Ənənələrimizin və milli dəyərlərimizin əbədiyyəti - Novruz
Məryəm Bağırova
Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərləri içində Novruz bayramı xüsusi yer tutur. Bu bayram təkcə təbiətin oyanışını deyil, həm də milli kimliyimizin, birliyimizin və ənənələrimizin əsrlər boyu qorunmasını simvolizə edir. Novruz dövlətçilik tariximizdə də mühüm əhəmiyyət kəsb edir və Azərbaycan rəhbərlərinin çıxışlarında bu bayramın rolu hər zaman vurğulanıb.
Ümummilli lider Heydər Əliyev Novruzu “Azərbaycan xalqının milli ruhunu, əzmini və birlik ideyalarını yaşadan müqəddəs bayram” adlandıraraq bu ənənənin qorunmasının vacibliyini vurğulamışdır. Onun rəhbərliyi dövründə, xüsusilə Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində, Novruz bayramının rəsmi şəkildə qeyd olunması milli ruhun yüksəlməsinə, xalqın öz köklərinə bağlılığının güclənməsinə səbəb oldu. Ulu öndər Heydər Əliyev hər il xalqla birlikdə Novruz tonqalı alovlandırır və bu bayramın birləşdirici gücünü ön plana çıxarırdı.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev isə Novruz bayramını “azərbaycançılıq ideologiyasının təməl dəyərlərindən biri” kimi qiymətləndirərək, bu bayramın dövlət səviyyəsində qeyd edilməsini davam etdirir. Prezidentin sözlərinə görə, Novruz Azərbaycan xalqının həmrəyliyini və müstəqillik ruhunu simvolizə edən, bizim tariximizin və ənənələrimizin bir parçasıdır. Hər il Bakı və bölgələrdə keçirilən Novruz şənlikləri dövlətimizin bu bayrama verdiyi önəmin bariz nümunəsidir.
Bəs bu qədim və müqəddəs bayramın sirri nədədir? Onu bu qədər önəmli edən nədir? Novruz təkcə bir bayramdırmı, yoxsa tarixin dərin qatlarından süzülərək bizə çatan sehrli bir mirasdır?
Bu bayramın əsas fəlsəfəsi yenilənmə, təmizlənmə və yeni başlanğıc üzərində qurulub. Novruz, sadəcə fəsillərin dəyişməsi deyil, həm də insan ruhunun oyanışıdır. Qədim zamanlarda insanlar inanırdılar ki, Novruz gecəsi dünya ilə başqa aləmlər arasında pərdə nazikləşir, insanın duaları daha tez qəbul olunur və gələcəkdən xəbər verən işarələr daha aydın görünür.
Su həyatın, təmizliyin və başlanğıcın rəmzidir. Novruz gecəsi gənc qızlar və oğlanlar gələcəklərini öyrənmək üçün su falına baxırdılar. Bir qabın içərisinə üzük, kiçik qızıl və ya gümüş sikkə atılır, sonra həmin suyun dalğalanmasına diqqət yetirilirdi. Əgər üzük suyun səthinə qalxıb dairələr yaradırdısa, bu, sevgi və xoşbəxtliyin yaxınlaşdığını bildirirdi. Pul parçası dibə çökərdisə, maddi sıxıntılar ola biləcəyi düşünülürdü.
Keçmişdə insanlar inanırdılar ki, Novruz gecəsi təsadüfən eşidilən ilk sözlər ilin necə keçəcəyini müəyyən edir. Buna görə də, evlərin qapıları arxasında dayanaraq eşidəcəkləri ilk sözü gözləyirdilər. Əgər sevgi dolu, xoş sözlər eşidilirdisə, bu, xoşbəxt və uğurlu bir ilin xəbərçisi sayılırdı. Əgər mübahisə və ya kədərli bir səs gəlirdisə, həmin şəxs ehtiyatlı olmalı idi.
Şam yandırmaq Novruz gecəsinin vacib ənənələrindən biridir. Lakin qədimdə insanlar şamları sadəcə işıq mənbəyi kimi deyil, həm də bir növ sehrli vasitə kimi görürdülər. Qırmızı şam sevgini və ehtirası, yaşıl şam rifahı və bolluğu, sarı şam sağlamlığı, mavi şam isə qorunmanı simvolizə edirdi. İnsanlar bu şamların işığında niyyət edib dualar edirdilər.
Ay işığının mistik gücə malik olduğuna inanılırdı. Novruz gecəsi insanlar dolunay altında dua edir, arzularını dilə gətirirdilər. İnanılırdı ki, Ayın işığı altında edilən dualar daha tez həyata keçir.
Novruz tonqalı təkcə istilik vermək üçün deyil, həm də insanın bütün mənfi enerjilərdən və günahlardan təmizlənməsi üçündür. “Atdım dərdimi odda yandırdım” deyərək tonqaldan tullanan insanlar, həyatlarında yeni bir səhifə açdıqlarına inanırdılar.
Novruzun gəldiyi günlərdə, xüsusən kənd yerlərində, insanların köhnə geyimləri geyinərək bayram gəzintisinə çıxmaları adət idi. Bu ənənə onların keçmişlə əlaqə yaratmaq və yeni ilin təzə başlanğıcında köhnə həyat tərzindən azad olmaq istəklərini simvolizə edirdi. Onlar köhnə geyimlərini bəzəyib, gəzintiyə çıxaraq bir növ həyatın keçmiş dövrünə vida edirdilər. Bu adət, həm də təbiətin oyanışını insanın ruhunda təzələyən bir mərasim kimi qəbul edilirdi.
Novruzdan əvvəlki gecə, yəni “Qariyə” gecəsi, xüsusən kəndlərdə mövcud olan ənənələrdən biridir. Bu gecə, ailələr evlərini süpürər, təmizləyər və evin hər küncünə bərəkət gətirəcəyinə inanaraq yeni işləri başlayar, qədim ritualları yerinə yetirərdilər. “Qariyə” gecəsi, həmçinin ailə daxilindəki əlaqələri möhkəmləndirmək və birlik ruhunu artırmaq məqsədilə müxtəlif ailə üzvlərinin bir araya gəldiyi gecə idi.
Novruz öncəsi, insanların bir-birindən üzr istəməsi, qarşılıqlı olaraq “bağışla” duaları etməsi ənənəsi mövcud idi. Hər kəs əvvəlki illərdəki səhvlərini, qəzəblərini bir kənara qoyaraq təmizlənir və yeni il üçün saf niyyətlə başlayırdı. Bu ənənə həm də müsbət enerji və harmoniya yaratmağa yönəlib, ailə və dost münasibətlərindəki mübahisələri ortadan qaldırmaq məqsədi güdürdü. Bu ritual, insanları birləşdirir və qəlblərdə sülh yaradırdı.
Novruzun son günlərində, xüsusi olaraq “hər hansı bir məsələnin həllinə” dair göy üzünə baxma ənənəsi mövcud idi. İnsanlar göy üzündəki buludların formasına diqqət edər, orada qarşılarına çıxan obrazlara görə gələcək haqqında nəticələr çıxarardılar. Həmçinin, ayın və ulduzların mövqeyi də bəzən gələcək həyatla bağlı bir sıra müdrik təhlillər verir və bu ritual həm sevdiklərinə, həm də şəxsi həyatlarına olan niyyətləri gücləndirirdi.
Novruz bayramı günlərində qadınlar saçlarını yığaraq və ya xüsusi bəzəkli çələnglər hazırlayaraq bu çələngləri yerə atardılar. Bu mərasim qadınların bərəkət və xoşbəxtlik arzusunu əks etdirirdi. Həmçinin, göyə saç və tük atma, yeni fəsil üçün hazırlığın, yenilik və həyatın başlanğıcının işarəsi kimi qəbul edilirdi.
Novruz süfrəsi, bu bayramın ən əsas və xüsusi elementlərindən biridir. Bayram süfrəsi yalnız yeməklərdən ibarət deyil, həm də simvolik anlamlar daşıyan bir ənənədir. Bu süfrə bərəkət, bolluq, təmizlik, yenilənmə və ailə birliyini təcəssüm etdirir. Novruz süfrəsində 7 “S” hərfi ilə başlayan məhsullar olmalıdır. Bu məhsulların bolluq və firavanlıq gətirdiyinə inanılır.
Səməni - həyat və bərəkət
Süd - sağlamlıq və bolluq
Sumax - çətinliklərə dözümlülük
Sirkə - təcrübə və həyatın dadı
Sarımsaq - sağlamlıq və qorunma
Sünbül - bolluq və bərəkət
Su - saflıq və yeni başlanğıc
Novruz bayramı təkcə qədim adət-ənənələri ilə deyil, həm də simvolik personajları ilə zəngindir. Bu bayramın ən tanınmış obrazları Kosa, Keçəl və Bahar Qızıdır. Onlar Novruz şənliklərinin əvəzolunmaz hissəsidir və müxtəlif tamaşalar, səhnəciklər vasitəsilə insanlara sevinc bəxş edirlər.
Kosa - Bolluq və bərəkətin rəmzi
Keçəl - Şıltaqlıq və məsumluq rəmzi
Bahar Qızı - Baharın və gözəlliyin rəmzi
Bu qədim adətlər və inanclar göstərir ki, Novruz təkcə baharın gəlişi deyil, həm də insanın öz ruhunu təmizləməsi, yeni arzularla dolması və kainatla harmoniyada olması üçün bir fürsətdir.
Bu bayram, bizi əcdadlarımızla birləşdirən, xalqımızın keçmişini, indisini və gələcəyini eyni xətdə tutan bir körpüdür. Dövlətimizin bu bayrama verdiyi önəm isə onun əbədiliyini və nəsildən-nəslə ötürülən dəyər olduğunu göstərir. Hər Novruz bizə yeni ümidlər, yeni başlanğıclar gətirir. Qoy, bu il də Novruz ocağı evlərimizə nur, qəlblərimizə sevgi, həyatımıza uğur gətirsin.
