...Gözlük gözlərimin əl ağacıdır, Gözlüyüm qoymur ki, yıxıla gözüm. - Elxan Yurdoğludan poetik nümunələr
Biz rəqs edə bilirikmi? - Əlisəfdər Hüseynov yazır
Hər şey sülh müqaviləsinə doğru - Sosial şəbəkədə yazılanlar
Qarış-qarış Zəfər
Haqqımızda
|
Əlaqə
|
Mobil versiya
|
Köhnə 525
|
Əsas səhifə
Bütün xəbərlər
Siyasət
Sosial
İqtisadiyyat
COP29
Mədəniyyət
İdman
Dünya
Qarabağ
Ədəbiyyat
Digər
Şəhidlər-qazilər
"525" - 30
Ədəbi köşk: Nə var, nə yox?
Müsahibə
Region
Rəsmi
Şou-biznes
525-ci qəzetə yubiley təbrikləri
"525" - 25
Faydalı
Media
Turizm
Maraqlı
Təhsil
Texnologiya
Son xəbərlər
26 Aprel 2024
19:00
...Gözlük gözlərimin əl ağacıdır, Gözlüyüm qoymur ki, yıxıla gözüm. -
Elxan Yurdoğludan poetik nümunələr
18:55
Nazir mayda vətəndaşları qəbul edəcək
18:46
Azərbaycan və Almaniya prezidentlərinin təkbətək görüşü başlayıb
18:44
Şəki -Zaqatala Regional Təhsil İdarəsi üzrə birinci sinfə qəbulla bağlı 32 alternativ qeydiyyat mərkəzi yaradılıb
18:36
BDU məzunları dövlət qulluğu imtahanlarında ən yüksək nəticə göstəriblər
18:30
“Yaşıl iqtisadiyyat, rəqəmsal Azərbaycan” – UNEC-də ictimai müzakirə
18:28
Azərbaycanla Ermənistan arasında 28 sərhəd dirəyi quraşdırılıb
18:20
Bu məktəblərə şagird qəbulunda yenilik
18:16
ABŞ gəmisi Qəzza zolağında lövbər salıb
18:13
Zəngilan və Laçında birinci sinfə qəbulla bağlı alternativ qeydiyyat mərkəzləri fəaliyyət göstərəcək
18:11
Mahir Emrelidən Azərbaycan cüdoçularına dəstək
18:07
Nazir müavini “Maarifçi” tələbə-məzun təcrübə proqramının iştirakçıları ilə görüşüb
18:05
Cənubi Kaliforniya Universitetində buraxılış mərasimi ləğv edilib
18:00
Biz rəqs edə bilirikmi? -
Əlisəfdər Hüseynov yazır
17:54
Qazaxıstanın Baş Qərargah rəisi Azərbaycan HHQ-nin komanda məntəqəsində olub
17:30
Prezident İlham Əliyevin BƏƏ-nin sənaye və qabaqcıl texnologiyalar naziri ilə görüşü keçirilib -
YENİLƏNİB
17:23
İlham Əliyev Berlində XV Petersberq İqlim Dialoqunun Yüksək Səviyyəli Seqmentində çıxış edib -
YENİLƏNİB-5
17:08
Prezident İlham Əliyevin Almaniya XİN rəhbəri ilə görüşü olub
17:00
Hər şey sülh müqaviləsinə doğru -
Sosial şəbəkədə yazılanlar
16:40
Kəmaləddin Heydərov Göygöl şəhərində vətəndaşları qəbul edib
16:29
Musiqi və incəsənət məktəblərinə şagird qəbulu ilk dəfə elektron qaydada aparılacaq
16:08
Azərbaycan Prezidenti və Almaniyanın Kansleri birgə mətbuat konfransı keçiriblər -
YENİLƏNİB
16:00
Qarış-qarış Zəfər
15:58
Azərbaycan kubokunda nominal meydan sahibi bilindi
15:44
Azərbaycan Prezidenti: Biz istənilən ölkə kimi media məkanımızı xarici neqativ təsirdən qorumalıyıq
15:39
Kamran Əliyev Ağdaşda vətəndaşları qəbul edib
15:27
Prezident İlham Əliyev: COP29 qarşıdurma arenası olmayacaq
15:20
Azərbaycan Ordusunda bu il qəsdən adam öldürmə və intihar hadisələri azalıb
15:11
İlham Əliyev: Azərbaycan ilə Ermənistan arasında gedən sülh danışıqlarını yüksək qiymətləndiririk
15:08
Azərbaycan Prezidenti: Artıq 6 min keçmiş köçkün öz dədə-baba torpağına qayıdıb
15:07
Prezident İlham Əliyev: Sülhə nail olmaq üçün çox yaxşı fürsətlər var
15:05
Şolts: COP29-un uğurla keçəcəyinə inanıram
15:00
Səssiz dünyanın balaca sakinləri
14:55
2024-cü ilin büdcə xərclərinin 40, cari xərclərin 70 faizi sosial yönümlüdür
14:48
Olaf Şolts: Almaniya Azərbaycan və Ermənistana sülh yolunda dəstək göstərməyə hazırdır
14:42
XİN-in mətbuat katibi BDU-nun Jurnalistika fakültəsində olub
14:40
Prezident İlham Əliyev və Kansler Olaf Şoltsun Berlində geniş tərkibdə görüşü başa çatıb -
YENİLƏNİB
14:31
Bakı Ali Neft Məktəbində MBA ixtisasları üzrə qəbul sayı artırılıb
14:28
Şahruddinin komandası "Qalatasaray"a qarşı
14:23
“UNEC alimlərindən kitab tövsiyələri”
14:19
Berlində Azərbaycan və Almaniya liderlərinin təkbətək görüşü başa çatıb -
YENİLƏNİB
14:16
Qəbul imtahanının II mərhələsinin 1-ci cəhdində iştirak etmək istəyən abituriyentlərin ərizə qəbulu davam edir
14:12
Növbəti köç karvanı Füzuli şəhərinə çatıb, mənzillərin açarları təqdim olunub
14:08
Paytaxt məktəblərində maarifləndirici görüşlər keçirilir
14:04
AFFA İntizam Komitəsi qərarları açıqladı
14:00
Mir Cəlalın hekayələri: sadə mətnlər, dərin mətləblər -
Dilarə Adilgil yazır
13:56
Ötən ay Azərbaycanda əhali banklardan 135 mln. manat depoziti geri çəkib
13:52
Dünya bazarlarında neft bahalaşıb
13:48
Naxçıvan Nazirlər Kabinetinə yeni Aparat rəhbəri təyin edilib
13:44
"Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzi öz vəzifə və tapşırıqlarının öhdəsindən layiqincə gəldi" -
Kərim Vəliyev
13:39
Azərbaycan manatının real effektiv məzənnəsi azalıb
13:35
Sabah hava necə olacaq?
13:31
“100 illik şanlı tarix” adlı tədbir keçirilib
13:26
FHN: Ötən sutka 42 yanğına çıxış olub
13:22
Bakıda keçiriləcək VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunun proqramı açıqlanıb
13:18
Masallının 6 kəndinin enerji verilişində fasilə yaranacaq
13:14
Bakı Dairəvi avtomobil yolunun bir hissəsində təmir işləri aparılıb -
VİDEO
13:12
Növbəti köç karvanı Füzuli şəhərinə çatıb -
YENİLƏNİB
13:09
Laçın və Zabux sakinlərinə məşğul ola biləcəkləri 40-dan çox peşə təqdim edilib
13:05
Bu il Azərbaycanda 12 yeni etalon laboratoriyası yaradılacaq
13:00
Sülhə mane olan adamın Sülh Mükafatına namizəd göstərilməsi
12:57
"Bakıda iqlimlə bağlı maliyyələşdirmə məsələləri müzakirə ediləcək" -
Olaf Şolts
12:54
Prezident: "Enerji təhlükəsizliyi məsələsi əhəmiyyətinə görə milli təhlükəsizliyə bərabər olmalıdır"
12:51
İlham Əliyev: "Bizim yaşıl enerji layihələrimiz xarici investorlar tərəfindən maliyyələşdirilir"
12:48
Dünya Qastroenteroloqlarının 20-ci beynəlxalq konqresi öz işinə başlayıb
12:45
Prezident: "Bizim yaşıl gündəliyimiz COP-dan əvvəl də inkişaf edirdi"
12:42
Azərbaycan lideri: "Enerji, qaz və neftlə zəngin ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə öndə getməlidirlər"
12:39
Prezident: "COP29 bizə imkan verəcək ki, Qlobal Cənub ölkələri ilə təmasları gücləndirək"
12:36
XİN: "Avropa Parlamentinin Azərbaycanla bağlı qətnaməsi əsassızdır"
12:33
İlham Əliyev: "Biz təkcə COP29-u yaxşı təşkil etməli deyilik, eyni zamanda, yaxşı nəticələr əldə etməliyik"
Son xəbərlərin davamı »
“Sonuncu fateh” – tarixi gerçəklik və bədii həqiqət
Yazar
Oxunub:
2682
dəfə
a
-
A
+
26.12.12 11:35
İslam Qəribli
filologiya
üzrə
fəlsəfə
doktoru
,
yazıçı
-
ədəbiyyatşünas
Yazıçı
Hüseynbala
Mirələmovun
imzası
Azərbaycan
oxucusuna
yaxşı
tanışdır
və
əsərləri
qonşu
Rusiya
və
Türkiyədə
də
rəğbətlə
qarşılanan
ədibin
yaradıcılıq
uğurlarından
,
bir
sənətkar
olaraq
özünəməxsus
xüsusiyyətlərindən
danışmaq
niyyətindən
büsbütün
uzağam
.
Tarixi
mövzuda
,
tarixi
şəxsiyyət
barədə
bədii
əsər
yazmağın
nə
qədər
çətin
və
məsuliyyətli
olduğunu
əsaslandırmaq
üçün
uzun
-
uzadı
fikirlər
yürütməyə
də
lüzum
görmürəm
.
İki
məqamı
vurğulamaq
istəyirəm
.
Əvvəla
,
haqqında
yazdığın
tarixi
şəraiti
və
həmin
şəraitin
yetirməsi
olan
şəxsiyyəti
mükəmməl
şəkildə
tanımalı
,
ikincisi
,
tarixi
faktı
ədəbi
fakt
kimi
dəyərləndirib
ümumiləşdirməyi
bacarmalısan
.
H
.
Mirələmov
Nadir
şahın
yaşadığı
mürəkkəb
,
qarmaqarışıq
tarixi
şəraiti
və
bir
insan
olaraq
Nadirin
və
digər
qəhrəmanlarının
ziddiyyətli
xarakterini
fəhmli
,
faktları
tutuşdurub
əsl
həqiqəti
ortaya
çıxarmağı
bacaran
tarixçi
və
cəmiyyətşünas
kimi
dərindən
öyrənmiş
,
öyrəndiklərini
yazıçı
idealına
uyğun
olaraq
zərgər
səliqəsi
ilə
ümumiləşdirərək
bədiiləşdirə
bilmişdir
.
Məhz
bu
iki
cəhət
əsərin
müvəffəqiyyətini
təmin
etmiş
,
oxucu
uydurma
tarixin
və
taleyi
rəvayətlərə
bürünmüş
qəhrəmanların
yox
,
həqiqiətə
daha
yaxın
tarixi
olayların
və
bu
tarixin
övladları
olan
qəhrəmanların
biri
digərinə
bənzəməyən
xarakterləri
,
uğrunda
mübarizə
apardıqları
amallarla
tanışlıq
imkanı
əldə
edə
bilmişdir
.
Proloq
,
üç
kitab
,
altı
hissə
və
epiloqdan
ibarət
olan
roman
əvvəldən
axıra
qədər
oxucunu
arxası
ilə
aparmaq
gücünə
malik
olan
tarixi
həqiqətlər
,
biri
digərindən
doğan
ehtiras
dolu
əhvalatlar
üzərində
qurulmuş
,
əsərin
baş
qəhrəmanı
Nadir
bir
obraz
kimi
dinamik
inkişafda
,
digər
qəhrəmanlar
isə
zamanın
tələbinə
uyğun
olaraq
müxtəlif
vəziyyətlərdə
oxunaqlı
dil
və
mükəmməl
bədii
boyalarla
oxuculara
təqdim
olunmuşdur
.
Azərbaycan
da
daxil
olmaqla
İranın
1700-1747-
il
illər
arası
ictimai
və
siyasi
həyatı
,
son
Səfəvi
şahları
və
onların
aqibəti
,
Nadir
və
onunla
əlaqəli
məsələlər
tarixi
faktlar
əsasında
ilk
dəfə
olaraq
əhatəli
şəkildə
bədii
ədəbiyyatda
gətirilmiş
,
gərgin
və
üzücü
əmək
sayəsində
böyük
ustalıq
və
vətəndaş
yanğısı
ilə
monumental
bir
sənət
abidəsi
yaradılmışdır
.
Romanın
adı
“
Sonuncu
fateh
”
olsa
da
,
əsəri
sırf
Nadir
şah
haqqında
tarixi
xronika
,
yaxud
“
Nadirnamə
”
kimi
qəbul
etmək
,
bizcə
,
doğru
olmaz
.
Romanda
təsvir
olunan
,
bədii
həllini
tapan
məsələlər
qismən
Nadirin
ətrafında
cərəyan
etsə
də
,
burada
əsası
Şah
İsmayıl
Xətayi
tərəfindən
qoyulmuş
Qızılbaş
Səfəfi
dövlətinin
çöküşü
və
tarix
səhnəsindən
silinməsi
,
yeni
bir
sülalənin
–
Əfşarların
hakimiyyətə
gəlişi
və
on
bir
illik
səltənəti
bədii
predmet
kimi
seiçlmiş
,
çoxsaylı
surətlər
və
oxucunu
riqqətə
gətirəcək
hadisələr
vasitəsi
ilə
yazıçı
idealına
uyğun
olaraq
bədiiləşdirilmişdir
.
Mükəmməl
struktura
,
bitkin
süjet
və
kompozisiyaya
malik
romanın
proloqunun
iki
cümlədən
ibarət
ilk
abzasının
son
– “
Ətəyində
seyrək
ağaclar
görünən
təpənin
başında
bayquş
aram
-
aram
ulamağa
başladı
”
cümləsi
ayıq
oxucunu
bəri
başdan
“
Ölüm
,
ya
olum
”
sualı
üzərində
qurulmuş
bir
əsərə
şahidlik
edəcəyindən
xəbər
verir
.
Oxucu
fövrən
düşünür
ki
,
o
,
nə
adi
məişət
səhnələrinin
,
nə
sentimental
hisslərin
,
nə
də
xəyal
və
əfsanələrlə
süslənmiş
cəzbedici
hadisələrin
şahidi
olmayacaq
.
Əsərin
ilk
hissələrini
oxuduqca
adamın
gözləri
qarşısında
əvvəlki
şöhrətini
itirmiş
,
parça
-
parça
olmuş
bir
məmləkət
canlanır
.
Sahibsiz
bir
məmləkət
–
rəhbəri
Şah
Sultan
Hüseyn
kimi
fərsiz
bir
məmləkət
.
Bu
məmləkət
xilaskarına
hamilədir
və
onun
gəlişini
səbirsizliklə
gözləməkdədir
.
Son
Səfəvi
şahlarının
fərasətsizliyi
və
onları
əhatə
edən
əyan
-
əşrəflərin
şərəfsizliyi
ucbatından
hər
bucağında
mərkəzi
hakimiyyətə
asi
olub
özünü
hakimi
-
mütləq
elan
edibən
ölkəni
ata
malı
kimi
bülüşdürən
dargözlərin
,
Vətəni
kiçildə
-
kiçildə
böyümək
iddiasında
olanların
arzusunu
gözündə
qoymağa
qadir
olan
bir
gücə
,
xalqı
arxasınca
aparıb
dağılmış
məmləkəti
yenidən
qurmağa
qadir
olan
bir
qüvvəyə
,
H
.
Mirələmovun
“
Fateh
”
adlandırdığı
bir
xilaskara
ehtiyacı
var
.
Bu
xilaskar
isə
müəllifin
əsərinə
baş
qəhrəman
seçdiyi
Xorasan
türkü
,
Əbivərdli
Nadirdir
.
H
.
Mirələmovun
Nadiri
uşaqlığından
taleyin
sərt
sınaqları
ilə
üz
-
üzə
gəlməli
olub
.
Əvvəl
kürktikən
,
qocalandan
sonra
isə
ilxıçılıq
edən
İmamqulunun
oğlu
on
iki
yaşına
qədər
mədrəsə
təhsili
almasa
da
,
müəllifin
təbirincə
desək
: “
heç
əlifbeyi
bilməsə
”
də
həyat
məktəbi
ona
çox
şey
öyrədib
.
Təbiətin
qoynunda
azad
yaşadığından
ilk
gənclik
illərindən
onda
azadlıq
eşqi
formalaşıb
.
Allah
-
taalanın
seçilmiş
bəndəsi
kimi
ona
verdiyi
fitri
istedad
sayəsində
daim
ucalığa
,
liderliyə
can
atıb
.
On
iki
yaşında
ikən
qəfil
leysandan
,
aramsız
göy
gurultusundan
vahimələnərək
uçuruma
yuvarlanmaqda
olan
ilxını
xilas
edəndə
də
,
az
sonra
cavanları
başına
yığıb
oymağın
mal
-
qarasını
talan
edən
türkmənlərlə
savaşıb
apardıqlarını
geri
alanda
da
,
sehrkar
kor
Həsənəlinin
xeyir
-
duasını
,
anasının
öyüd
-
nəsihətini
dinləyəndə
də
,
əsirlikdə
Buxaralı
Qəmbərin
nökəri
olanda
da
onu
yalnız
bir
şey
düşündürüb
:
Allahın
nəzəri
üstümdədir
və
mən
rəbbimin
köməyi
ilə
uca
məqamlar
sahibi
olacağam
.
Nadir
bu
daxili
inam
sayəsində
ağlına
və
dözümünə
arxalanaraq
gələcək
arzularına
çatmaq
üçün
yollar
axtarır
.
Anası
Gövhərbəyimin
dar
gün
üçün
saxlamağı
bacardığı
və
əsirlikdə
axirət
dünyasına
köç
edərkən
oğluna
təqdim
etdiyi
qızıllar
Nadirin
əsirlikdən
qaçmaq
,
doğma
el
-
obasına
qovuşmaq
arzusuna
yardımçı
olur
.
Buxaralı
Qəmbərin
gözəl
qızı
,
Nadirə
könül
vermiş
və
sevgisinə
axıra
qədər
sadiq
qalmış
Zəhranın
həyatını
təhlükəyə
salıb
ona
,
qardaşı
İbrahimə
və
Əmirquluya
köməyi
sayəsində
dörd
illik
məşəqqətli
əsirlik
həyatından
qurtulub
Xorasana
,
doğma
ata
-
baba
yurduna
qayıtmağa
müvəffəq
olan
Nadiri
düşündürən
ilk
məsələ
ağır
günlərini
yaşayan
,
fərsiz
şahın
–
Sultan
Hüseynin
acizliyi
,
qorxaqlığı
ucbatından
sanki
Allahın
qəzəbinə
gəlmiş
Səfəvi
-
Qızılbaş
dövlətinin
bu
günkü
durumu
və
gələcək
aqibəti
olur
.
Təbii
ki
,
Nadir
dərəbəylik
qanunları
ilə
idarə
olunan
ölkəni
düşdüyu
səfalət
və
rəzalətdən
qurtarmaq
iqtidarında
deyil
.
Amma
Nadir
başa
düşür
və
qətii
şəkildə
əmin
olur
ki
,
ölkəni
,
ən
əvvəl
tez
-
tez
özbəklərin
və
əfqanların
hücumlarına
məruz
qalan
Xorasanı
,
Əbivərdi
başıpozuq
bir
zümrədən
təmizləmək
üçün
gücə
və
bu
gücün
ətrafında
formalaşan
ittifaqa
ehtiyac
var
.
Hələlik
real
güc
sahibi
olmayan
Nadir
çıxış
yolunu
Baba
Əli
bəy
Əfşarın
müdafiə
dəstəsinə
qoşulmaqda
görür
.
İyirmi
iki
yaşında
bu
dəstəyə
qoşulan
Nadir
tezliklə
Baba
Əli
bəyin
rəğbətini
qazanır
.
Ən
çətin
tapşırıqlar
ona
etibar
edilir
və
Nadirin
sərkərdəlik
bacarığı
üzə
çıxır
.
Baba
Əli
bəyin
təklifi
ilə
onun
qızı
Fatimə
ilə
ailə
quran
Nadir
minbaşı
olmaqla
yanaşı
,
həm
də
yeni
bir
titul
–
bəy
titulu
qazanır
.
Beləliklə
,
tarix
onun
boynuna
təkcə
özünü
,
ailəsini
yox
,
dar
mənada
ətrafını
,
elini
,
geniş
mənada
isə
məmləkətini
qorumaq
haqqını
qoyur
.
Nadirin
həyatının
ikinci
–
bəylik
mərhələsi
başlanır
.
Günü
-
güzəranı
at
belində
,
yerli
araqarışdıranlara
və
qonşu
işğalçılara
qarşı
mübarizədə
keçən
“
Nadir
bəylik
məqamına
çatandan
sonra
bir
müddət
öz
mövqeyini
möhkəmlətmək
,
döyüşçülərin
sayını
artırmaq
üçün
könüllülüər
yığır
”,
siyasi
,
iqtisadi
,
hərbi
gücünü
cəmləşdirib
bir
araya
gətirmək
üçün
etibarlı
bir
qərargaha
sahib
olmaq
qərarına
gəlir
və
qayınatası
Baba
Əli
bəyin
tövsiyəsi
ilə
Əbivərddən
bir
qədər
uzaq
olsa
da
,
alınmaz
,
möhtəşəm
bir
istehkam
kimi
tanınan
Kəlat
qalasını
tutmaq
qərarına
gəlir
.
Qalanın
hakimi
,
Nadirə
qohumluğu
çatan
Aşur
bəyin
taktiki
səhvindən
bacarıqla
istifadə
edən
Nadir
qansız
-
qadasız
istəyinə
çatır
və
gələcək
planlarını
həyata
keçirmək
üçün
quldurluq
,
talançılıq
və
ümumiyyətlə
hansı
yolla
olursa
-
olsun
əldə
etdiyi
var
-
dövləti
qalada
yerləşdirir
.
Ordu
saxlamaq
gücünə
malik
sərvət
sahibinə
çevrilən
Nadir
gələcək
–
uşaqlıqdan
beynində
formalaşan
“
mən
şah
olacağam
”
arzusundan
kimsənin
xəbərdar
olmaması
üçün
özünü
Qızılbaş
-
Səfəvi
hakimiyyətinə
sadiq
olan
bir
şəxs
kimi
göstərir
.
Nadir
başa
düşür
ki
,
onun
bu
məqamda
qəndəharlı
Mir
Mahmud
,
Məşhəd
hakimi
Məlik
Mahmud
və
qeyriləri
kimi
birbaşa
mütləq
hakimiyyət
arzusunda
olması
və
döyüşlərini
,
yürüşlərini
məhz
bu
məqsədlə
həyata
keçirməsini
açıq
şəkildə
bəyan
etməsi
onun
şəksiz
fəlakətinə
və
tarix
səhnəsindən
silinməsinə
səbəb
olacaq
.
Əsasən
türkdilli
tayfalardan
ətrafına
qüvvələr
toplayıb
bütün
mübarizəsini
Səfəvi
hakimiyyətinin
qorunmasına
,
parçalanmış
qızılbaş
dövlətinin
birləşdirilməsinə
həsr
etdiyini
və
ətrafına
cəmləşənləri
də
buna
inandırmağı
bacaran
Nadir
bəy
ələ
düşmüş
fürsətdən
istifadə
edərək
saraya
yol
tapmağa
çalışır
.
Hakimiyyəti
idarə
etmək
iqtidarında
olmayan
Şah
Sultan
Hüseyni
taxtdan
uzaqlaşdırmaq
üçün
yollar
axtarır
.
Təbii
ki
,
Şah
Sultan
Hüseyni
taxt
-
tacdan
əl
çəkməyə
vadar
etmək
o
qədər
də
asan
məsələ
deyil
.
Ölkəni
nə
qədər
idarəolunmaz
hala
gətirsə
belə
,
o
,
sülalə
hakimiyyətinə
adət
etmiş
İran
xalqlarının
qanuni
şahıdır
.
Onu
ya
cismən
məhv
etmək
,
ya
da
çevriliş
yolu
ilə
hakimiyyətdən
uzaqlaşdırmaq
olar
.
Tərəfdarlarının
belə
“
Şah
”
yox
, “
Molla
”
adlandırdığı
Şah
Sultan
Hüseynin
İran
taxtında
oturması
İran
üçün
itirilmiş
və
itiriləcək
torpaqlar
,
bir
yandan
Rusiya
,
digər
yandan
Osmanlı
əsarəti
,
ən
əsası
isə
məmləkətin
dağılmaq
təhlükəsi
deməkdir
.
Lakin
o
,
şərəfsiz
və
aciz
bir
məxluq
olsa
da
,
qanuni
şahdır
və
İranda
yaşayan
əhali
özünü
onun
təbəəsi
,
onu
Yer
üzünün
Allahı
hesab
edir
.
Ölkəni
bürümüş
hərc
-
mərclik
və
xaosun
məntiqi
nəticəsi
olaraq
siyasət
səhnəsinə
gəlmiş
Nadir
ağıllı
adamdır
və
həyatın
qazanında
bişə
-
bişə
çox
şeylər
öyrənib
.
O
başa
düşür
ki
,
çox
şeylərin
zorun
vasitəsi
ilə
həll
olunduğu
zamanlarda
da
zorun
qarşısında
aciz
qaldığı
məqamlar
var
.
Deməli
,
Nadir
nə
qədər
güclənsə
də
,
ətrafına
yeni
qüvvələr
toplasa
da
,
haqqında
bir
xilaskar
,
məğlubedilməzlik
simvolu
kimi
əfsanələr
formalaşsa
da
,
hələ
ki
,
o
,
şahı
taxt
-
tacdan
devirmək
qüdrətində
deyil
.
Bəs
nə
etməli
?
Nadirin
üstündə
baş
sındırdığı
sualı
Mir
Mahmud
xan
1722-
ci
ilin
24
oktyabrında
min
nəfərlik
əfqan
ordusunu
Əmənullah
xanın
başçılığı
ilə
paytaxt
İsfahana
yeridib
Şah
Sultan
Hüseyni
həbs
,
xəzinəni
qəsb
etməklə
cavablandırır
.
Əxlaq
sahibi
olan
Nadirin
etməyə
cəsarəti
çatmadığı
,
iddiası
bacarığına
uyğun
gəlməyən
,
dövləti
qurmaq
yox
,
dağıtmaq
fərasətində
olan
Mir
Mahmud
həyata
keçirir
.
Əfqanlar
arasında
o
qədər
də
hörmət
sahibi
olmayan
,
iyirmi
səkkiz
yaşlı
,
dövlətçilik
və
siyasət
sahəsində
təcrübəsiz
bu
gənc
az
sonra
xəyanətinin
qurbanı
olur
və
elə
həmin
il
də
öz
əqrabalarından
olan
Əşrəf
xan
tərəfindən
başı
kəsilir
.
Şöhrəti
artıq
İranın
hər
yerinə
yayılan
Nadir
bəy
indilik
vəziyyətdən
çıxış
yolunu
vəliəhd
Təhmasib
Mirzə
ilə
yaxınlaşmaqda
görür
.
Düşünür
ki
,
şahzadənin
rəğbətini
qazanıb
qəsb
olunmuş
hakimiyyəti
ona
qaytarandan
,
onu
hakimi
-
mütləq
edəndən
sonra
arzularına
bir
addım
da
yaxınlaşacaqdır
.
Şahzadənin
və
onun
ətrafının
yenidən
taxt
-
taca
sahib
olmağa
qüdrəti
olmadığını
bildiyindən
,
Nadir
bəy
qanuni
vəliəhdin
varlığından
istifadə
etməklə
həm
əfqanları
hakimiyyətdən
uzaqlaşdırmaq
,
həm
də
gələcək
planlarını
həyata
keçirmək
üçün
Təhmasib
Mirzəni
bir
növ
öz
ovuna
çevirmək
üçün
fəaliyyətə
başlayır
.
Nadirin
hakimiyyət
,
taxt
-
tac
uğrunda
mübarizəsinin
üçüncü
dövrü
başlanır
.
Artıq
onun
Təhmasib
Mirzəyə
və
onun
yaxın
ətrafına
yox
,
Təhmasib
Mirzənin
ona
ehtiyacı
var
.
Təhmasib
Mirzə
istəməsə
belə
,
Nadirlə
–
öz
fərmanı
ilə
“
cəmi
Xorasana
öz
canişini
təyin
etdiyi
və
xan
məqamına
yüksəltdiyi
Nadir
xanla
ittifaq
bağlamağa
məcburdur
.
Babaları
Şah
İsmaylı
,
Şah
Təhmasib
,
Şah
Abbas
kimi
qüdrət
sahibi
olmasa
da
,
cavan
vəliəhd
atası
Şah
Sultan
Hüseyndən
ağılı
və
cəsarətlidir
.
Yaxın
ətrafından
,
zaman
-
zaman
onunla
birlikdə
olmuşlardan
ehtiyat
eləsə
də
,
Nadir
xanın
köməyindən
istifadə
etməyə
məcburdur
.
Nadir
xan
–
bütün
varlığı
ilə
Vətəninə
bağlı
olan
bu
türk
oğlu
şah
sarayında
yaşamasa
da
,
saray
intiriqalarından
və
şahların
sabitqədəm
olmayan
xarakterlərindən
kifayət
qədər
məlumatlıdır
.
O
,
qəti
şəkildə
bilir
ki
,
şahların
və
həm
də
iradəsiz
şahların
ipi
üstə
odun
yığmaq
olmaz
.
Əmindir
ki
,
Təhmasib
Mirzə
onun
yardımı
ilə
qəsb
olunmuş
səltənətinə
sahib
durandan
sonra
onu
özünə
rəqib
hesab
edərək
aradan
götürməyə
çalışacaqdır
.
Bəri
başdan
həyatını
sığortalamaq
,
məhrumiyyətlər
bahasına
qazandığı
məqamı
qorumaq
və
hələlik
yalnız
özünə
bəlli
olan
arzusuna
çatmaq
üçün
o
,
şahı
onunla
saziş
bağlamağa
,
şahı
özündən
asılı
vəziyyətə
salmağa
çalışır
.
Ağlı
və
cəsarəti
sayəsində
rəqiblərini
neytrallaşdırmağa
,
şahdan
“
Təhmasibqulu
”
ləqəbini
almaqla
İran
ərazisində
şahdan
sonra
ikinci
şəxs
statusuna
müvəffəq
olur
.
Bu
zamandan
etibarən
ölkəni
faktiki
olaraq
Təhmasib
Mirzə
yox
,
Nadir
xan
idarə
etməyə
başlayır
.
İkinci
Təhmasib
şahın
baş
sərkərdəsi
,
günü
-
güzəranı
dövlətin
itirilmiş
torpaqlarını
qaytarmaq
və
əvvəlki
şöhrətini
bərpa
etməklə
keçən
Nadir
xanın
xəbəri
olmadan
osmanlılarla
və
ruslarla
imzaladığı
,
İranın
xeyirinə
olmayan
müqavilələr
bağlaması
Nadiri
qəti
hərəkətə
keçməyə
vadar
edir
.
İllər
uzunu
ətrafına
topladığı
,
müxtəlif
vilayətlərə
və
şah
sarayına
yüksək
vəzifələrə
təyin
etdiyi
sadiq
adamlarının
köməyinə
və
ordudakı
nüfuzuna
arxalanaraq
Təhmasibi
taxtdan
salmağa
və
onun
səkkiz
aylıq
oğlu
Abbas
Mirzəni
Üçüncü
Şah
Abbas
adı
ilə
taxta
çıxarmağa
müvəffəq
olur
.
Ağıl
və
zəhmət
öz
bəhrəsini
verir
.
Özünü
yeni
şahın
qəyyumu
elan
edən
Nadir
xan
mütləq
hakimə
çevrilir
.
Gələcək
arzusunun
astanasında
olan
Nadir
xan
ağıllı
strateq
kimi
məmləkətin
hər
yerini
Səfəvi
şahları
dövründən
qalan
hakimlərdən
təmizləmək
qərarına
gəlir
.
Qardaşını
,
oğlanlarını
,
qardaşı
oğlanlarını
,
yaxın
əqrabalarını
və
illər
uzunu
ona
sədaqətlə
xidmət
etmiş
silahdaşlarını
ən
ali
vəzifələrə
yerləşdirir
.
Rusiya
və
Osmanlı
dövlətləri
ilə
münasibətləri
tənzimləməyə
çalışır
.
Ölkədə
əmin
-
amanlıq
yaradıb
atacağı
son
addımın
gərəkli
olmasına
zəmin
yaratmağa
səy
göstərir
.
“
Təhmasibqulu
”
ləqəbindən
imtina
edən
, “
Vəkilüddövlə
”
və
“
Naibüssəltənə
”
vəzifələrini
icra
edən
Nadir
xanın
şəxsi
rəşadəti
və
ağıllı
tədbirləri
sayəsində
ölkənin
itirilmiş
torpaqları
və
nüfuzu
özünə
qayıtmaqdadır
.
Artıq
ölkə
ərazisində
və
yaxın
ətrafda
Nadir
xanla
üz
-
üzə
gəlməyə
,
onun
qoyduğu
qanunlara
tabe
olmamağa
cəsarəti
olan
bir
qüvvə
yoxdur
.
İndi
məscidlərdə
xütbələr
onun
adına
oxunur
,
zərbxanalarda
sikkələr
onun
adına
kəsilir
.
Nadir
xan
tacsız
şahdır
və
tacın
qanuni
sahibi
olmaq
üçün
elə
bir
addım
atmaq
istəyir
ki
,
bu
addım
qansız
-
qadasız
həyata
keçsin
,
ölkədəki
nisbi
sakitlik
pozulmasın
.
Nadir
xan
başa
düşür
ki
,
zor
işlətməklə
həyata
keçirilən
taca
sahib
olma
nə
ölkə
daxilində
,
nə
də
ölkədən
xaricdə
səs
-
küysüz
ötüşməyəcək
.
Biz
qeyd
etdik
ki
,
Nadir
xan
cəsarətli
səkərdə
olmaqla
yanaşı
,
həm
də
müdrik
və
ağıllı
siyasətçidir
.
Məhz
ağıl
və
uzaqgörən
siyasəti
sayəsində
o
,
Muğanda
İranın
hər
yerindən
nümayəndələr
dəvət
etməklə
xalq
qurultayı
keçirir
.
Qurultay
nümayəndələrinin
təkidi
ilə
taxt
-
taca
sahib
olaraq
şahlığını
qanuniləşdirir
və
Əfşarlar
sülaləsinin
əsasını
qoyur
.
Səltənətin
qanuni
sahibinə
çevrilən
,
illərdən
bəri
arzusunda
olduğunu
əldə
edən
Nadir
şah
demokratik
yolla
hakimiyyətə
gəlsə
də
,
hakimiyyəti
demokratik
yolla
idarə
etməyin
mümkünsüz
olduğunu
çox
yaxşı
başa
düşür
.
Hələ
ölkə
üçün
görüləsi
çox
işlər
var
və
bu
işlərin
bir
çoxunu
zor
işlətmədən
yerinə
yetirmək
mümkün
deyil
.
Sonuncu
Səfəvi
şahları
dövründə
özlərini
müstəqil
hakim
,
bəzən
şah
elan
edənlər
–
dişi
qana
batmış
canavarlar
açıq
şəkildə
meydan
sulaya
bilməsələr
də
məqam
düşdümü
,
məmləkətin
müxtəlif
yerlərində
ixtişaşlar
törətməkdədirlər
və
Nadir
şah
bu
ixtişaşları
silah
gücünə
yatırmaq
məcburiyyətindədir
.
Qansız
əldə
etdiyi
taxt
-
tacı
qan
bahasına
qorumağa
məcbur
olan
Nadir
şahı
ölkənin
bütövlüyü
məsələsi
ilə
yanaşı
məzhəb
ixtilaflarının
aradan
qaldırılması
da
çox
düşündürür
.
Nadir
şah
İslam
tarixində
misli
görünməmiş
bir
islahatı
həyata
keçirmək
istəyir
.
Quran
,
Quranın
göndərildiyi
sonuncu
peyğəmbər
bir
olduğu
kimi
,
məzhəbin
də
bir
olması
ideyasını
irəli
sürən
,
şiə
və
sünni
fəqihlərinə
məktublar
göndərib
onları
bir
məzhəb
ətrafında
birləşməyə
çağıran
Nadir
şah
əsrlərdən
bəri
müsəlmanlar
arasında
təfriqə
yaradan
məzhəb
ayrı
-
seçkiliyini
aradan
qaldıra
bilmir
və
əslində
,
Nadir
şahın
qətlini
tezləşdirən
məsələlərdən
biri
də
atdığı
bu
radikal
addım
olur
.
Hər
necə
qiymətləndirilirsə
qiymətləndirilsin
,
Nadir
şahın
hakimiyyət
başına
keçməsində
onun
Səfəvi
xanədanına
etdiyi
xəyanətin
də
mühüm
rolu
olmuşdur
.
Təhmasib
Mirzəni
devirib
onun
südəmər
körpəsini
şah
elan
edəndə
də
,
bu
körpənin
taleyini
ümumxalq
qurultayı
ilə
həll
edəndə
də
,
Nadir
şahın
hərəkətlərində
xəyanət
elementləri
var
.
Ancaq
bu
xəyanətlər
zamanın
tələbi
ilə
meydana
gələn
,
qaçılmaz
xəyanətlərdir
.
Nadir
şah
kimi
güçlü
bir
şəxsiyyətin
hakimiyyət
başında
olması
bir
çox
əyanlara
,
hətta
Nadir
şahın
yaxınlarına
sərf
etmir
.
İntriqa
yuvası
olan
saraylarda
hörülən
torlar
Nadir
şahın
oğul
qatili
olması
ilə
nəticələnir
və
Nadir
Rzaqulunun
gözlərinə
mil
çəkdirməklə
,
onu
dünya
işığından
məhrum
etməklə
,
əsində
ozü
öz
həyatını
baltalayır
.
Rzaqulu
kimi
bir
cəngavər
oğuldan
məhrum
olan
Nadir
şaha
qarşı
müxalif
qüvvələrin
baş
qaldıracağı
şəksizdir
.
Rəqibi
uzaqda
axtarmağa
lüzum
qalmır
.
Taleyin
ironiyasına
bax
ki
,
dost
-
doğma
qardaşı
oğlu
Əliqulu
Mirzə
əmisinə
–
əlinin
üstündə
əl
olmayan
fatehə
asi
olur
.
Nadir
şah
qurduğu
hakimiyyətin
dayanıqlı
olmasına
nə
qədər
cəhd
etsə
də
,
zaman
və
Nadirin
qurduğu
dövlət
quruluşu
buna
imkan
vermir
.
Özünə
,
min
cür
məşəqqətlər
bahısına
bərpa
etdiyi
,
qurduğu
dövlətə
qarşı
yadlar
bir
tərəfə
,
doğmalarından
gördüyü
xəyanətlər
Nadir
şahı
ölüm
kürsüsünə
tərəf
sürükləyir
.
İnandığı
,
etibar
etdiyi
insanlar
tərəfindən
qətlə
yetirilən
Nadir
şahın
aqibəti
,
əslində
,
bir
vaxtlar
etdiyi
xəyanətlərin
bədəli
kimi
də
düşünülə
bilər
.
“
Sonuncu
fateh
”
romanının
məramı
,
məfkurəsi
və
burada
bədiiləşdirilmiş
hadisələrin
gedişatı
aşağıdakı
qənaətlərə
gəlməyə
əsas
verir
:
–
Əsər
dövlətin
bütövləşməsi
,
dağılmış
məmləkəti
necə
bərpa
etmək
haqqında
tarixi
sənədlərə
söykənən
,
həqiqətləri
özündə
əks
etdirən
,
şövq
və
həvəslə
ərsəyə
gətirilmiş
dəyərli
sənət
nümunəsidir
;
–
Hökmdarı
,
başçısı
zəif
olan
dövlətlərin
dağılması
və
özgürlüyünü
itirib
qonşu
dövlətlərin
köləsinə
çevrilməyi
tarixi
zərurətdir
;
–
Milli
birlik
olmayan
yerdə
dirilikdən
,
dirçəlişdən
danışmaq
əbəsdir
:
–
İdeologiyası
zəif
olan
,
zora
arxalanan
dövlət
başçısının
tarix
səhnəsində
uzun
müddət
qalıb
yaratdığı
səltənəti
yaşatmağı
mümkünsüzdür
;
–
Hakimiyyət
şübhə
,
etimadsızlıq
ilə
yox
,
qarşılıqlı
inam
əsasında
idarə
olunmalıdır
;
–
Qurucusu
Şah
İsmayıl
Xətai
,
Mustafa
Kamal
Atatürk
,
Heydər
Əliyev
kimi
dahi
şəxsiyyətlər
olan
dövlətlərdə
,
məmləkətlərdə
Təhmasibqulu
,
Nadirqulu
kimilərinin
meydana
çıxması
müşkül
məsələdir
;
–
Haqqa
,
ədalətə
söykənməyən
,
özündən
sonra
ləyaqətli
siyasi
varisi
olmayan
liderlərin
,
rəhbərlərin
qurduqları
dövlətin
ömrü
onların
öz
ömründən
ziyadə
olmur
;
–
Əsərin
tərbiyəvi
əhəmiyyətini
şərtləndirən
aforizm
belədir
: –
Heç
bir
xəyanət
əvəzsiz
,
heç
bir
cinayət
cəzasız
qalmır
;
–
Nəhayət
, “
Sonuncu
fateh
”
tarixi
roman
janrının
tələblərinə
cavab
verən
monumental
bədii
salnamə
,
XVIII
əsrin
tarixi
gerçəkliklərini
və
bədii
həqiqətlərini
özündə
təcəssüm
etdirən
sanballı
epopeyadır
.
Bu
epopeya
istedadlı
yazıçı
Hüseynbala
Mirələmovun
parlaq
uğuru
,
Azərbaycan
bədii
nəsrinin
ədəbi
hadisəsidir
.
Bizi Facebookda izləyin
Müəllifin digər yazıları
Əsas səhifə
Bütün xəbərlər
Siyasət
Sosial
İqtisadiyyat
Kriminal
Mədəniyyət
İdman
Şou-biznes
Ədəbiyyat
Çap versiyası
© 2012-2024 525.AZ Müəllif hüquqları qorunur.
Sayt Mozilla Firefox, Google Chrome, Opera və Internet Explorer ver. 7.x ilə tam dəstəklənir. Məlumatdan
istifadə etdikdə istinad mütləqdir.