Eldar Nəsiblinin şeir çələngində Litva ləçəkləri

Yeddi il öncə bizi vaxtsız tərk etmiş görkəmli şair, publisist və tərcüməçi Eldar Nəsibli Sibirelin (1952-2010) anadan olmasının 65 illiyi bu yaxınlarda sanballı tədbirlərlə qeyd edildi, onun bu ildönümü münasibətilə "Yazıçı" nəşriyyatı tərəfindən buraxılmış "Seçilmiş əsərləri"nin Qazaxda Ədəbiyyat muzeyində təqdimatı oldu.

Məni Eldar ilə onun qardaşı - tələbə yoldaşım, filoloq və şair dostum Vəli Nəsibli (Xramçaylı) tanış etmişdi. Ötən yüzilliyin 80-ci illərində E.Nəsibli Sibirel ilə dostluq və yaradıcılıq əlaqələri saxlamışıq, bir müddət yazışmalar aparmışıq. 
 
Axırıncı dəfə 2001-ci ildə Bakıda bir tədbirdə ayaqüstü görüşmüşdük. Təbii ki, o vaxt nə Eldar, nə də mən bilmirdik ki, bu, bizim vida görüşümüz olacaq... Çox-çox təəssüf... Geniş qəlbli insan, milli təfəkkür və həssas qələm sahibi, gözəl ruhlu şair, sözün əsl mənasında dəyərli və sadiq dost, millət təəssübkeşi və doğma torpağa qırılmaz tellərlə bağlı Vətən oğlu, olduqca sağlam düşüncəli bir ziyalı idi...

KAUNAS GÖZƏLLƏRİ HAQQINDA DUYĞULU XATİRƏLƏR...

Eldar Nəsiblinin gözəl əsərləri arasında diqqətimi çəkən belə bir lirik şeir vardır: "Rəşad Məcid, yadındamı o günlər" adlı həmin şeir 2002-ci ildə yazılıb və aşağıdakı bəndlə başlanır:

Rəşad Məcid, yadındamı o günlər?!
O günlər ki, bir qızılgül qoxurdu
Şənimizə Kaunaslı gözəllər,
"Cip-cip, cip-cip cücələrim" oxurdu...

Bu əsər tanınmış söz ustası və qələm sahibi Rəşad Məcidin 2004-cü ildə Bakıda işıq üzü görmüş "10 sentyabr" adlı kitabının "Kənar gözlə" başlıqlı bölümündə də yer alıb. Şeirin yaranmasına rəvac vermiş bəzi yaradıcılıq məqamlarına və yazılma tarixçəsinə aydınlıq gətirmək üçün bu ilin aprel ayında Rəşad bəyə məktubla müraciət edib açıqlama verməsini xahiş etdim.

Sağ olsun Rəşad bəy, cavabı gecikdirmədi. Sözügedən şeirlə bağlı ondan ertəsi gün nostalji hisslərlə aşılanmış və gənclik illərinin qanadlı romantik duyğularının nəfəs aldığı açıqlama və şərhlər aldım: 
"Mahir bəy, gecə məktubunuzu oxudum, xatirələr məni 30 il əvvələ apardı. O illərdə mən gənc bir oğlan idim və "Elm və həyat" jurnalında korrektor işinə düzəlmişdim. Eldar Nəsibli də jurnalın məsul katibi idi. Yadıma düşür ki, sizin adınızı ilk dəfə Eldarın dilindən eşitmişəm! Bəlkə elə Kaunasa getdiyimiz ərəfədə eşitmişəm!

"Elm və həyat" jurnalı "Bilik" Cəmiyyətinin orqanı idi. Yaddaşım məni yanıltmırsa, 1986-cı, ya da 1987-ci ildə Kaunasa "Bilik" Cəmiyyətinin konfransına qatılmışdıq. Eldar Nəsibli, mən, "Bilik" Cəmiyyətindən İsmət muəllim və Pedaqoji İnstitutdan Oruc Qüdrətov. Deyəsən, heç Vilnüsdə ləngimədik, təyyarədən düşüb birbaşa Kaunasa getdik. Dediyim kimi, onda gənc oğlan idim, dil-dil ötürdüm, kaunaslı iki gənc qızla tanış olmuşdum...Azərbaycan barədə söhbət açdıq! Məlum oldu bizim haqqımızda bilgiləri "Cücələrim" mahnısından ibarətdir! Və bizim xahişimizlə qızlar "Cücələrim" mahnısını oxuyurdular. Eldar çox sevinirdi. Hətta dediyi bu sözlər yaxşı yadımdadı: "Qoy, Tofiq Mütəllibova zəng vurum ki, Rəşad kaunaslı gözəllərə Sizin sözlərinizə yazılmış mahnını oxutdurur! "Tofiq müəllim o zaman "Azərbaycan gəncləri" qəzetində poeziya şöbəsinin müdiri idi.

Konfrans başqa detallarla elə çox yadımda qalmayıb. Amma qayıdanda bir hadisə oldu ki, onu tez-tez xatırlayıram! Deməli biz avtovağzala gəldik ki, Kaunasdan avtobusla Vilnüsə gedək. Mən orda bir kök kilolu taksi sürücüsü ilə tanış oldum. Sən demə o, Minskdən imiş, bu tərəflərə sərnişin gətiribmiş, indi geri qayıdırdı. Mən onunla danışdım və bizi Vilnüs hava limanına gətirdi. Yol boyu da xeyli söhbət etdik.

Üstündən bir il keçmişdi, biz yenə həmin heyətdə bu dəfə Minskdə "Bilik" Cəmiyyətinin konfransına getmişdik. Gecə çatdıq. Səhər bazar günü idi. Danışdıq ki, tezdən çıxaq "Polşa bazarı" deyilən yerə gedək.
 
Otelin qarşısında taksiyə əl elədik. Oturandan sonra sürücünün gövdəsi, kürəyi mənə tanış gəldi. Yada saldım, məlum oldu ki, Minskdə ilk qabağımıza çıxan bu taksi sürücüsü ötən il bizi Kaunasdan Vilnüsə gətirən sürücü imiş! Dünyanın kiçikliyinə misal çəkmək istəyəndə o hadisə yadıma düşür. Allah Eldara rəhmət eləsin! Onunla bağlı xoş xatirələrim var. Sizə də təşəkkür edirəm ki, xatırlatdınız!.."

QAZAXDAN KLAYPEDAYA UZANAN POETİK TRAYEKTORİYA

Eldar Nəsibli Sibirel 1982-ci ildə Lvov şəhərində keçirilmiş Ümumittifaq poeziya festivalında Azərbaycan ədəbiyyatının gənc nəslinin istedadlı təmsilçisi olaraq iştirak etmişdi. Onun dediyinə görə, bu tədbirdən sonra Baltik xalqlarının ədəbiyyatına xüsusi maraq göstərməyə başlamışdı. O, həm də Litva ədəbiyyatı ilə yaxından maraqlanırdı. Tanınmış Litva şairləri Alfonsas Maldonis (1929-2007), Yonas Yakştas (1931), Alfonsas Bukontas (1941), Yustinas Martsinkyaviçyusun (1930-2011) yaradıcılığı və ələlxüsus, Litva folklorunun poetik nümunələri onun diqqətini yaxından çəkmişdi. Mən onu litvalı şair və publisist, Litva Yazıçılar İttifaqının ədəbi nəşri - "Literatura ir menas" həftəliyinin məsul katibi Antanas Stanyaviçyus (1953) ilə tanış etmişdim və onlar bu tanışlıqdan sonra yaradıcılıq əlaqələri qurmuşdular. Bunun nəticəsi olaraq, E.Nəsibli litvalı qələm dostunun poeziyasından bəzi tərcümələr etmişdi, A.Stanyaviçyus isə E.Nəsiblinin şeirlərini litvacaya çevirmişdi (onlar şeirləri mənim Litva və Azərbaycan dillərində hazırladığım sətri tərcümələr əsasında çevirmişdilər). A. Stanyaviçyus bir müddət sonra yaşayış yerini dəyişərək Vilnüsdən Klaypeda şəhərinə köçdü və onun Eldarla əlaqələri həmin şəhərdən davam etdirildi.
 
A. Stanyaviçyusun şeirlərindən bir neçəsi 1983-cü ildə "Ədəbiyyat və incəsənət" həftəliyinin 25 noyabr 1983-cü il tarixində çapdan çıxmış 47-ci sayında çap edilmişdir. Əsərlərin işıq üzü görməsi üçün E. Nəsibli Sibirelin qələm qardaşı, şair, publisist və tərcüməçi, o vaxtlar həmin həftəlikdə poeziya şöbəsinin müdiri olaraq çalışmış Davud Nəsib (1942-2003) öz xeyir-duasını vermişdi.

ECAZKAR POEZİYA DİYARI

E. Nəsiblinin şeirləri isə Litvanın o vaxtkı gənclər qəzeti - "Komyaunimo tiesa" gündəliyinin 20 iyul 1984-cü ildə Vilnüsdə işıq üzü görmüş 139-cu sayında dərc olunub və həmin əsərlər bunlardır: 1. "Dünya gözəldir" ("Zavus pasauli!"). 2. "Sevirəm desən..." ("Myliu" jei netycia istarsi"). 3. "Bu gecə bir mənəm, bir də ki, qələm" ("Vienisas nakti. Su muza"). 

Şeirlərin publikasiyası "Ecazkar poeziya diyarı" ("Nuostabaus krasto poezija") adlı təqdimat və tanıtma məqaləsi altında verilib. Məqalənin əvvəlində Qazax mahalı həm Eldar Nəsiblinin ata-baba yurdu, həm də böyük istedadlar və şairlər diyarı kimi Litva oxucularına təqdim olunub. Bu diyarda Molla Pənah Vaqif, Molla Vəli Vidadi, Mehdi Hüseyn, İsmayıl Şıxlı, Səməd Vurğun, Osman Sarıvəlli, Hüseyn Arif, Nüsrət Kəsəmənli kimi məşhur şair və yazıçıların, digər tanınmış söz və sənət ustadlarının yetişdiyi vurğulanıb. Sonra isə Litvanın poeziya pərəstişkarlarına E. Nəsiblinin həyat və yaradıcılığı barədə, şeirlərinin poetik xüsusiyyətləri haqqında yığcam bilgilər verilib, onun çap edilmiş kitabları və tərcümə fəaliyyəti haqqında məlumatlar təqdim olunub, əsərlərinin rus və Ukrayna dillərinə çevrilməsi ilə bağlı bəzi faktlara toxunulub. Məqaləni Mahir Həmzəyev yazıb.  

ƏDƏBİ YADDAŞI GENİŞLƏNDİRƏN ÇİLƏNTİLƏR...

Düşünürəm ki, Eldar Nəsiblinin kitablarının çap edilməsi, poetik irsinin öyrənilib yayımlanması, ələlxüsus media və sosial şəbəkələr vasitəsilə əsərlərinin, sözlərinə yazılmış mahnıların yeni nəsillərə çatdırılması sahəsində edukoloji fəaliyyətlə yanaşı, həm də onun müxtəlif səbəblərə görə tədqiqatlardan kənarda qalmış ədəbi, publisistik və epistolyar irsinə aid naməlum faktların axtarılıb bir yerə toplanılması, müfəssəl araşdırılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 

Zənnimcə, E.Nəsiblinin digər xalqların ədəbiyyatından etdiyi tərcümələr, həm də onun öz şeirlərinin başqa dillərdəki publikasiyaları, xaricdəki qələm dostları ilə apardığı müxtəlif yazışmalar, mühüm ədəbi hadisələrlə bağlı ictimai diskursda səslənmiş, lakin çap olunmamış müşahidə və qeydləri, müxtəlif insanlara imzasıyla hədiyyə etdiyi kitablarında xatirə olaraq yazdığı dedikasiyalarda yer almış maraqlı fikirlər və digər bu kimi kölgədə qalmış ədəbi faktlar onun  yaradıcılığının yeni çalarlarını açmağa imkan yaradan rayihəli çiləntilər olaraq E. Nəsibli Sibirel ədəbi-mədəni irsinin ayrılmaz hissəsini təşkil edir.  

Qənaətimiz belədir ki, E. Nəsibli Sibirelin etdiyi bədii tərcümələr sayəsindəhəmçinin, Litva - Azərbaycan ədəbi-mədəni əlaqələri üfüqlərinin genişləndirilməsi və xalqlarımızın qarşılıqlı anlaşma ənənələrinin zənginləşdirilməsi istiqamətində nəcib işlər görülmüş və xeyirxah addımlar atılmışdır.

Bütün göstərilənləri, həm də dəyərli sənətkarımızın 65 illik yubileyini nəzərə alaraq, Litva şairi A. Stanyaviçyusun poeziyasından E. Nəsibli Sibirelin1984-cü ildə dilimizə tərcümə etdiyi altı şeiri oxucuların diqqətinə təqdim edirik. 

Antanas STANYAVİÇYUS
Klaypeda, Litva

Təkcə səni sevərik
Qısqanmadan heç kəsə.
Təkcə sənin qoynuna
Uçarıq birnəfəsə.

Təkcə sən arxamızda
Dönərsən qar lı dağa.
Təkcə sənin haqqın var,
Bizləri ağlatmağa.

Təkcə sən büdrəyəndə
Tutarsan qolumuzdan.
Olub kədərə qənim
Vətənim mənim.

lll

Ana, vaxt taparıqmı
Oturub dərdləşək biz.
Qəlbimizi boşaldıb,
Anaq, başa düşək biz.

Bunumu gözləyirdin,
Böyüyüb ucalım mən.
Ağ olsun üzüm mənim.
Qəlbimdən keçənləri
Açırmı baxışlarım,
Deyirmi gözüm mənim?

Hər vaxt hazırlaşıram
Yanına gəlim, ana!
Gələndə də susuruq,
Qalırıq yana-yana!

lll

Bu dünyada kəndimin
Özünün günəşi var.
Batmağa tələsməz o
Görsə ki, insanların
Bir yarımçıq işi var.

Kəndimizdə boz bulud
Sanki alçaqdan uçur.
Deşir onu atamın
Çəkdiyi kərəntinin
Sapının iti ucu.

Kəndimizdə briqadir
İşdə batır qan-tərə.
Ona elə gəlir ki,
Vurnuxmur hədər yerə.

Kəndimizin havası
Gül qoxuyur, bal dadır.
Günəş, bulud, briqadir
Orda qayda yaradır.

lll

Maşınların bir an da vermədən macal, aman
Elə hey izlədiyi zavallı, yazıq insan.
Keçidi güclə keçdin islanmış siçan kimi
Sonrasa təkəbbürlə düzəldərək qəddini,
Gedirsən baxa-baxa qızların qamətinə,
Harınları bürüyüb kininə, nifrətinə: -
Ağ "Volqa"ların cana yayılan rahatlığı,
Evdə arvadlarının, işvə, nazı, qınığı,
Şöhrətli restoranlar, adlı fin hamamları,
Gözləyir bu şəhərin hər yerində onları.
Səni isə gözləyir dar süd mağazaları,
Qaranlıq keçidlərdən ötüb keçmək azarı.
Nə vaxtsa qonşuların bağına girdiyintək,
Nə vaxtsa yaxın dostun yanına gəldiyintək.

lll

İyirmi yaşında bir "qarımış" qız
Məhəbbət nəğməsi oxuyur pəsdən.
Dinləyir sözünü ağ saçlı tarix
Şüa bəlasına tutulan xəstə.

Qalsa da iş-gücdən əli, ayağı
Dili əvəz edir onları bir-bir.
Çəkməkdən, içməkdən, sevməkdən özgə
Heç nə arzulamır, heç nə istəmir.

Keçilmiş yollardan keçibdir deyə
Çoxuna yaşlıdır gur səsiylə o.
Tez-tez sonatanı şlagerə də
Çevirir öyrənmək həvəsiylə o.

Gah antik dilləri qadağan edir
Gah da söyüb Kantı qoymur yaxına.
Neyləmək dünyada günahkar deyil
Bir kimisə qatığın ağ olmasına.

lll

Toz basmış, laxlamış ürəyimizdə
De nəyi bölüşək, bölüşək, gülüm.
Sonra susub, susub yalan söyləyək
Gərəksiz söz deyib, gülüşək gülüm.

Elə bil balıq tək ammoniyakla
Zəhərlənib arzum,
Sən bir işə bax.
Tələdə boğulmuş cüyür kimidir
Dünyada eşqimiz, sevgimiz ancaq.

Tərcümə edən: Eldar Nəsibli Sibirel
Qazax-Klaypeda-Vilnüs-Bakı