Bir də hiss edirsən ki, lap uzaqda, yolun elə başladığı yerdəcə kimlərləsə sağollaşmısan. Hardadı o adamlar? Neynirlər? Kimdirlər? Arzuları var idi, necə oldu? Yüzlərlə tanışın xatirəsi keçmişin ucsuz-bucaqsız çölündə qumun altındaca qaldı. İndi nə sən onlara tərəf gedirsən, nə də onlar səni axtarır. Darıxırsan, sonra keçir. Başa düşürsən ki, həmin adamlar elə vidalaşmaq üçün, qumun altına girmək üçün var imiş həyatında. Eyni şeyləri sənin haqqında da düşünürlər. Tanımadığın bir nömrədən, tanış olmayan bir profildən mesaj alırsan. Yadına düşür ki, həyatın fani günlərindən birində sənə yoldaşlıq edənlərdəndi.
Hisslər o vaxt əbədiləşir ki, o darıxmaq dediyimiz əlacsız dərd həmişəlik yapışıb qalır köksümüzdə. Hələ düşündüklərimizə, duyğularımıza bir ad qoymadığımız vaxtlarda peşmanlıqla qarışır darıxmaqlarımız. Elə ki, özümüzü, yolumuzu tanıyırıq, bizi həyəcanlandıran şeyləri müəyyən edirik, onda köhnə bir rəfə qoyuruq həmin şəxsləri, münasibətləri. Ara-sıra tozunu üfürüb bir də baxırıq, bir də darıxırıq. Belə adamlar həyatımıza yapışıb qalırlar. Nə qədər zaman ömür dediyimiz bu ağır sualın cavabını tapmağa çalışırsa, onlar da bizim hər ehtimalımızın içində özlərinə yer edirlər. “Bəlkə”lər, “Kaş ki”lər, “axı”lar da onlar kimi yapışıb qalır cümlələrin əvvəlinə.
Şəhərlər üçün də darıxır adam. Kitablar, filmlər, musiqilər üçün də. Keçib getdiyin küçələri də hərdən ayaqların axtarır. Fəsilləri, sahilləri də təzədən gəzmək istəyirsən. Ölmüş, həmişəlik gəlməyəcək doğmaların da həsrətini çəkirsən. Ayrıldığın sevgililər, küsdüyün dostlar, bir də qarşılaşmayacağın yolüstü tanışlar da bir parçası olur bu qəliz hisslərin. Hər kəsin darıxmağa mütləq bir səbəbi var. Mütləq nələrisə axtaranda o hisslərin içində tapır özünü. Üzümüzü güldürür, gözlərimizi yaşardır, ah çəkdirir, tanımadığımız uzaqlara aparır. Darıxmağın təsvirini vermək çətindir. Özü qədər ən az. Nə olur, necə olur, bilmirsən. Duyğuları da idarə etmək müşküldür axı. Amma bütün duyğular kimi onu da göstərmək, hiss etdirmək olur. İndi bir az haqqında danışacağım film kimi.
Sənətin hansı tərəfinə baxsaq, mütləq darıxmağın izlərini görürük. Filmlər, musiqilər, şeirlər, rəsmlər, şəkillər, romanlar darıxır. Ən əyləncəli kadrlar da belə gözündə hüsran təpən kimisə görürük. Çünki sənət xoşbəxtliyin olmadığı cığırlarda yaranır. Onu axtarmaq, tapıb təqdim eləmək üçün. Tarkovskinin də dediyi kimi, bir gün dünya yaxşı yer olsa, sənətə də ehtiyac qalmayacaq. Xoşbəxtliyi iliyinə kimi hiss edənlər, darıxmayanlar sənətə, onun nagüman ənginliklərinə ehtiyac duymurlar.
Darıxmaq haqqında ən gözəl filmlərdən biri, bəlkə də birincisi Kriştof Kieslovskinin “Üç rəng” trilogiyasının ilki - “Mavi”dir. Culiet Binoşun möhtəşəm performansı ilə trilogiyanın ən yaxşısı olan film darıxmaq haqqında hər şeyi deyir. Əvvəlini, ortasını, sonunu qaynar rənglərlə göstərir. Mavi isə bu dəfə sevginin, xəfif ehtirasın, razılaşdırılmış ayrılığın, müqəddəsliyin yox, sadəcə darıxmağın rəngidir. Filmdə isə onun bütün tonları var. Sevgi də, xəyanət də, bədbinlik də, ümid də, ən əsası darıxmaq da.
Kült ekran işi bir qəza ilə başlayır. O qəza bir nəğməni yarımçıq qoyur. Bir ailənin, bir ölkənin, bir sevginin nəğməsini. Darıxmaqların da əvvəli “qədərül-qəza” ilə başlamırmı? Rast gəldiyimiz adamlara, şeylərə dəyib çilik-çilik oluruq. Sonra o adamlar bizi biz edən şeyləri də alıb gedirlər. Belə başlayır darıxmağın mavi rəngində alışıb-yanan ömür dediyimiz cığal oyun. Film həmin qəzanın yalqız, təkcə qoyduğu bir qadının sonrakı həyatı, hər şey ilə barışmış, heç kimi, heç nəyi mühakimə etməyən yeni xarakteri ilə davam edir. Durmadan hər şeyi unutmaq, yenidən başlamaq istəyir həyatı. Yarımçıq qalan hər şeyi kəsib atıb istəyir. Evi satır, qəzada ölən dünyaca məşhur bəstəkar ərinin yarımçıq bəstələrini yandırır, boyunbağısını tapan gəncə hədiyyə edir, ərinin ona aşiq olan dostu ilə son dəfə görüşür və hər şeyə nöqtə qoyandan sonra yeni həyat başlayır. Keçmişi ona bircə hiss xatırladır: darıxmaq. Ağlaya bilmir, gülə bilmir. Ömrün ləzzətini ala bilmir. Tamam unutmaq istəyir. Amma nafilə. Elə bir hissdir ki bu, yapışır qalır adamın boğazında. Udquna bilmirsən.
Bəs yol nədi? Necə başa çıxmaq olar bu ağır duyğu ilə? Sinemanın ikinci Tarkovskisi, polyak usta rejissorun alternativi odur ki, yarımçıq qalan hər şeyi tamamlamadan yox, tamamlayıb atmaq lazımdır. Binoşun canlandırdığı Juli obrazı da eynisini edir. Həyat yoldaşının yarımçıq qoyduğu müdhiş bəstəni dostuyla tamamlayır. Elə bil, bundan sonra bütün daşlar yerinə oturur. İndi onun həyatındakı hər kəs öz gerçək siması ilə qarşılaşıb. Günahlarından qorxmurlar. Hamısı xoşbəxt olmağa can atır. Film əvvəldən sona qədər yarımçıq bəstənin tamamlanması fonunda bizə hadisələri sentimental, bir az da elə həyatın özü kimi qarışıq göstərir.
Filmdə xırdaca bir səhnə var. Bəstəni hiss edən, gözlərini yumub küçə musiqiçisinin ifasına qulaq asan Julinin önündən yaşlı, qaməti torpağa əyilən bir qadın keçir. Zənbilindəki boş içki şüşəsini zibil qabına atmaq üçün əlləşir. Nəhayət, bacarır. Juli bunu görmür. Amma hiss etdikləri də, dinlədiyi musiqinin demək istədikləri də eynidir. Həmin qadın, həmin şüşə, həmin zibil qabı isə bitmiş insan münasibətlərinin yeni dünyadakı xülasəsidir. Filmin sonunda isə rejissor yenə ümidlə faniliyi yan-yana qoyub bizə həyatın təkzib olunmaz bircə həqiqətini xatırladır: Hamı təkdir və darıxdığımız adamlar artıq bizim deyil.
İnsan duyğularından və münasibətlərindən yazmaq, onları izah etmək dünyanın ən çətin işi olmalıdır. Çünki bəşərin əvvəlindən bu gününə kimi çözülməyən sirdir. Niyə bir-birimizə möhtacıq? Möhtacıqsa, niyə ayrılırıq? Ayrılırıqsa, niyə darıxırıq? Darıxırıqsa, niyə unuda bilmirik? Bəlkə də hər şey çox sadədir. Məşhur şeirdəki kimi:
...Çünki hər kəsin bir gedəni vardır,
neyləsə də ürəyindən yola sala bilmədiyi...