Fevral qısamüddətli günləriylə yaddaşımızda qalsa da, bu ayda kiçik çiləni yola salıb boz aya doğru gedirik. Təbiətin bu hadisəsi fevralı öz təlatümüylə hamının diqqətində saxlayır.
Lakin bizlər üçün fevral ayı daha çox təbiət hadisələriylə deyil, başlanğıcını Qarabağda götürən ağrılı-acılı hadisələrin, faciələrin başlandığı ay kimi qalır. Bu ayda nə qədər çalışsaqda üzümüzü güldürə bilmirik. Fevralda həm də erməni silahlıları tərəfindən Xocalı qətliamı törədilib.
lll
Hər dəfə yolum Ağdamdan düşəndə Quzanlı kəndindəki evimizə getməmiş yolüstü qəsəbəyə çevrilən kəndimdə diqqətimi çəkən yerlərə baş çəkir, yeniliklərlə tanış oluram. İşğal altında olan torpaqlarımıza qayıdacağımıza bir daha inanmaq üçün bu dəfədə belə etdim. İş varsa, hərəkət varsa, inkişaf varsa demək inamımız da var.
İlk diqqətimi çəkən isə ərazidə quruculuq işlərinə ara verilməməsiydi. Sanki dünyanı lərzəyə salan iqtisadi böhran Ağdam rayonundan yan keçmişdi.
Soltanbud təpəsində "Bayraq" muzeyinin inşasına başlanılması, təpədə və ətraf ərazilərdə ağac əkilməsinin davam etdirilməsi nəzərimdən qaçmadı.
300 kvadratmetrlik ərazidə inşa edilən "Bayraq" muzeyində Qarabağ xanlığına, habelə ondan da əvvəl ərazilərdə formalaşan Azərbaycan dövlətlərinə aid bayraq nümunələrinin sərgilənməsiylə, bu torpaqların zəngin tarixi gənc və yeniyetmələrə tanış ediləcək, əyani olaraq faktlarla təbliğ olunacaq.
Kəndin mərkəzində isə ayrı bir atmosfer hökm sürürdü. Darısqal, cansıxıcı bir meydandan əsər-əlamət qalmamışdı. Yaşıllığa bürünmüş ətrafda onlarca "Eldar şamı" və "Xan çinarın" əkildiyi mərkəzi meydanda müasir memarlıq üslubunda inşa edilən Heydər Əliyev Mərkəzi əzəmətiylə diqqəti çəkir.
Quruculuq işlərinin həyata keçirilməsiylə tanış olanda təsadüfən Ağdam Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Raqub Məmmədovla görüşdüm. Bazar günü istirahət günü olsa da, rayon rəhbəri iş başındaydı. İnşaatçılara mərkəzi meydanda görüləcək işlər barəsində təklif və tövsiyələrini verirdi.
Beləliklə, tanış olduğum əraziləri icra başçısıyla bir daha gəzəsi oldum. Söhbətdə Raqub müəllim gördüyü və görəcəyi işlərdən həvəslə danışır, bu layihələrin məhz ağdamlılar üçün hələ uzun illər xidmət edəcəyini dedi.
Əlavə edim ki, rayonda çalışdığı müddətdə rayon rəhbəri irili-xırdalı 20-ə yaxın layihə həyata keçirib. Bu layihələrdən ən əsası rayonda sənaye məhəlləsinin salınması ilə bağlı texniki iqtisadi-əsaslandırmanın hazırlanmasını hesab etmək olar. Yaxın müddət ərzində Raqub Məmmədovun özü də layihənin reallaşacağına qəti əmindir: "Bu gün 28 faizlik ərazimizdə 90 min nəfərə yaxın rayon sakini yaşayır. Bunun yarıya qədəri işğal altında olan kəndlərin sakinləridir. Düşmənin yaratdığı hər hansı maneələrə baxmayaraq biz yaşayır, çalışır və qurub-yaradırıq. Bu ərazilərdə gördüyümüz işlər bizim üçün sanki bir məşqdir, hazırlıqdır. Bu gün əsas məqsədimiz insanlarda Ağdamlı, Qarabağlı günlərdə olduğu kimi mənəvi saflığı, qurub yaratmaq eşqini yaratmaq və artırmaqdır".
İcra başçısı əmindir ki, hər bir Azərbaycan vətəndaşına "İmarəti" ziyarət etmək qismət olacaq, məşhur "Çay evi"ni şəhərdə olduğu yerində yenidən bərpasında iştirak edəcək, Abdal-Gülablının təmiz-saf havasını uda biləcək, nəhayət "Dəlik daş" da oturub Ağdamı seyr edə biləcək.
Məhz bu arzu və istək icra başçısını daim hərəkətdə olmağa vadar edir. Yorğunluğu hiss olunsa da, büruzə vermir və dayanmır...
Xəstəxanaya ermənilərin atəşkəsi pozması nəticəsində yaralanan məktəbliyə baş çəkməyə gedir.
Xatırladım ki, Ağdam rayonunun Çıraqlı kənd sakini, 1999-cu il təvəllüdlü 11-ci sinif şagirdi Coşqun Məmmədov qolundan və ayağından iki güllə yarası almışdı.
Coşqun və valideynləri ilə söhbət edir. Amma hiss edirsən ki, kövrəlib, xəyalı onu otuz il əvvəlki fevral ayına aparır...
lll
Söz vaxtına çəkər, deyirlər. 1988-ci ilin təlatümlü fevral ayı. Erməni qonşularımız bir gün ərzində qatı düşmənə çevrilmişdilər. Hətta keçmiş Sovet dövrünün ideologiyası belə ermənilərin bu mənfur siyasətinə təsir edə bilməmiş, əksinə düşmənçilik hisslərini daha da artırmışdı...
Hadisələrin mərkəzində olan Ağdamda həyat qaynayırdı. Şəhərdə yerində sayan və dayanan insana rast gəlməzdin. Yerli ziyalı və yaradıcı insanlar, biznes adamları, əkin-biçinlə məşğul olanlar daim axtarışdaydılar. Yeni-yeni layihələr icra olunur, şəhərin siması hər gün dəyişir, yeni istehsal sahələri yaranırdı.
Ümumiyyətlə, ötən əsrin 80-ci illəri Ağdamın qızıl dövrü hesab edilə bilər. Ziyalılar yeni layihələr haqqında, biznes adamları isə pul qazanmaq yolları haqqında düşündüyü bir vaxtda erməni qiyamı bizlər üçün başa düşülən deyildi.
Ermənilərin Azərbaycana qarşı düşmənçiliyi tarixi faktlarla isbat olunub. Müəyyən illərdə ardıcıl və davamlı işğalçı hərəkətləri hamımıza yaxşı bəllidir.
Ancaq 80-ci illərin qaynar Sovet dövründə bu hərəkəti onlardan heç kim gözləmirdi.
Xankəndində baş vermiş tətil və nümayişlərə alışmayan, bir ayaqları "Stepanakert"də olanlar ağıllarına belə gətirmirdilər ki, dünənə kimi bir yerdə olduqları və inandıqları ermənilər belə naxələflik edə bilər. Bu, sözsüz ki, bizim bir daha səmimi olmağımızı təsdiq edirdi.
Beləliklə, buna cavab olaraq 17 fevral tarixində Sovet Ağdamının tarixində ilk dəfə olaraq Əsgəran qəsəbəsinə dinc yürüş edildi. Söz yox ki, həmin vaxt yerli ziyalıların və rayon rəhbərliyinin bu prosesdən xəbəri var idi. Və dolayısıyla elə bu prosesi təşkil etmişdilər də.
Ağdamın səsinə səs verən digər rayonların fəal gəncləri də bu yürüşə qoşularaq piyada Ağa korpüsünədək getmişdilər. Lakin erməni tərəfdən əli yalın nümayişçilərə atılan güllələr Əli və Bəxtiyara tuş gəldi. Gəncləri o vaxtı xilas etmək mümkün olmamışdı.
Səhəri günü rayon partiya təşkilatının təşkilatçılığı ilə rayon komsomol təşkilatının rəhbəri olan Raqub Məmmədov bütün prosesin icrasında yaxından iştirak edir. Ağdamda Üzümçülər evində təşkil edilən vida mərasimində tək rayon aktivi yox, bütün rayon gəncləri də iştirak etmişdi...
Qarabağda baş vermiş hadisələrdə ilk şəhidimiz Əli və Bəxtiyarın qarşı tərəfin gülləsinə tuş gəlməsi indiyədək yaddaşımızda dərin izlər buraxıb. O illərdə məhz rayon komsomol təşkilatı hər iki gəncin dəfn prosesinin təşkilində aktiv iştirak etmişdi...
İndisə o illərdən 28 il keçir.
lll
Ötən illər ərzində çox şeylər dəyişib. Bu gün artıq müstəqil Azərbaycanın sakini olan gəncin böyük ümidləri var. O inanır. İnanır ki, sağalacaq, ayağa qalxacaq, vətəninə lazımlı əsgər olacaq, Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin işğalı altında olan ərazilərimizin azad edilməsində yaxından iştirak edəcək...
Bəlkə elə qələbəmizi fevralda etməklə bu aya olan münasibətimizi də dəyişə bilərik.
Nə bilmək olar...
çap et