525.Az

Bəxtiyar Vahabzadənin arzuladığı bəxtiyar gələcək - V hissə - Fotolar


 

BÖYÜK ŞAİRİN İSTİQLAL, VƏTƏN, MİLLƏT VƏ DİL UĞRUNDA MÜBARİZƏLƏRİ

Bəxtiyar Vahabzadənin arzuladığı bəxtiyar gələcək - V hissə - <b style="color:red">Fotolar</b>

O, artıq tarixin bir parçasıdır. Hərçənd, elə sağlığında da canlı tarix idi və sadəcə istedadlı söz ustası deyil, millətinin varlığı, taleyi, ruhu ilə qovuşmuş bir yurd fədaisi olmaq məsudluğu və məsuliyyəti ona cavan vaxtlarından nəsib olmuşdu.

Bəxtiyar Vahabzadə İkinci Dünya müharibəsindən sonra ədəbiyyata gələrək elə ilk addımlarından da diqqətləri cəlb etmiş, söz sərraflarını diksindirməyi bacarmış parlaq qələm sahibi idi.

60 ildən artıq bir müddətdə hərarətli qəlbi, yorulmaz qələmi, buxovsuz və hüdudsuz düşüncələri ilə millətinə xidmət etdi.

(Əvvəli 29 iyul, 1-2-3 avqust saylarımızda)
 
Mənsub olduğu xalqa xidmət artıq hər böyük şairin adından başlanır. O söz ustası xalqı, Vətəni haqqında ömrü boyu bircə sətir belə yazmasa da, xalq onunla ən azı məhz böyük, şöhrətli övladı olduğu üçün iftixar edir. Hər ata-ana balası ilə qürrələnən kimi. Çünki hər adlı-sanlı övladın şöhrətindən millətinə, yurduna da mütləq pay düşür. Lakin qələmi, zəkası və fəaliyyətləriylə ömrü boyu xalqın daha artıq yüksəlişləri üçün bilavasitə mübarizə aparmış qüdrətli yaradıcıların adları, təbii ki, xalqın yaddaş kitabına əbədilik həkk olunur.

Bəxtiyar Vahabzadə məhz o yurdsevər, millətpərvər sənətkarlardandır ki, ali vətəndaşlıq duyğusu ömrü boyu onunla yol yoldaşı oldu.

Bəxtiyar Vahabzadəni səciyyələndirən başlıca amillərdən biri odur ki, mübarizələrini tarixi baxımdan yetərincə mürəkkəb bir zaman şəraitində, Sovet İttifaqında ciddi siyasi senzuranın və total nəzarətin mövcudluğu şəraitində həyata keçirmişdir.

Artıq Azərbaycanın müstəqilliyə qovuşduğu ilk aylarda, 1991-ci ildə Azərbaycan parlamentindəki çıxışında şair belə etiraf edirdi: "Durğunluq illərində beynimizi gəmirən fikirləri açıq yaza bilmir, hadisəni başqa ölkələrə keçirib sözümü deyirdim. 1968-ci ildə Asiya və Afrika yazıçılarının Daşkənd müşavirəsində iştirak edirdim. Öz fikrimi bir afrikalı yazıçının dili ilə belə ifadə eləmişdim: guya afrikalı yazıçı imperiya dövlətlərinə müraciətlə belə deyir:

Sizin kimi bir insanıq,
Biz nə daşıq, nə dəmirik.
Yetər, artıq biz heç kəsə
Yamaq olmaq istəmirik.
...Yaman dərddir,
Gözün ola,
amma görə bilməyəsən.
Yaman dərddir,
Dilin ola,
Nə danışıb, nə dinəsən.
Yaman dərddir,
Ağlın ola,
Özgəsinin ağlı ilə düşünəsən".

Bu sözləri afrikalının deyil, SSRİ tərkibindəki Azərbaycanın şairinin dilə, qələmə gətirdiyini nəzərə alanda bunun sırf antisovetizm olduğunu görürsən və sovet rejimi də belə dikbaşları, adətən, həbslə, sürgünlə, qapalı psixiatriya müalicəxanalarının daimi xəstəsi olmaqla "mükafatlandırırdı".

Bəxtiyar "qızım, sənə deyirəm, gəlinim, eşit" prinsipi ilə yazırdı. "Yollar - oğullar" poemasını Əlcəzair xalqının milli azadlıq mübarizəsinə həsr etmişdi.

Sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatını vərəqləyən və o əyyamların siyasi mühitindən yetərincə hali olmayanlara əcaib gəlməsin ki, şair və yazıçılarımız özümüzün dağlardan hündür dərd-sərimiz ola-ola niyə Afrika və Amerika zəncilərinin hüquqlarını qorumaqçün haray salmağa, canfəşanlıqla sıra-sıra əsərlər yaratmağa belə sinov gedirlərmiş. Ya nədən ədiblərimizin neçəsi Fransa istilasına və müstəmləkəçiliyinə məruz qalan məzlum Əlcəzair xalqına belə həmrəylik nümayiş etdiriblər?

Bu şeirlərin hamısı atalar sözü kimidir - üzdəki anlamı da doğrudur, alt qatdakı həqiqəti də vacibdir. Amma üst qatdakı həqiqət dərindəki, dibdəki gerçəyi ifadə edərkən senzor qayçılarından qorunmaq naminə düşünülmüş ədəbi fənd, diqqətyayındırıcı örtükdür.

Guya fransızca təhsil almış, fransızlaşmış, manqurtlaşmış əlcəzairlini deyir, amma biz anlayırdıq axı şairin məramı nədir, dərk edirdik ki, hədəf sapı özümüzdən olan baltalardır:

Əyil, özün əyil, xalqı əymə sən,
Bu haqqı heç kəsə verməyib Vətən!
Sığın ömrün boyu qoltuğa, sığın!
Lənət bu halına, min dəfə lənət!
Xalqını satmaqla o qazandığın
Sərvətə, şöhrətə, şərəfə lənət!

Səni qınamıram, sən öz elində
Aldın təhsilini firəng dilində.
Firəng tarixini sənə keçdilər,
Özünə yad oldun, yada vuruldun.
Firəng tarixini sən bildin əzbər,
Babandan, atandan xəbəsiz oldun.

Bəxtiyar Vahabzadə bu poemanı yazanda 1962-63-cü illər idi və Azərbaycan sovet oxucusu bu misraları oxuya-oxuya zehnində "firəng dili", "firəng tarixi" sözlərini başqa kəlmələrlə əvəzləyirdi.

Dəmir zindanlara saldılar bizi,
Parisə daşıyıb sərvətimizi.
Gəlib evimizdə bizi soydular,
Ancaq adımızı vəhşi qoydular.
Bir soruşan yoxdur bu gəlmələrdən:
Bu vəhşi dediyin sənsən, yoxsa mən?

1960-70-ci illər Azərbaycan oxucusu bu şeirdə Parisi Paris oxumurdu, çünki apaydınca bu misralarda asılı Azərbaycanın qismətini, öz taleyini görürdü.

Və beləcə hər misrası ilə Bəxtiyar Vahabzadə könüllərdəki istiqlal ocağını şölələndirirdi.

Bəxtiyarın şair çöhrəsinin məziyyətlərindən, ən ümdə üstünlüklərindən biri də bu idi ki, o, heyrətlənməyi, sidq ürəkdən, məsum uşaq səmimiyyəti ilə heyran qalmağı bacarırdı. Məhz gözəllik qarşısında mat qala bildiyinə, bütün başqa istedadları ilə yanaşı, valeh olmaq qabiliyyətinə də sahibliyi üzündən daim məftun qalaraq məftunedici müdrik və zərif misralar doğurmağı bacarırdı.

Misilsiz kaman ustası Habil Əliyev haqqında Bəxtiyar Vahabzadənin şeirləri də var, ayrıca məqaləsi də. Habil ustad özü mənə danışırdı ki, Bəxtiyar bəzən eyni bir muğamı mənə dönə-dönə ifa etdirirdi və təəccüblənirdim ki, neçə dəfə təkrar eləməyimə baxmayaraq, hər yeni çalğıya yenə mütəəssir olur, qəhərlənir, həyəcanlanır.

Bu haqda elə Bəxtiyar Vahabzadə özü də yazıb: "Muğam" poemasının bir müzakirəsində mənə belə bir sual verdilər: "Niyə indi yeni muğamlar yaranmır?"

Məgər bu gün dinlədiyimiz "Segah" yüz il əvvəlki "Segah"dırmı? Xeyr, o, həmişə dəyişir, ildən-ilə yeniləşir.

...Muğam köklü-köməcli, qollu-budaqlı bir ağacdır. Onun yarpaqları göydə, kökü torpaqdadır. Yaradıcı ifaçı onu yarada-yarada çalanda budaqlarda təzə pöhrələr puçurlayır...

...Bəzən 2-3 saat ərzində mən Habilə eyni muğamı bir neçə dəfə çaldırmışam. Hər çalğısında eyni muğam başqa rəngdə, başqa təravətdə səslənmişdir".

Bəxtiyar Vahabzadənin sözlərinə çoxlu mahnı bəstələnib. Bu mahnıların bir çoxu artıq bəlli olan şeirlərə qoşulubsa, müəyyən hissəsini ya Bəxtiyar müəllim hazır musiqiyə yazıb, yaxud da bəstəkarla birgə işləyərək ortaya çıxarıblar.

Bəxtiyar Vahabzadənin bu sahədəki ardıcıl fəaliyyətinin qəlbəyatan əsas cəhəti odur ki, incəliklə hikmətliliyin qovuşduğu bu mətnlərlə Azərbaycan mahnısının poetikası, söz baxımından göyçəkliyi, cilası artıb.

Bəxtiyaraqədərki Azərbaycan bəstəkar mahnılarının çoxunun mətnində ifrat bəsitlik sezilir ki, bəzən ilk baxışda gözəl melodiya səni sanki aldadır və bu kəsiri tutmağa imkan vermir. Lakin diqqətlə məğzə varanda mətnlə musiqi arasında qabarıq səviyyə fərqi olduğu qənaətinə gəlirsən.

Bəxtiyar müəllim simfonik musiqini də, muğamı da, sazı da sevirdi, həm bu müxtəlif istiqamətli musiqilərdən yaxşı baş çıxarırdı.

Evlərində onun sakitcə uzanaraq saatlarla dünya bəstəkarlarının, elə bizim Qara Qarayevin simfonik əsərlərini dinləməsi xatirimdədir.

Muğama vurğunluğu isə başqa aləm idi. Muğamı sadəcə məftunluqla dinləmirdi, qulaq asdıqca vəcdə gəlirdi, haldan-hala düşürdü.

Muğam sənətimizi dərindən bilməsi və bu irsə atəşin məhəbbəti olmasaydı, "Muğam" kimi misilsiz bir əsəri də yaza bilməzdi.

Bu, yalnız bir şairin muğamdan aldığı təəssüratların, daxilində qaynayan duyğu burulğanlarının bəhrəsi olan poema deyil. Yəni yüksək şairanəlik öz yerində, eyni zamanda bu poemada elm var, ayrı-ayrı muğamların, onların şöbə və guşələrinin fəlsəfi dərki, yozumu, incədən-incəyə təhlili və yozumu var.

Bəxtiyar Vahabzadə bu əsəri dahi Üzeyir Hacıbəyliyə ithaf edib. Özü mənə söyləmişdi ki, həyatında Üzeyir bəyi bircə dəfə, cavan vaxtlarında Dram Teatrındakı bir tamaşanın fasiləsində görüb.

Nəzərlərini əfsanəvi maestrodan çəkə bilmirmiş. Üzeyir bəy bu baxışları hiss edir, onu pərəstiş duyğusuyla seyr edən gəncə sarı çevrilərək şəfqətlə gülümsəyir: "O təbəssüm, Üzeyir bəyin simasındakı o işıq indiyəcən gözümün qabağından çəkilmir".

(Ardı var)

 





04.08.2017    çap et  çap et