10 noyabr 2020-ci il razılaşmasına görə Kəlbəcərin azad olunmasına beş gün qalmış Bakıda özəl şirkətdə menecer işləyən kəlbəcərli məcburi köçkün dostuma zəng edib təbrik etdim. "Sən inanırsan ki, ermənilər Kəlbəjərdən cıxıjeh?" - soruşdu. "Ağdamdan çıxdılarsa, Kəlbəjərdən də çıxıjeh", - o bölgədən olmasam da, suala qıcıq olduğumdan, qəsdən onların ləhcəsiylə cavab verdim. "Ay savaddı, səncə, Ağdamla, Kəlbəjərin strateji əhəmiyyəti erməniçün eynidi?" - "Eyni deyil, amma erməni ordan çıxıjeh". - "Çox sadəlövhsən, dostum, çox".

Elə oldu ki, noyabrın on beşinədək Kəlbəcəri tərk etməli olan ermənilər razılaşmadakı qrafikə uyğun bu işi çatdırmadıqları üçün Putinə müraciət edib əlavə on gün istədilər. Prezidentimiz də səbir göstərib bunların xahişini nəzərə aldı. Tezcə dostum mənə votsapda yazdı: "Hə, gördün, mən deyən oldu. Erməni Kəlbəjərdən çıxsa, adımı dəyişərəm", sonda isə gülüş işarəsi. Hər şey cəhənnəm, mənə hırtıltı kimi gələn bu işarə əsəbimə toxundu. İstədim, "Bəlkə o Qabil kimi qulağını kəsəsən?" yazam, başqa şey yazdım: "Sevinirsən ki, erməni ordan çıxmayıb?" - "Əlbəttə, yox. Keçən dəfə dedim axı, sənin sadəlövhlüyünə məəttələm". - "On gün qalıb, görək kim sadəlövh çıxacaq".

Həmin on günün içində tez-tez Azərbaycan, rus dilində çıxan erməni saytlarına girib xəbərləri izləyirdim, əcaib səslənsə də, az qala, dostumun acığına Kəlbəcərin azad olunmasını istəyirdim. Eyni zamanda içimdə bir qorxu varıydı, birdən təxribat-filan olar, bunun dediyi düz çıxar. 1993-cü ildə BMT-nin 822 saylı qətnaməsinə uyğun, erməni ordusunun Kəlbəcərdən çıxması ərəfəsində baş verən iyun qiyamı çoxumuzda travma, məyusluq yaratmışdı.

Kəlbəcəri tərk edən uzun-uzadı maşın karvanını, ermənilərin işğaldan sonra basdıqdırlarının sümüklərini özləriylə apardıqları kadrları görəndə, sevindim və rahatlaşdım. Ordumuz təntənəli şəkildə Kəlbəcərə daxil olan gün dostumun votsapına "Təbriklər! İnşallah tezliklə doğma rayonunuzu görəsən" yazdım. "Sağ ol" yazdı, nəhayət, bundan xoş söz eşitdiyimə sevindim, "Sevincinə şərikəm, qardaş" yazdım. "Xankəndi, Ağdərə, Əsgəran ermənidə ola-ola hansı sevincdən danışırsan? Hələ də Laçın dəhlizinə nəzarət edə bilmirik". İstədim buna yağlı bir söyüş yazam, özümü saxladım, "Sən doğrudan Kəlbəcərin azad olunmasını ciddi uğur hesab etmirsən?" yazdım. "Yaxşı, sənə aydın olsun deyə, bir daha deyirəm. Kəlbəcərə görə sevinirəm, amma qələbədən danışmaq hələ tezdi". - "Yəni tam strateji sevincdən danışmaq hələ tezdi?" - yazdım. "Ay sağ ol, tam strateji sevinc anı hələ yetişməyib". Yazmağa səbrim çatmadı, zəng edib tək Kəlbəcərin döyüşsüz bizə verilməsinin əhəmiyyətini izah edəsi oldum: 1994-cü ilin qışında ordumuzun ciddi itkilər verməsinə baxmayaraq, o rayonu ala bilməməsini xatırlatdım, dedim ki, 44 günlük müharibənin ilk hücum günlərində ordumuz Kəlbəcər istiqamətində bir neçə vacib mövqe alsa da, ermənilər əks-hücumla o mövqeləri qaytara bilmişdi. Məhz Füzuli-Cəbrayıl-Qubadlı-Zəngilan istiqamətində aparılan uğurlu əməliyyatlar, iyirmi minlik erməni əsgərinin mühasirəyə düşməsi onları təslim aktını imzalamağa məcbur etdi. Hərçənd, bu şeyləri məndən az bilmirdi. Dediklərim daşa dəydi, dostum öz dediyindən əl çəkmədi.

Aylar sonra ermənilər Laçından, Zabuxdan, Susdan çıxdı, Laçın-Xankəndi dəhlizi üzərində gömrük, sərhəd-nəzarət postumuz qurulanda, mən yenə dostuma zəng edib son uğurlar münasibətilə onu təbrik etdim. Amma məndə də az yoxuydu, bununla mənasız mübahisələr etməkdən həzz alırdım, həm də sübut etmək istəyirdim ki, biz ciddi qələbə əldə etmişik. Eşitdiyimsə bunlar oldu: "Bax, eyni şeyləri maa deməyə məjbur edirsən. Əzizim, nə qədər ki, Xankəndi bizdə dəyil, üstəlik, rus ordusu Dağlıq Qarabağdadı, strateji qələbədən söhbət gedə bilməz. Bir də, sən deyəsən, saytları izləmirsən. Ermənilər rus əsgərlərinin müşayiətiylə hər gecə Xankəndi-Xəlfəli dağ yoluyla Ermənistandan Qarabağa silah-sursat daşıyır. Xocalı aeroportu hələ də rusların nəzarətindədi". Dedim ki, sən əvvəl Ağdamın, Kəlbəcərin, dəhlizin bizə veriləcəyinə də inanmırdın, son iki ildə bu qədər uğurlar əldə olunub, hər dəfə deyirsən "noolsun". "Qardaş, son sözümü deyirəm. Nə qədər ki, rus ordusu ordan çıxmayıb, mənə bu məsələylə bağlı heç nə yazma, demə. Oldumu?" - "Oldu".

2023-cü ilin sentyabrın 19-u ordumuz bir sutkanın içində Xankəndini, Ağdərəni, Xocavəndi, Əsgəranı, Xocalını, bu rayonlara aid kəndləri işğaldan azad etdi. Məlum səbəbdən dostuma zəng etmədim.

Nəhayət, rus hərbçiləri Xankəndi daxil, Dağlıq Qarabağda adlarını çəkdiyim rayonları tərk edəndən sonra, şərtimizə uyğun, buna zəng etdim. Mənə maraqlıydı, mızqoyan dostum bu dəfə nə deyəcək. "Hə, bu, ciddi uğurdu, - dedi. - Amma məndə olan məlumata görə, Xankəndində az da olsa, rus əsgəri qalıb". - "Narahat olma, mayın sonuna onlar da çıxacaq". - "Görək də. Mən fakta söykənirəm, fərziyyəyə yox". - "Yaxşı, ermənilərin Ağdamdan, Kəlbəcərdən, Laçından çıxması fakt idi, fərziyyə?" Tutuldu, mənə elə gəldi ki, üzü də qızardı.

Soruşdum, dörd ildir, Kəlbəcər azad olunub, kəndinizə getmisən, məlum oldu ki, hələ də getməyib. "Niyə getməmisən? Portaldan qeydiyyatdan keçmək problemdi?" - "Yox, nə problem? Məsələ ondadı ki, doğma kəndimdə indiyə qədər bir ev belə tikilməyib". - "A kişi, rayonlarda şıdırğı tikinti işləri gedir. Məhz elə bu il Kəlbəcər şəhərinə köç olacaq, artıq beşmərtəbəli binalarda tamamlama işləri gedir. Yutub doludu videolarla, gir, bax. İnşallah sizin kəndi də bərpa edərlər". - "Nə vaxt? Artıq əlli yaşı keçmişəm e". İstədim deyəm, inşallah ölməzsən, o günləri görərsən, anladım ki, nəsə deməyin mənası yoxdur.

Bu yaxınlarda rusiyalı senator Karasinin Rusiyanın Xankəndidə konsulluq açması təklifi saytlarda çıxanda, dostum mənə xəbərin linkini göndərdi. "Xəbərim var. Hə noolsun ki?" - bunun üslubuyla yazdım. "Necə yəni noolsun? Savaddı adamsan, yəni doğrudan gələcək geosiyasi riskləri başa düşmürsən?" - "Risklər? Hə, noolsun? Rusiya istəsə, konsulluq açmadan da bir həftəyə Qarabağda vəziyyəti qarışdırar. Sən hələ də strateji baxımdan sevinmirsən?" - "Yox". Birdən xatırladım ki, 2020-ci il 10 noyabr razılaşmasında Naxçıvanla nəqliyyatın bərpa olunması bəndi də var. Buna yazdım: "İndi yadıma düşdü, Zəngəzur dəhlizi məsələsi hələ də həll olunmayıb. Naxçıvan dəhşətli blokada vəziyyətindədi, ona görə qətiyyən strateji qələbədən danışmaq olmaz". Deyəsən, buna sataşdığımı duydu, heç nə yazmadan votsapdan çıxdı.

Müəllifin digər yazıları