Xəbər verdiyimiz kimi, bu günlərdə hökumətin qərarı ilə ölkəyə idxal olunan tütün və alkoqollu məmulatların aksiz vergisi yenidən artırılıb. İdxal edilən siqarillolara tətbiq edilən aksiz vergisi 1000 ədədinə görə 43 manatdan 45,5 manata yüksəlib. Siqaretin dolayı vergi dərəcəsi 1000 ədədinə görə 46,5 manatdan 53,5 manata yüksəlib. Bundan əlavə, şampan istisna olmaqla, xaricdən gətirilən şərab və araq məhsullarına aksiz vergisi artırılıb.

Yeni vergi artımı və bu çeşiddə malların istehlak qiymətlərində gözlənilən artım ekspert dairələrində aktiv şəkildə müzakirə olunur. Bu qərarın əleyhdarları aksiz vergisinin nəzarətsiz artırılmasının son nəticədə sənayenin tənəzzülü ilə nəticələnəcəyinə inanaraq, istehlak məhsullarının vergiyə cəlb edilməsində daha balanslı yanaşmalara ehtiyac olduğunu düşünürlər. Vergi artımının tərəfdarlarının arqumenti isə əhalinin sağlamlığına dair narahatlıq və beynəlxalq sənədlərin tələbləri ilə bağlıdır.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli deyir ki, siqaretin qiymətində artım müşahidə olunacaq. İstənilən vergi, aksiz dərəcəsi artırılan kimi ona tətbiq olunan məhsulun da qiyməti qalxır: "Çox güman ki, siqaretin də qiymətində artım baş verəcək. Siqaretin qiymətinin hökumət nümayəndələri bu yolla daha rahat şəkildə artırırlar".

Ekspertin sözlərinə görə, aksiz dərəcəsinin artmasını bahanə edən sahibkarlar dərhal məhsulun qiymətini qaldıracaqlar: "Qeyd edim ki, tütün bazarında kifayət qədər inhisarçılıq var. Tütün məmulatlarını bazara çıxaran və satan şirkətlərin sayı barmaqla sayılacaq qədərdir. Onlar bazarda inhisarçı mövqeyindən istifadə edərək, sərbəst şəkildə qiymət artımına gedə bilirlər. Bununla bağlı heç bir qadağa, ən azından hüquqi əngəllər yoxdur. Ona görə də, bu addımın əsas səbəbi onlar tərəfindən belə izah olunur ki, son zamanlar yükdaşıma bahalaşıb. Azərbaycan tütün məmulatlarının idxalından kifayət qədər asılıdır. Logistikanın bahalaşmasından qiymət artımı üçün bir bəhanə kimi istifadə edirlər. Tütün məmulatları sosial məsələ olmadığına görə açığı, onun bahalaşması cəmiyyət tərəfindən bir o qədər narazlıqla qarşılaşmır. Ona görə də, bu sahədə rahat şəkildə addımlar ata bilirlər".

Natiq Cəfərli qeyd edib ki, siqaretlər bahalaşacağı təqdirdə, qaçaqmal hallarının sayı artacaq.

İqtisadçı ekspert Xalid Kərimli vurğulayıb ki, məlum olduğu kimi, ölkədə siqarlar və siqaretlər üçün aksiz dərəcəsi artırılıb. Aksiz dərəcələrinin qaldırılması qiyməti artıran amildir. Sözsüz ki, qiymət artımı olacaq. Lakin siqaret məhsullarında vergi min ədədə hesablandığından hər ədədə düşən artım da cüzi olur. Buna görə də, siqaret qiymətində ciddi artım gözlənilirmir. Lakin elektron siqaretlərdə aksiz vergisi 25 qəpikdən 2 manata yüksəldilib ki, bu da sözügedən siqaretlərin qiymətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərəcək. Ümumilikdə, qiymətlərdə 1,75-2 manat aralığında artım gözlənilir: "Bu məhsulların hər ədədi üçün aksiz vergisinin 0,25 manatdan 2 manata qaldırılması sahibkarın xərcinin artması deməkdir: "Bu isə əhəmiyyətli artımdır. Ona görə də bu artım qiymətlərə mütləq şəkildə təsir göstərəcək. Belə məhsullar adətən tam qiymətə satıldığına görə güman edirəm ki, bu siqaretlərin qiyməti ən azı 2 manat bahalaşacaq".

İqtisadçı Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, təkcə ilin birinci yarısında əhali içki və tütün məmulatlarına 1 milyard 259 milyon manat vəsait xərcləyib: "Belə çıxır ki, xərclənən hər 100 manatdan 5 manat bu məhsullara xərclənir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı yaxın illərdə Azərbaycanda spirt istehlakının artacağını proqnozlaşdırır. İndi 2 litrdir, gələn il isə bu rəqəm 2,5-ə yüksələcək və 2030-cu ilə qədər adambaşına 3,9 litrə çatacaq".

V.Bayramov bildirib ki, istehlak artdıqca, bu çeşidli malların qiyməti də artır. Nəticə etibarilə, spirtli içkilərin və tütün məmulatlarının istehlakını azaltmaqla ev təsərrüfatları əhəmiyyətli dərəcədə qənaət edə biləcək, xalqın sağlamlığı yaxşılaşacaq: "Ona görə də alkoqol və tütün məmulatlarını istehlak etməkdənsə, ixrac etmək daha sərfəlidir".

Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin sədri Akif Nəsirlinin sözlərinə əsasən, bu tipli vergilərin qiymətlərə təsiri adətən elə də əhəmiyyətli olmur: "Alkoqollu içkilər və siqaretlərə tətbiq edilən aksiz vergisi pərakəndə satış qiymətlərinə ciddi təsir göstərmir. Ona görə də hökumətin aksiz vergisinin dərəcəsini artırmaq qərarı bizim piştaxtalarda qiymətlərin ciddi artımına səbəb olmayacaq. Spirtli içkilər 2-3 faiz, siqaret 10-15 qəpik bahalaşa bilər. Eyni zamanda, hökumət son qərarı ilə şampan şərablarına tətbiq edilən aksiz vergisini iki dəfə artırıb". Onun fikrincə, dolayı verginin artırılması yerli istehsalın və qeyd olunan malların ixracının artmasına dəstək olacaq.

İqtisadçı ekspert Pərviz Heydər deyir ki, son artım ilk belə qərar deyil, çünki tütün və alkoqollu məmulatların aksiz dərəcələri mütəmadi olaraq artırılır. Bu, ümumiyyətlə, zəruri mallara xərcləmə kontekstində mənfi tendensiyaya səbəb olmur: "Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) aksiz vergisinin dərəcəsini 60-65%-ə qədər artırmağı tövsiyə etdiyindən dolayı verginin vaxtaşırı artırılması davam edəcək".

Ekspert hesab edir ki, vergiyə yanaşmada qızıl ortaya riayət etmək lazımdır: "Çünki ilk növbədə, söhbət istehlak mallarından gedir. İkincisi, davamlı və əsassız vergi artımı əks effektə - gəlirin azalmasına və bazarda arzuolunmaz rəqabətə səbəb ola bilər. Əslində, istehlak mallarına aksiz vergilərinin artırılması iqtisadi siyasətin ümumi kontekstində yerləşdirilməlidir".

Yerli iqtisadçıların ümumi rəyinə görə, aksiz vergisinin artırılması pərakəndə satış qiymətlərinə o qədər də təsir etməyəcək və siqaretin qiyməti 10-15 qəpik arta bilər. Bununla belə, ÜST-nin qaydalarına və hökumətin büdcə gəlirləri ilə bağlı ifadə etdiyi narahatlıqdan sonra aksiz vergisi sonrakı illərdə də artmağa davam edəcək.

Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin sabiq üzvü Rüfət Quliyev bildirib ki, siqaretlə bağlı bahalaşma cüzi miqdardadır. Ola bilər, bir qutu siqaretin qiymətində 10-15 qəpik artım baş versin. Bundan artıq bahalaşa bilməz. Nazirlər Kabineti 19 yanvar 2001-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasının ərazisinə gətirilən aksizli malların aksiz dərəcələri"ndə dəyişiklik məhsulun qiymətinə təsir edəcək: "Aksiz vergisinin artırılmasından sonra bir qutu siqaretin qiyməti 10-15 qəpik arta bilər. Bundan artıq bahalaşa bilməz. Daha çox bahalaşma olarsa, deməli, burada işbazlıq Normal sahibkar belə addım atmamalıdır".

İqtisadçı ekspert Fuad İbrahimov bildirib ki, aksiz dərəcələri hər il bahalaşır: "Bu, təbii haldır. Tütün məmulatları və alkoqollu içkilər insan orqanizmi üçün çox ziyanlıdır. Hökumətin siyasəti odur ki, insan orqanizminə ziyan verə biləcək məhsulların vergilərini mərhələli şəkildə qaldırsın. Aksizlər bahalaşanda qiymət də artır. Çünki malın üzərinə müəyyən xərclər gəlir. Belə ki, artımı həm pərakəndə, həm də topdansatışda görəcəyik. Bir sözlə, siqaretlərdə bahalaşmanın şahidi olacağıq. Əgər topdansatışda 10 faiz bahalaşma olarsa, pərakəndə satışda da bir o qədər qiymət artımı görəcəyik. Xaricdən gələn siqaretlərdə qiymət artımı müşahidə olunacaq. Vergilər birbaşa büdcəmizə gəlir kimi mədaxil olur".

Sevinc QARAYEVA

Bölmənin digər xəbərləri