyunu yaxşı bilmirdi, amma fırıldaq eləməyi bacarırdı) deyir:
- A yeddi manat yarım, mən qojayam?
- Bəs nəsən, cavan qızsan?
- Pah! Bəlkəm o bedrasını saa söyküyən cavandı, xəbərimiz yoxdu?
-Nə cavan, az? - Sifətimin qəfil qızardığını hiss eləyirəm. - Bedra nədi?
- Vay astuvas! Bu bilmir bedra nədi?
- Az, nə deyirsən ey? - Əlindən yapışıram. - Daşı da qoy yerinə, pasadkıya salma!
- Ara, baxma ye belini toqqa ilə sıxıb sağrısını dombaldıb! Dalına da hörük salladıb, asma qızdı bu. O məndən onca yaş balacadı!
Mən pərtlikdən söz tapmıram.
- Mən oynamıram!
- Vaa?!
- Yeri özünə hərif tap! - Nərdi şaraqqıltı ilə örtüb qalxıram. - De get!
- Ara, mən nə dedim ki, sən belə xoruzdanırsan? - Oyunun yarımçıq qalması Surayyanın kefini pozur. O erməni dilində mırtdanır. - Vay axçi!
Bu söhbət sonralar olmuşdu, loto oyununda düşən bir davadan sonra. Davanın da səbəbkarı, əlbəttə, Mila idi, Qəzənfərin qızı. Dalbadal uduzan Mila Səfərin oğlu dəlisoy Rzanı gözlədiyi daşı çıxardıb gizlətməkdə günahlandırdı. Məsələyə dərhal Milanın nənəsi Güleyşə qarışdı, bir tərəfdən də Rzanın anası Şeyda tumanını çəkdi başına. Möhkəm bir dava düşdü, ədəbsiz nə söz var, gəldi ortaya. Söyüş məsələsində heç kəs Şeydaya çata bilməzdi. Arvad bir həftəlik ifrazat ehtiyacını bircə saatın içində boşaltdı. Güleyşə həslədi, Qəzənfər gələnə qədər antrakt elan edib müvəqqəti geri çəkilməli oldu.
Bəli, davanın ikinci hissəsi, bəlkə də əsas hissəsi axşam Qəzənfər evə gələndə başladı. Bu dəfə Şeyda gerilədi, çünki bu xına o xınadan deyildi, burda Qəzənfərin dilindən başqa yumruğu da vardı. Elə bu davadan sonra həyətdə loto oyunu yasaq olundu. Qəzənfər yağlı bir söyüş qoydu bu həyətdə bir də loto oynayanın var-yoxuna.
Hələliksə, həyətdə loto oyunu da davam edir, bizim Donara ilə flirtimiz də, amma mən artıq adicə böyür-böyürə təmasla kifayətlənmək istəmirəm, əlim ürkək-ürkək fəaliyyətə keçir, özüm də bilmədən xeyli cəsarətli və naşı bir hərəkətə yol verirəm. Elə bu da Donaranı qorxudur. O, qəfil çönüb tənə ilə üzümə baxır və heç nə demədən “bedrasını” məndən aralayır. Bu məni dayandırmır. Onda Donara dişinin arasından havaya ancaq mənim eşidə biləcəyim bir səslə “Dəli olmusan?” sualı buraxıb acıqla evinə tərəf yönəlir. Mən axmaq vəziyyətdə onun dalınca baxıram. Qadın bir ayağını yüngülcə çəkə-çəkə uzaqlaşır. Gözdən itənə kimi onun dalınca baxıram. Hiss eləyirəm ki, onun belə “qratsioznı” axsaması da məni həyəcanlandırır.
lll
Donara bir müddət lotoya baxmağa çıxmır, çıxanda da məndən aralıda dayanır, guya məni görmür. Bəlkə də onun, Surayya demiş, toqqa ilə sıxıb qabartdığı “bedrası” mənə təsadüfən toxunurmuş, fikrində flirt-zad yoxmuş. Bəlkə mən özüm, necə deyərlər, qara niyyətli uşaq olmuşam, amma yox, bu boyda təsadüf ola bilməzdi, sadəcə, o istərdi ki, bu perspektivsiz münasibət örtülü qalsın.
Sonralar Donara nəinki lotoya tamaşa eləmir, heç həyətə də çıxmırdı. Çox vaxt işdən gec gəlir (yuxarı bir idarədə makinaçı işləyirdi), ya da ərdə olan bacısıgildə ləngiyirdi. Hər halda, qonşulara belə dediyini qulağım almışdı. Donara məni daha maraqlandırmırdı, onunla yaşadığım həyəcanlı anları da unutmuşdum, başım qarışmışdı daima mənimlə iyəşən, sataşan, söz atan Milaya ki, Dəyirman həyətində sensasiya baş verdi: bir səhər Donaranın artırmasındakı asma əlüzyuyanın qabağında, əynində ağ ipək mayka yuyunan çəlimsiz cavan bir kişi göründü. Uşaqlı-böyüklü, kişili-arvadlı hamı dəydi bir-birinə. Tək yaşayan qız uşağının evində, özü də səhər tezdən, kişi?! Deməli, o kişi Donaranın evində gecələyib?! Bilirsiniz bu nə deməkdi? Hardan?! Bunun nə demək olduğunu bilmək üçün gərək Dəyirman həyətində yaşayaydın! Yarəb, bu necə sensasion mövzu idi?! İmprovizə üçün necə imkanlar açırdı?! Bitməz-tükənməz, sona qədər çözülməz mövzu! Belə yerdə Nənəm deyərdi: “Allah, itin-pişiyin olum!”
Günün istənilən vaxtı həyətdə iki-üç qadın döş-döşə dayanıb pıçhapıç eləyirdisə, söhbətin nədən, kimdən getdiyi səhvsiz məlum eləyirdi. Hərənin də öz versiyası vardı. Qonşuları qınamaq da olmazdı. Ağdamda, Dəyirman həyətində yaşı otuzu haqlasa da, hələ ərə getməmiş qız uşağı statusunda olan bir qadının evinə yad kişinin gəlməsi inqilabi hadisə, fövqəladə vəziyyətdi. Yaxşı ki, bu naqolay vəziyyət uzun çəkmədi.
Bir axşam camaatın həyətdə laqqırtı vurduğu bir vaxtda məhlə qadınlarından çoxdan yan gəzən Donara özü, söhbətə məşğul olub hərdən də nəyəsə qaqqıltı ilə gülən camaata yaxınlaşıb ədəb-ərkanla salamlaşdı. Arvadlar bir adam kimi susdu. Hamletvari dramatik pauza bir müddət davam elədi. Nəhayət, Surayya dilləndi:
- Hardasan, az, Donara, a yeddi manat yarım, aya-günə dönmüsən? Özün də maşallah, xeylax qəşəngləşmisən?
Donara sonsuz maraqla onun cavabını gözləyən qadınları süzdü, baxışlarını dolandırıb qadınlardan xeyli aralıda dayansam da, mənim üstümdə saxladı:
- Əziz qonşular, bilin, agah olun, axır mən də nişannandım!
Hamının ağzı açıla qaldı. Hannan-hana Güleyşə dilləndi:
- Bə bizim niyə xəbərimiz yoxdu, az? Qorxursan gözümüz dəyər?
-Kimdi, az, istəklin? O səhərrər artımada əl-üzün yuyan sütül oğlan?
Donara, deyəsən, bütün hücumlara hazır gəlmişdi, gözünü də qırpmadı:
- Heylədi, Nənəş xala! O sütül oğlan mənim nişannımdı, beş yaş da məndən uşaxdı.
-Vay astuvas! Axçi, beş yaş cavana niyə? Qorxmursan?
- Mən yaşda subay oğlan qalmıyıf, Surayya xala, hamısı çoxdan evlənib.
Hazır cavab hamını güldürdü.
- Maşallah! Sən gej ayılıf, güj ayılmısan! - Bunu da Knarik dedi. - Yaxşı da eləmisən, kişi cavan olsa yaxşıdı, zəhləm qoja kişilərdən gedir.
Yenə də arvadlar qaqqıldaşıb güldülər.
- Bu gün-sabah da toyumuzdu.
Dediyi kimi Donaranın toyu olmadı. O, zurna-balabansız, haysız-haraysız kəbin kəsdirib, özündən beş yaş “uşax” dediyi həmin kişi ilə bir evdə yaşamağa başladı. Hamı da quzu balası kimi sakitləşdi. Xoşbaxtlıq olan yerdə mövzu tez bitir, sonluq da bir qayda olaraq qapalı finalla başa çatır. Personajlarımdan birinin dediyi kimi: “Xoşbaxt adam maraqsız olur”. Elə ailələr də! Ümumiyyətlə, xoşbaxtlıq adama az şey öyrədir, elə ona görə də onun resepti çox sadə, bəsitdir. Bəlkə elə bu səbəbdəndi ki, Donara söhbəti aktuallığını tez itirdi. Sonralar mən, necə deyərlər, böyük həyata vəsiqə alıb Bakıya gedəndən bir-iki il sonra eşitdim ki, Donaraya işlədiyi idarədən təzə ev veriblər, Dəyirman həyətindən köçüb gedib. Onda Ağdamda təzə-təzə üç-beş mərtəbəli hökumət evləri tikilirdi. Sonra da eşitdim ki, Donara ərindən boşanıb və həmin izdivacdan doğulan körpə qızı ilə tək yaşayır.
lll
Heç vaxt inanmazdım ki, nə vaxtsa uşaqlığımla bağlı xatirələr yazacam və o yazıda “bedrası”nı bir neçə dəfə mənə söykəmiş qadına bu qədər yer ayıracam, çünki mən əmindim ki, o kiçicik flirt-xatirə mənim yaddaş qəbirsanlığımda çoxdan dəfn olunub. Başqa cür ola da bilməzdi. Donara ilə aramda olan o səssiz-səmirsiz, sözsüz-sovsuz ilişkidə heç bir sevgi, romantik duyğu, mənəvi məzmun yoxdu, ona görə də unudulmalı idi. Amma mən yanılırmışam. Görünür yaddaş da, xatirələr də yuxu kimidir, çoxdan unutduğun, həyatında heç bir rolu olmayan hadisəmi, epizodmu, uzun illərdən sonra yuxuna girən bir nağıl kimi qəfil hardansa pırtlayıb çıxır, səni təəccübləndirir, dostum Mustafa Çəmənli demiş, yaddaş qəfil çiçəkləyir. Onu da deyim ki, mənim əks cinsə münasibətimdə romantik duyğuların yeri həmişə cüzi olub. Mən çox bərk uyduğum qızlara belə, nə sevgi məktubu yazmışam, nə şeir qoşmuşam, amma saatlarla küçədə yayın istisində, qışın soyuğunda gözləmişəm ki, bəlkə təsadüfən evdən çıxdı, bəlkə dükana getdi, bəlkə... Bir az qabağa gedim, buna kinoda fləş-fücer deyirlər...
Bakıdayam. Gündüzlər zavodda işləyir, yataqxanada qalır, axşamlar universitetdə oxuyuram. İşlədiyim zavodda rast gəldiyim bir rus qızı ilə iki il davam edən qızğın sevgimi təzəlikcə üstələyən, onu darmadağın edən yeni sevgiyə uymuşam bütün varlığımla. Hansı şairinsə belə bir şeiri var: “Sevgini sevgi unutdurur, dərdi dərd, İsanı da Məhəmməd!” Şeir hafizəm olmadığından mətnin düzlüyünə zəmanət verə bilmərəm, məzmun isə dəqiqdir. Bir sözlə, dəhşət vurulmuşam. Qızı bir gün görməyəndə özümə yer tapa bilmirəm, partlayıram darıxdığımdan.
Bakıya bərk qar yağır, lap quşbaşı, özü də sakit, küləksiz quru qar. Qabaqda iki istirahət günü, zavod işləmir (bu əla!), universitet bağlı, nəinki mobil telefon, heç adi telefonun da hamıda olmadığı ümidsiz bir zaman. İndi deyilən kimi, mesaj göndərmək imkanı sıfır. Əynimdə nazik göy kurtka, başım açıq, boynum şarfsız, ayağımda nazik çəkmə. Qızgilin evlərinə yaxın dalanda qarın altında titrədə-titrədə elə dayanmışam ki, küçəyə açılan qapını görə bilim.
Bir saat, bəlkə iki saat keçir. Soyuqdan göyərmişəm. Şəksiz bilirəm ki, onu uzaqdan da olsa, görməsəm evə (yataqxanaya!) getməyəcəm. Nəhayət, tale üzümə gülür: ümidlərin öldüyü bir vaxtda qapı açılır, Qız küçəyə çıxır. Dərhal da məni görür, bəlkə o da məni axtarırmış, ümid eləyirmiş ki, hardasa buralarda, yaxında ola bilərəm, bəlkə də yaxında olduğumu hiss edirmiş. Elə bildim bu qarlı havada hardansa günəş peyda oldu, özü də göydən çıxmadı bu günəş, Vidadi 157-nin rəngi bilinməyən köhnə, sınıq-salxaq həyət qapısından çıxdı. Soyuqdan titrəyən canıma qəfil isti gəldi. Elə ona tərəf qaçmaq istəyirdim ki, həmin qapıdan, əlində iri sumka, kök bir qadın da çıxdı. Qalın palto geyinmiş qadın Qızın anasıydı. İnsafsız reallıq romantikanın yerini asanlıqla tutdu, onda gördüm ki, Qızın əlində göy rəngli emallı hamam ləyəni var. Bildim ki, onlar iki tin aşağıda olan hamama gedirlər. Türklər demiş, ciddi bir xəyal qırıqlığı yaşadım, amma xeyli toxtamışdım, uzaqdan da olsa, Onu görmüşdüm. Qızın narahatlığını hiss eləsəm də, əl çəkmədim, düz hamamın qapısınadək müşayiət elədim onları. Bu danışdığım çox sonraların söhbətidir, universitetdə oxuduğum 60-cı illərin lap axır illəri, məsələn, 1969-cu il. Hələliksə mən Dəyirman həyətindəyəm... Yox, tələsməyək, daha bir xatirə zühur etmək istəyir, bunu da danışıb qayıdıram Dəyirman həyətinə.
Yenə də Qızı görmək istəyirəm. Yay tətilidir, zavoddan məzuniyyət götürüb Ağdama getmişəm, amma on gündən çox qala bilməyib qayıtmışam Bakıya. Məni dartıb gətirən qüvvənin sahibini görməkdən ötəri ölürəm. Avtobusdan düşən kimi yataqxanaya yox, sevimli Vidadi küçəsinə yollanıram. İstidir. Məhlənin əsas sakinləri dağ yəhudiləridir, hamısı siçanlı-siçovullu həyətlərindən çıxıb döşənişiblər asfalt səkiyə. Tər tökən arvadlardan biri yalın əli ilə boynunu-boğazını kisələyib çirk çıxardır. Burnu az qala yerə dəyən kişi papiros fısqırdır. Tüstü tək onun ağzından-burnundan deyil, ikiqat olmuş bədəninin hər yerindən çıxır. Adama elə gəlir ki, yavaş-yavaş tüstüləyən kişi, nəhayət alovlanacaq. Uşaqlar qara-qışqırıqla ora-bura qaçışırlar. Əksəriyyət öz dilində danışır, qır-bır küçəni başına alıb. Görüşmək imkanı yoxdur. Bax, onda ağlıma elə bir fənd gəldi ki, ixtiraçı olduğuma qəfil inandım. Sonralar bu ixtiraçılıq qabiliyyəti mənə dramaturgiyanın ən vacib şərtlərindən birini mənimsəməyə yardımçı oldu. Bu da gözlənilməz hadisələr, situasiyalar və peripetiyalar yaratmaq bacarığıdır.
Davam edək: mən başımı dik tutub qətiyyət və inamla səkilərə sərələnmiş adamların yetik baxışları altında açıq alaqapıdan ovuc boyda həyətə girirəm. Bir neçə qonşunun yanaşı yaşadığı ikinci mərtəbəyə üzümü tutub özümü çağırıram:
- Əli! Əli!..
çap et