PROLOQ
"Məni kəndimizdə basdırarsınız,
Bir az yola yaxın, hənirə yaxın.
Bitər qəbrim üstə küskün bənövşə.
Gələr qulağıma şırşırı arxın".
"Var olmağın cəfaları çox imiş,
Yox olmaqdan gözəl heç nə yox imiş" -
deyib öz şair qənaətinə tapındınmı bunca inamla?! Allahdan gəlirdi, öncəduyum mələyi pıçıldayırdı qulağına yoxsa? 60 illiyin bir neçə yerdə yüksək səviyyədə, ən başlıcası səmimiyyət ovqatında keçirildi. Elə hey tutuşdurdun ki, görərsən, mənə nəsə olacaq, son vaxtlar məni yaman çox istəyirlər - deyə-deyə.
"Neftçilər" xəstəxanasında Müqəddəslə birlikdə görüşünə gələndə rəngin-ruhun heç xoşumuza gəlmədi. Biz bir-birimizə baxdıq. Zərnigar xanımdan, səndən, Müqəddəsdən alayı bir hənir də duydum. İnsafsız ölüm mələyi idi. Oturmuşdu pəncərənin önündə, sənin şeirini söyləyirdi. Əynində sənin qara pencəyin idi. Deyirdi ki,
Çəkir məni qara torpaq,
Aman, qardaşlar, aman.
İstəyir ki, yıxa məni,
Axırıma çıxa mənim,
Aman, qardaşlar, aman.
Kəndimizin torpağıdır,
Doğulduğum gündən bəri
Üzümə səpilməyə hazır,
Gözümə tökülməyə hazır.
Allahım, bu nəydi?! Şair onun ölümünə təşnə mələyin arzusunu gerçəkləşdirmək üçün necə çırpınırdı?
Qan vururdular sənə. Mən donorluq təklifimi etdim. 1-ci qrup RH müsbət, təmiz yazıçı qanı, - söylədim.
Zarafatından qalmadın:
- İstəmirəm yazıçı qanı, nəsrə keçmək, ya da sənədli film, televiziya işi ilə məşğul olmaq istəmirəm.
Sonra xeyli dərdləşdik. Axırda da gedin, - dedin - Əjdər Ol gəlməlidir, o, gələnə kimi bir az dincəlim.
...Ölüm xəbərini aldıqdan sonra Müqəddəs Şahbazovla görüşümüzdə eyni vaxtda, sinxron şəkildə ikimiz də eyni təəssüfün acısını dilə gətirdik:
- Keşkə dünən sözünə baxmayaydıq, bir-iki saat da oturardıq...
FLAHS-BACK
(ağ-qara lentin xatirə ekranı)
Ağsuda, Pirhəsənlidə, həmişə təriflədiyin, arzuladığın kənd qəbristanlığındaməzarının başında şeirlərinin vizual ardıcıllığını seyr etdim. Gördüm ki, "söykənib bir dost ağaca hara baxdın, kənd uşağı". Yüyürüb qatarlara çatdın, yollandın arzularının dalınca. Aktyorluq sənətinə yiyələndin də. Tədris teatrında, Lənkəran Dövlət Dram Teatrında işlədin də, fəqət, axtardığını tapa bilmirdin. Səni giriftar eliyən nəysə vardı. Söz idi, sözün Everest zirvəsiydi, ətəyindən yapışmaq istədiyin. Cəlaləddin Ruminin ruhuna tapınıb and-aman eləmişdin deyəsən:
Ruhumun binəsi yoxdu,
Duracaq xanəsi yoxdu,
SÖZdən oyanası yoxdu,
SÖZdən oyana MƏN varam.
Hərçənd, anlayırdın ki, "Adəmdən bu yana təzə görünmür". Fəqət, SÖZə sığındın, SÖZün üstündə əsdin, SÖZ ağacını suvardın. SÖZ bağçasını naşı adamların kirli nəfəsləri murdarlayanda hikkən içində çat verdi, əndişə təzyiqin şəkərin maksimum göstəricisinə meydan oxudu. Qəlbindəki alovun dilləri içini daladı, bağrının başı yandı. Hikmət kəhkəşanında içini yuyub duruldun, göylərin söz sirrində qurulandın, ruhunla sözü qəbul edib canındakı ağrılara çevirdin, hardasa yerinə oturmayan sözün fəryadı qulağına çatanda ahın ərşə bülənd oldu. Söz eşqinə Məcnun olub örüşə düşmək qınağından belə, gözünüqırpmadın.
Tanrım, söz dəlisiyəm,
Məskənimi çöl elə.
Məni bir də yaratsan
Yenə sözə qul elə.
Yuxularında ağ qovaqları gördün, qayalarda əsən külək qulaqlarını döyəclədi, gördün ki, od vurduğun küləşlik çırthaçırtnan yanır, sənsə, Allahsaxlamış, eləməyəsən tənbəllik, gedib oturasan toyxanada, ağ köynək, ağ şalvarda əynində. Qarmonçalana heyrətlə baxasan, qarmonun dillərinin möcüzəsinə sığınasan. Heç olmasa külün-kösövün iyi də burnuna dəyməyə. Amma zaman gəldi, o günlər durdu qəsdinə.
O günlərdən, o illərdən üzü bu yana,
Nəyə çatdım, nəyi tutdum, hamısı yanlış.
Mən gecələr itirdim ki, biri bir ömür,
Mən nəğmələr itirdim ki, oxunulmamış.
20 yanvar gecəsində ayaqların üstündə zorla dayandın. Hirsini-hikkəni tüpürdün düşmənin üzünə. Gördün ki, qan gəlir. Yandın-yaxıldın, göz görə - görə qan aparan igidlərin çarəsiz çarpışmalarını gördükdə özünü də qan tutdu. Barmağını keçirtdin ürəyinin başına, ürəyinin qanı ilə asfalta, 20 Yanvardakı meydana yazdın ki,
...Gərək qan bağlaya şairin sözü
Şair əllərini qandan gen tutub.
Gör hansı zamandı, gör hansı vaxtdı
Mən qana çapıram, məni qan tutub.
Bildin ki, bu qırğının qanı duran deyil, axıb-axıb Qarabağı da qana bələyəcək, cavanların cavan canına qıyacaq, qarabağlı uşaqlar barıt iyinə oyanacaqlar. Fəryad etdin:
Ayaqları heydən düşüb,
şişib alnının damarı,
insanlar eey,
Sizə sarı
qaçır qarabağlı uşaq.
Öz aramızdı, Sabir Sarvan, bir ara üsyan etdin də. Asi oldun.
İşığı çox sevdiyimdən
qaranlıqda qaldım
Uşağı çox sevdiyimdən
sonsuz oldum...
Səni də çox sevirəm, Tanrım!
Amma birdən özün öz asiliyindən diksindin, bağrın qarsıdı. Dürüst imanla ağayana etirafı bacardın:
Balasına yem verəndə
Qaranquş vurdum köksü ağ.
Bu gecədən çıxa bilsəm,
Sonra asandır yaşamaq.
Ürəyin durmadı. Əllərini Tanrı dərgahına uzatdın, ruku etdin, əfv dilədin.
Azdım yolumu, kafirə inandım,
səni dandım.
Ölmüşdüm, təzədən mən
mənə gəldim,
imana, dinə gəldim.
Adilsən, qovma qapından, demə: get
əfv et məni,
əfv et məni,
ya Rəbb,
Məni əfv et!
Zarafatcıldın, yumor hissin güclüydü, fəqət, heç kim bilmədi ki, nəyin var, içində çəkirsən. İnanmadılar Allahsaxlamışlar. Axırda "dostların içində yaxşı qalan sənsən" qibtəsini edən Vəli Xramçaylıya həqiqəti etiraf etməli oldun, "içim özümü yandırır, çölüm özgəni" idiomatik ifadənin poetik adekvatını bəyan elədin:
Yıxılıb durmaqdan dizlərim doyub,
Mənim yaşamaqdan gözlərim doyub.
Qara saqqalıma-saçıma baxma,
Gözümün içinə yaxşı bax, ay dost.
Gözünü aç mənə yaxşı bax, ay dost,
Gözümün içindən qocalmışam mən.
Günlərin bir günü canın sıxıldı, eyni günlərdən, eyni yağışlardan bezdin, eyni yolların dolanbaclarında girinc qaldın, təntidin, eyni qapıların cəftəsində barmaqların yara oldu və bu anda, evinəcən sənin, şair, qayıdıb belə də arın-arxayın, soyuqqanlıqla, mafi-qaydaynan söyləyəsən ki:
Ağlamaram zülüm-zülüm,
Öz başımdı, özcə əlim.
Ana, uzat qollarını
Qolların üstündə ölüm,
Yaşaya bilmirəm daha.
Allah sənə insaf versin, Sabir Sarvan, gecənin bir aləmində bu misraları yazanda Pirhəsənlidə ananın beyqafıl yerindən qalxıb, "Allah, bu nə hissdi, Sabirimlə bağlı, elə bil sinəmə mismar keçirdilər" deyə əndişələndiyini göz önünə gətirmədinmi? Dayan, bir gileyim də qalıb. İllər öncə Rəsul Rzanın dəfnindən sonra qəhərlənmişdin:
Aparırdıq bahara aldanıb
gedən şairi,
Göynəyirdi yanaqlarımızda
Gözümüzdən çıxmayan
iki damla yaşın yeri.
Əcəba, sən kimə deyirsən? Özün də yüyürmədinmi baharın ardınca?! Bahara aldanıb hamını apar-topar tərk etmədinmi?!
EPİLOQ
... Heydən düşmüş əllərini irəli uzatdı. Bükülünü götürdü. Danışmalı halı yoxdu, amma elə fikrən hər şeyi anlayırdı. Soruşa bilməsə də, fikrini izah edə bildi.
- Bunlar nədir, baba?
- Yol tədarüküdür, Sabir, bala, hazırlaş!Kəfəndir.
- Hə, başa düşdüm. Bizim Hafizin Yunis İmrə yaradıcılığına tez-tez müraciət edib misal gətirdiyi misralardır: "Ana bətnindən gəldik bazara, bir kəfən alaraq dönək məzara". Bazarlığımızı elədik, gedək deyirsənsə, gedək. Bəs bunu neynəyək?
Təzə çıxmış kitabı göstərdi. Cavab almadı. Son gücünü topladı. Hiss edirdi ki, anbaan hər şeylə, bütün maddi aləmlə, hər kəslə, Zərnigar xanımla, həkimlə, tibb bacısı ilə arasında məsafə qeyri-reallığa çevrilir, arada uçuruma oxşayan bir şey yaranır. Danışırdı, palatadakılar səsini eşitmirdilər. Amma o, sözünü dedi və əlləri heysiz halda yanına düşdü.
Məni göz görə-görə
Əcəl apardı gora.
Əlimdən düşdü yerə
Sizə bir kitab qaldı.
Kitabın mübarək, əbədiyyət yolçuluğun mübarək, Sabir Sarvan!
Hafiz İMAMNƏZƏRLİ
çap et