Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar jurnalisti, publisist Hüseyn Əsgərovun "Biz necə mütaliə edirik" (Əcəmi Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyi, 2017-ci il) kitabını, adətim üzrə, bir neçə dəfə vərəqlədim.
Bazar günü isə görməyi planlaşdırdığım işləri təxirə salmaqdan özümü saxlaya bilmədim. Kitaba daxil olunan yazıların əksəriyyəti cari ildə "525-ci qəzet"də dərc edildiyindən yeni çap məhsulu haqqında oxucu rəyimi də məhz bu qəzetə göndərməyi qərara aldım.
Əvvəla, "525-ci qəzet"in kollektivini səmimi qəlbdən təbrik edir, hər bir əməkdaşına cansağlığı arzulayıram. Bu qəzet öz səhifələrində təkcə paytaxtda deyil, əyalətdə yaşayan qələm əhlinə də yer verdiyindən daha kütləvi, geniş auditoriyalı, ziyalı tribunasıdır. Bu tribunada yer verilən yaradıcı ziyalılardan biri də Naxçıvanda yaşayan yazıçı-publisist Hüseyn Əsgərovdur. Onu yaxından tanıyanlar, sözün həqiqi mənasında, bu ziyalı insanın mütaliəsinə yaxından bələddirlər. Yaşının altmışıncı baharında da kitab, mütaliə onun ən yaxın yol yoldaşıdır. Bunu bildiyimdən əlimə keçən yeni kitabına bu adı verdiyi üçün təəccüblənmədim. Elə həmin yazıdan da öz yazıma başlıq çıxardım: Bir damla mürəkkəb bir milyon insanı düşündürə bilər. Bu həqiqəti yüz dəfələrlə yaşamışam, yaşayanların söhbətləri ilə bu həqiqətin doğruluğuna inanmışam...
Həssas oxucu duymamış deyil ki, bu bir damla mürəkkəbin arxasında İlahi söz dayanır. İçimizin duyğularını, düşüncələrini ifadə edən söz o mürəkkəblə yazılır. Bir qədər obrazlı desək, bir milyon insanı düşündürə bilən bir damcı mürəkkəb sözün şəklidir. Hüseyn Əsgərovun yaradıcılığından keçən başlıca xətt onun bu sözə çox həssaslıqla və ehtiramla yanaşmasıdır. Bu da Hüseyn müəllimin qələmə aldığı istər sənədli, istər bədii yazılarının dəyərini artıran başlıca amildir. Elə bu kitabda onun "Minimum söz, maksimum məna" adlı yazısında müəllifin sözə münasibətini hiss etmək çətin deyil: "Sözün düzü, bu yazıda az sözlə dərin məna kəsb edən ədəbi nümunələrdən bəhs etmək, onları roman oxumağa vaxtları olmayan oxucularla paylaşmaq istəyirdim. Amma sözə ehya vermək cəhdimdə söz sözü gətirdi, arşın bezi. Ən əvvəl söz haqqında söz demək zərurəti yarandı. Nə etməli, mətləbə keçmək üçün gərək ənənəyə hörmət edəsən".
Kitab boyu müəllifin bu ənənəyə böyük hörmətini görürük. Hüseyn Əsgərovun publisistikası və tərcümələri toplanılan yeni kitabının publisistika bölməsindəki yazıların özləri müxtəlif janrlardadır. Müəllif qələmə aldığı bu yazılarda sözə ehtiramını qoruyub saxlaya bilib.
Müəllifin gəldiyi iki qənaəti oxuculara təqdim edirəm:
"Saç ağartdım söz yolunda", - deyən Məmməd Araz Molla Pənah Vaqifə istinad edərək deyir:
Sözü ayaqlara atmadığından,
Özü vəzir oldu, sözü şah oldu.
"Yıxın məni söz atından kəsmir əgər söz qılıncım", - deyən şair sözdən söz kimi istifadə etməyənlərə, poeziya adlı kəhkəşanda müqəddəsliyə başqa prizmadan yanaşanlara sözünü deməyi özünün borcu sayır. Burada şairin həm də doğma ana dilimizə, onun söz adlı dünyasına sonsuz məhəbbəti bir daha təsdiqlənir.
Bu sözdü-dərddi, qəhərdi,
Sonu işıqdı, səhərdi,
Atdı, cilovdu, yəhərdi,
Söznən zarafat eyləmə!
Ədəbiyyatımızın korifey və əvəzolunmaz sənətkarı Mirzə Cəlilin çoxşaxəli yaradıcılığından bəhs edərkən "ədəbiyyatda kiçik adamlar və ya surətlər" ifadəsi ilə tez-tez rastlaşırıq. Bu da onunla bağlıdır ki, o adamlar və ya surətlər öz daxili aləmləri, həyata fərdi baxışları, danışıq tərzləri, dilimizin bazisinə söykənən ifadə tərzləri ilə təqdim olunurlar, hər birimizə təbii ovqat aşılayırlar. Hüseyn Əsgərov da o adamlardan böyük məhəbbətlə bəhs edir. Sonra isə müəllifin mütaliə coğrafiyasının genişliyinə düşürük. Həmin o kiçik adamları dünya yazıçılarının əsərlərində görürük. Diqqətimizi cəlb edən onların kiçik bir deyimlə (sözlə) böyük məna kəsb edən ifadələri olur.
"Kiçik adam" obrazları böyük ədəbi uğurların açarı kimi" adlı yazısında Hüseyn Əsgərov dünyaca məşhur söz ustaları Mirzə Cəlillə yanaşı, Luçiano Vincenzoninin, Mario Rüzonun, Quentin Tarantinonun, Fransua Rablenin, Mark Tvenin, Aligeyri Dantenin və başqalarının əsərlərini təhlil obyektinə çevirir. Gəldiyi qənaətlərlə, biz də inanırıq ki, oxucular da razılaşacaq. Çünki həmin "kiçik adamlar" "kiçik" olsalar da, sözləri böyük məna tutumuna malikdir.
Bu bölmədə işıq üzü görmüş, "İstiqlal qığılcımları", "Ekran arxasındakı adam", "Füzuli təbib kimi", "Metroda ehtiyatlı olun", "Atla müalicə-hippoterapiya", "Əlahəzrət yalan - o, nə vaxt müqəddəsləşir?" və başqa yazılar mövzulara baxış nöqteyi-nəzərindən öz fərdi məqamları ilə diqqət çəkir. Müəllif həmin fərdi məqamları ümumiləşdirərək oxucunu özü ilə həmfikir edə, düşündürə bilir. Yazıların ədəbi siqlətini gücləndirən bir məsələni də hörmətli oxucuların diqqətinə çatdırmaq istəyirəm: Bu yazılarda Hüseyn Əsgərovun həyat hadisələrinə, çoxları üçün adi görünən məqamlara güclü duyğu və həssas münasibəti oxucunun yadına tez-tez rastlaşdıqları situasiyaları salır; həmin situasiyalara, adətən, biganə münasibət göstərməyimizi və ya lazım olmayan prizmalardan yanaşmağımızı ortaya qoyur.
Hüseyn müəllim uzun illərdir ki, həm də tərcüməçiliklə məşğuldur. Tərcümələrində müəllifin dilimizin zəngin çalar ehtiyatından ustalıqla istifadə etdiyi göz qabağındadır. Dünya ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələri Mark Tvendən, Əziz Nesindən, Anton Pavloviç Çexovdan, Mixail Zadornovdan, Efraim Kişondan və başqalarından etdiyi tərcümələri oxuyarkən düşünürsən ki, həmin yaradıcılıq nümunələri doğma dilimizdə yazılıb. Belə demək daha dəqiq olar: Hüseyn Əsgərov tərcümə etdiyi əsərləri "özümüzünküləşdirib". Təbii ki, bu da müəllifin sözə munis münasibətinin ifadəsi, tərcüməyə ciddi yanaşmasının göstəricisidir, dilimizin zənginliyinin təsdiqidir.
Hüseyn Əsgərovun "Biz necə mütaliə edirik" kitabının ərsəyə gəlməsində bir amili xüsusi vurğulamağa ehtiyac duyuruq. Yuxarıda bəhs etdiyimiz "Biz necə mütaliə edirik" yazısı kitabın qayəsini açır. Müəllif yazır: "Bu yerdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2017-ci il avqustun 28-də "Oxunması zəruri olan kitablar haqqında" Sərəncamını son illər ədəbiyyat adına atılmış ən dəyərli addım, kitab mütaliəsinin təşviqində görülmüş ən mühüm iş hesab edirəm. Əslində, bu cür qərarların verilməsi təbiidir, ancaq nadir hallarda gördüyümüz üçün bəzilərində "mifik olay " təsviri yaradır. Hazırda kitaba laqeydliyi, şablon ədəbiyyata sevgini göz önünə alsaq, bir çox ciddi əsərlərin bu formada oxudulmasını dəstəkləyirəm. Yoxsa başqa cür düzələnə oxşamır. Yalnız mütaliəli toplum cinayətdən, vəhşilikdən uzaq olur və ailəsinə, ölkəsinə dünyaya faydalı biri kimi yetişir. Nəhayət, gözlər smartfonlardan çəkilib kitablara dikilməlidir. Nəhayət, gənclər kitab seçimində müəyyən vərdişə nail olmalıdır. Çünki insan xarakterində bir sıra digər davranışlar kimi, mütaliə də vərdişdir. Yəni işlənməyən kotan paslandığı kimi, mütaliə etməyən beyin də işləkliyini itirir. Bu mənada gənclər üçün zəruri olan otuz ədəbiyyatın müəyyənləşdirilməsi, fikrimizcə, mütaliə vərdişinin yaranması üçün yetərlidir. Tövsiyə olunan kitablar tariximiz, mədəniyyətimiz və milli kimliyimiz haqqında dolğun məlumat verir, gənc nəslin həyat yolunun müəyyənləşdirilməsinə və dünyagörüşünün artırılmasına xidmət edir".
Son söz. Sözlə başladıq, mütaliə ilə qurtarırıq. Çünki sözə ehtiramı ancaq mütaliə ilə formalaşdırmaq olar. Hüseyn Əsgərovun bu kitabı da mütaliəyə doğma münasibət göstərməyin vacibliyini ortaya qoyur.
Muxtar MƏMMƏDOV
çap et